Skip to main content
SpringerLink
Log in

A review of prehistoric and early historic mainland salt marsh vegetation in the northern-Netherlands based on the analysis of plant macrofossils

  • Published:
Journal of Coastal Conservation Aims and scope Submit manuscript

Abstract

The article presents an overview of archaeobotanical research on artificial dwelling mounds, so-called ‘terps’, in the northern-Netherlands. A total of 40 studies carried out over the past 40 years is evaluated. The vegetation diversity in the area as well as the differences with the present marsh are studied. Seriation, Principal Component Analysis and Sørensen similarity indices are used to assess the diversity of both individual samples and sites. For comparison with the present marshes, an index based on the TMAP vegetation typology was defined. Based on these methods, a selection of the individual samples was analyzed phytosociologically. It is found that all samples represent a mixture of vegetation types, but that the salt marsh species are a constant factor. The variation in the sample composition is not related to their dating, except for some of the latest samples that reflect the earliest endikements. Great similarity to the present marshes is found, but the analysis also testifies of a landscape profoundly disturbed by human activities throughout history.

This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.

Access this article

Log in via an institution

Price excludes VAT (USA)
Tax calculation will be finalised during checkout.

Instant access to the full article PDF.

Institutional subscriptions

Fig. 1
Fig. 2
Fig. 3

Similar content being viewed by others

Notes

  1. This is a simplification of the many different terms encountered. Apart from ditch, words such as gully, trench and creek occur. Wells also includes ‘dobbes’ and water pits. The different terms seem to both reflect real differences (e.g. natural creeks versus man made ditches) as well as differences between the different groups or even individuals describing the context.

  2. This number is set on 74 and not 75 because Zostera is present both on the genus and the species level (Z. marina and Z. noltii) and might otherwise incorrectly be represented by three taxa.

Abbreviations

Taxa:

Van der Meijden 2005

Syntaxa:

Schaminée et al. 1995a, b, 1996, 1998, Stortelder et al. 1999

References

  • Acker Stratingh G (1852) Aloude staat en geschiedenis des vaderlands, deel 2. De bewoners. R.J. Schierbeek, Groningen

  • Adam P (1990) Salt marsh ecology. Cambridge University Press, Cambridge

    Book  Google Scholar 

  • Anon (2011) Nieuwe Atlas van de Nederlandse Flora. KNNV Uitgeverij, Zeist

  • Bakker JP (1983) Use and management of salt marshes on sand-dune islands. In: Dijkema KS, Wolff WJ (eds) Flora and vegetation of the Wadden Sea islands and coastal areas. Balkema, Rotterdam, pp 290–302

    Google Scholar 

  • Bakker JP (1989) Nature management by grazing and cutting. Dissertation, Groningen University

  • Bakker JP (2012) Restoration of salt marshes. In: Van Andel J, Aronson J (eds) Restoration ecology: the new frontier, 2nd edn. Blackwell Publishing, Oxford, pp 248–262

    Chapter  Google Scholar 

  • Bakker M (2013) Op het spoor van de vroegste veenontginningen in Westergo. Het archeologisch onderzoek van een nederzetting uit de late ijzertijd en Romeinse tijd bij Arkum, Friesland. Master Thesis, Groningen University

  • Bakker JP, Bunje J, Dijkema KS, Frikke J, Kers B, Körber P, Kohlus J, Stock M (2005) Salt Marshes. In: Essink K., Dettmann C, Farke H, Laursen K, Lüerβen G, Marencic H, Wiersinga W (eds) Wadden Sea Quality Status Report 2004, Wadden Sea Ecosystem No. 19. Trilateral Monitoring and Assessment Group, Common Wadden Sea Secretariat.Wilhelmshaven, pp 163–179

  • Bakker JP, Remans K, Bekker RM, Steendam H, Van Gompel J, Hermy M (2009) Herstel van zilte graslanden in Vlaamse kustpolders. De Levende Natuur 110:220–224

    Google Scholar 

  • Bazelmans J, Gerrets D, De Koning J, Vos P (1999) Zoden aan de dijk. Kleinschalige dijkbouw in de late prehistorie en protohistorie van noordelijk Westergo. De Vrije Fries 79:7–74

    Google Scholar 

  • Bazelmans J, Groenendijk H, De Langen G, Nicolay J, Nieuwhof A (2009) De late prehistorie en protohistorie van Holoceen Noord-Nederland, versie 2.0. Waddenacademie, Leeuwarden

  • Bazelmans J, Meier D, Nieuwhof A, Spek T, Vos P (2012) Understanding the cultural historical value of the Wadden Sea region. The co-evolution of environment and society in the Wadden sea area in the Holocene up until early modern times (11,700 BC - 1800 AD). Ocean Coast Manag 68:114–126

    Article  Google Scholar 

  • Beeftink WG (1965) De zoutvegetatie van ZW-Nederland beschouwd in Europees verband. Dissertation, Wageningen University

  • Beeftink WG, Daane MC, De Munck W, Nieuwenhuize J (1978) Vegetation dynamics in salt marshes as a consequence of some traditional cultural practices of man. Phytocoenosis 7:279–298

    Google Scholar 

  • Behre K-E (1970) Die Entwicklungsgeschichte der natürlichen Vegetation im Gebiet der unteren Ems und ihre Abhängigkeit von den Bewegungen des Meeresspiegels. Probl Küstenforsch südl Nordseegeb 9:13–47

    Google Scholar 

  • Behre K-E (1979) Zur rekonstruktion ehemaliger pflanzengesellschaften an der deutschen NordseeKüste. In: Willmans O, Tüxen (eds) Werden und Vergehen von Pflanzengesellschaften. Cramer, Vaduz, pp 181–214

  • Behre K-E (1985) Die ursprüngliche Vegetation in den deutschen Marschgebieten und deren Veränderung durch prähistorischen Besiedlung und Meeresspiegelbewegungen. Verhandlungen Ges Ökol 8:85–96

    Google Scholar 

  • Behre K-E (1991) Umwelt und Ernährung der frühmittelalterlichen Wurt Niens/Butjadingen nach den Ergebnissen der botanischen Untersuchungen. Probl Küstenforsch südl Nordseegeb 18:141–168

    Google Scholar 

  • Behre K-E (2008) Landschaftsgeschichte Norddeutschlands. Umwelt und Siedlung von der Steinzeit bis zur Gegenwart. Wachholtz Verlag, Neumünster

    Google Scholar 

  • Behre K- E (1976) Die Pflanzenreste aus der frühgeschichtlichen Wurt Elisenhof. Herbert Lang/Peter Lang, Bern/Frankfurt am Main

  • Beijerinck W (1929) De subfossiele plantenresten in de terpen van Friesland en Groningen. eerste gedeelte: Vruchten, zaden en bloemen. Stichting Fonds Landbouw Export Bureau 1916–1918, Wageningen

  • Beijerinck W (1931) De subfossiele plantenresten in de terpen van Friesland en Groningen. Derde en laatste gedeelte: Overige macro- en microscopische resten. Stichting Fonds Landbouw Export Bureau 1916–1918, Wageningen

  • Beijerinck W (1947) Zadenatlas der nederlandsche flora. H. Veenman & zonen, Wageningen

  • Berggren W (1969) Atlas of seeds and small fruits of Northwest-European plant species. Part 2. Cyperaceae. Swedish Museum of Natural History, Stockholm

  • Boeles PCJA (1951) Friesland tot de elfde eeuw. Zijn vóór- en vroege geschiedenis. Martinus Nijhoff, The Hague

    Google Scholar 

  • Bohncke SJP (1984) Palaeobotanical study on vegetation horizons in the Young Holocene coastal plain of Groningen (Northern Netherlands. In: Schoute JFTh (ed) Vegetation horizons and related phenomena. A palaeoecological-micromorphological study in the younger coastal Holocene of the northern Netherlands (Schildmeer area). Dissertation, VU University Amsterdam

  • Bottema S, Van Hoorn TC, Woldring H, Gremmen WHE (1980) An agricultural experiment in the unprotected salt marsh. Part II. Palaeohist 22:127–140

    Google Scholar 

  • Bottema-Mac Gillavry JM (2010) Scheepshout en andere houtvondsten. In: Nicolay JAW (ed) Terpbewoning in oostelijk Friesland. Twee opgravingen in het voormalige kweldergebied van Oostergo (= Groningen Archaeological Studies 10). Barkhuis publishing, Eelde, pp 155–162

  • Bottema-Mac Gillavry JM (2011) Hout en houtskool. In: Tuinstra JAW, Veldhuis JR, Nicolay JAW (eds) Hallum, een welvarend dorp aan de monding van de Middelzee. Een archeologische opgraving te Hallum, gemeente Ferwerderadeel (Fr) (=ARC-Publicaties 205). ARC bv, Groningen, pp 223–233

  • Bromberg Gedan K, Silliman BR, Bertness MD (2009) Centuries of human-driven change in salt marsh ecosystems. Ann Rev Mar Sci 1:117–141

    Article  Google Scholar 

  • Brul P (2012) Salty farming in salty conditions. Ecol Farming 1:18–20

    Google Scholar 

  • Buurman J (1999) Archaeobotanical investigations of a middle and late Bronze Age settlement site at Westwoud (West-Friesland). Berichten Van De Rijksdienst Voor Het Oudheidkundig Bodemonderzoek 43:99–140

    Google Scholar 

  • Cappers RTJ (1993) Seed dispersal by water: a contribution to the interpretation of seed assemblages. Veget Hist Archaeobot 2(3):173–186

    Article  Google Scholar 

  • Cappers RTJ (1994a) An ecological characterization of the Holocene palaeobotanical record of The Netherlands. Acta Bot Neerl 43:145–174

    Article  Google Scholar 

  • Cappers RTJ (1994b) A palaeoecological model for the interpretation of wild plant species. Veget Hist Archaeobot 4:249–257

    Google Scholar 

  • Cappers RTJ (1995) Botanical macro-remains of vascular plants of the heveskesklooster terp (the Netherlands) as tools to characterize the past environment. Palaeohist 35(36):107–169

    Google Scholar 

  • Cappers RTJ (2008) Onderzoek aan macroscopische plantenresten. In: Nicolay JAW, Dijkstra J (eds) Een terp op de schop. Archeologisch onderzoek op het Oldehoofsterkerkhof te Leeuwarden (=ADC Monografie 3). ADC Archeoprojecten, Amersfoort, pp 233–258

  • Cappers RTJ, Van Zanten BO (1994) Ecology and representativeness of subfossil mosses from the Heveskesklooster terp (the Netherlands). Lindbergia 18:106–115

    Google Scholar 

  • Cappers RTJ, Vrede F, Dopmeijer H (2005) Plantenresten uit de Friesestraatweg-wierde. Hervonden Stad 10:93–104

    Google Scholar 

  • Casparie WA (1970) The wood remains of Paddepoel. Palaeohist 14:284–285

    Google Scholar 

  • Casparie WA (1972) Bog development in southeastern Drenthe (The Netherlands). Dissertation, Groningen University

  • Claassen T (1983) Ringdobben. Waddenbulletin 18:203–206

    Google Scholar 

  • Clark JS (1986) Late-Holocene vegetation and coastal processes at a long island tidal marsh. J Ecol 74:561–578

    Article  Google Scholar 

  • De Roller GJ (1999a) De macroresten. In: De Roller GJ, Stuijts I-LM (eds) Een palaeo-botanisch onderzoek bij Hempens-Teerns, gem. Leeuwarden (=ARC-publicaties 25). ARC bv, Groningen, pp 7–24

  • De Roller GJ (1999b) Palaeobotanisch onderzoek. In: Huisman MA, Huizenga B, Tuinstra SJ, Stuijts I-LM, De Roller GJ, Bakker AM, Halici H (eds) Archeologisch onderzoek op de nieuwbouwlocatie Bollemanssteeg te Leeuwarden, gemeente Leeuwarden (=ARC-publicaties 28). ARC bv, Groningen, pp 25–29

  • De Roller GJ (2000) Bijlage II: Archeobotanisch onderzoek. In: Koopstra CG, Halici H, De Roller GJ (eds) Archeologisch onderzoek op het NAM=tracé Munnekezijl-Saaksum te Aalsum, gemeente Zuidhorn (=ARC-publicaties 37). ARC bv, Groningen, pp 20–22

  • De Roller GJ (2002a) Archeobotanisch onderzoek. In: Koopstra CG (ed) Archeologisch onderzoek in de Bullepolder, gemeente Leeuwarden (=ARC-publicaties 52). ARC bv, Groningen, pp 55–60

  • De Roller GJ (2002b) Botanische macroresten. In: Niekus MJLTh, Huisman, MA (eds) Een huisterpje uit de Romeinse tijd in het veen-kleigebied. Een archeologische opgraving in het tracé van de stadsrondweg oost te Sneek, gemeente Sneek (fr.) (=ARC-publicaties 53). ARC bv, Groningen, pp 87–98

  • De Roller GJ (2002c) Botanisch materiaal. In: Th Niekus MJL (ed) Archeologisch onderzoek van een vroegmiddeleeuws terpje bij Sneek, gem. Sneek, Friesland (=ARC-publicaties 54). ARC bv, Groningen, pp 35–52

  • De Roller GJ (2002d) Botanisch materiaal en hout. In: Hielkema JB (ed) Archeologisch onderzoek bij de Boltastate in Harlingen, provincie Friesland (=ARC-publicaties 55). ARC bv, Groningen, pp 23–26

  • De Roller GJ, Korf G (2002) Archeobotanie. In: Koopstra CG (ed) Archeologisch onderzoek op de wierde van Baflo, provincie Groningen (=ARC-publicaties 47). ARC bv, Groningen, pp 25–36

  • Dieffenbacher-Krall AC (2007) Surface samples, taphonomy, representation. In: Elias AE (ed) Encyclopedia of Quaternary Science. Elsevier, Oxford, pp 2367–2374

    Chapter  Google Scholar 

  • Dijkema KS (1983) Use and management of mainland salt marshes and Halligen. In: Dijkema KS, Wolff WJ (eds) Flora and vegetation of the Wadden Sea islands and coastal areas. Balkema, Rotterdam, pp 302–322

    Google Scholar 

  • Dijkema KS (1984) Northern Europe. In: Dijkema KS (ed) Salt marshes in Europe. European committee for the conservation of nature and natural resources, Strasbourg, pp 150–151

    Google Scholar 

  • Dijkema KS (1987) Changes in salt marsh area in the Netherlands Wadden Sea after 1600. In: Huiskes AHL, Blom CWPM, Rozema J (eds) Vegetation between land and sea. Dr. W. Junk Publishers, Dordrecht/Boston/Lancaster, pp 42–49

    Chapter  Google Scholar 

  • Dijkema KS (1990) Salt and brackish marshes around the Baltic Sea and their adjacent parts of the North Sea: their vegetation and management. Biol Conserv 51:191–209

    Article  Google Scholar 

  • Doody JP (2004) ‘Coastal squeeze’ - an historical perspective. J Coast Conserv 10:129–138

    Article  Google Scholar 

  • Ellenberg H, Weber HE, Düll R, Wirth V, Werner W, Paulissen D (1991) Zeigerwerte von Pflanzen in Mitteleuropa. Scr Geobot 18:1–248

    Google Scholar 

  • Esselink P (2000) Nature Management and Coastal Salt Marshes. Dissertation, Groningen University

  • Esselink P, Petersen J, Arens S, Bakker JP, Bunje J, Dijkema KS, Hecker N, Hellwig U, Jensen A-V, Kers AS, Körber P, Lammerts EJ, Stock M, Veeneklaas RM, Vreeken M, Wolters M (2009) Salt Marshes. Thematic Report No. 8. In: Marencic H and De Vlas J (eds) Quality Status Report 2009. Wadden Sea Ecosystem No. 25. Common Wadden Sea Secretariat, Trilateral Monitoring and Assessment Group, Wilhelmshaven

  • Gerrets DA (2010) Op de grens van land en water. Dissertation, Groningen University

  • Glenn EP, Brown JJ (1999) Salt tolerance and Crop Potential of Halophytes. Crit Rev Mar Sci 18:227–255

    Google Scholar 

  • Hammer Ø, Harper DAT, Ryan PD (2001) PAST: Palaeontological statistics software package for education and data analysis. Palaeontol Electron 4

  • Hänninen K, Van Waijjen M (2005) De Stinswier van Sneek. Resultaten van archeobotanisch onderzoek aan materiaal uit de 12e en 13e eeuw (=BIAXiaal 237). BIAX Consult, Zaandam

  • Hänninen K, Den Ouden N, Van Rijn P, Vorst Y (2008) Constructiehout en houten voorwerpen. In: Nicolay JAW, Dijkstra J (eds) Een terp op de schop. Archeologisch onderzoek op het Oldehoofsterkerkhof te Leeuwarden (=ADC Monografie 3). ADC Archeoprojecten, Amersfoort, pp 191–210

  • Hennekens SM, Smits NAC, Schaminée JHJ (2010) SynBioSys Nederland versie 2. Alterra, Wageningen

  • Huntley J (2012) Carex nutlet project. http://www.dur.ac.uk/j.p.huntley/research_sites/carex-1.html. Accessed 05 April 2013

  • Jager HJ, Rintjema S (2011) De biodiversiteit van de Noord-Friese vastelandskust. Een overzicht van wat er tot dusverre bekend is. It Fryske Gea, Olterterp

    Google Scholar 

  • Joenje W (1975) Landschap en plantengroei. In: Abrahamse J, Muntingh H (eds) Noord-Friesland Buitendijks. Landelijke Vereniging tot Behoud van de Waddenzee, Harlingen, pp 24–28

    Google Scholar 

  • Joenje W (1982) Zeekralen. Waddenbulletin 17:5–7

    Google Scholar 

  • Jones GEM (1991) Numerical analysis in archaeobotany. In: Van Zeist W, Wasylikowa K, Behre K-E (eds) Progress in Old World Palaeoethnobotany. Balkema, Rotterdam, pp 53–80

    Google Scholar 

  • Knol E (1993) De Noord-Nederlandse kustlanden in de Vroege Middeleeuwen. Dissertation, VU University Amsterdam

  • König D (1983) Halligen. Waddenbulletin 18:185–189

    Google Scholar 

  • Kooistra MJ, Kooistra LI, Van Rijn P, Sass-Klaassen U (2006) Woodlands of the past - the excavation of wetland woods at Zwolle-Stadshagen (the Netherlands): Reconstruction of the wetland wood in its environmental context. Netherl J Geosci 85:37–60

    Google Scholar 

  • Körber-Grohne U (1967) Geobotanische Untersuchungen auf der Feddersen Wierde. Franz Steiner Verlag, Wiesbaden

    Google Scholar 

  • Körber-Grohne U (1992) Studies in salt marsh vegetation and their relevance to the reconstruction of prehistoric plant communities. Rev Palaeobot Palynol 73:167–180

    Article  Google Scholar 

  • Kuijper WJ (2008) Molluskenonderzoek. In: Nicolay JAW, Dijkstra J (eds) Een terp op de schop. Archeologisch onderzoek op het Oldehoofsterkerkhof te Leeuwarden (=ADC Monografie 3). ADC Archeoprojecten, Amersfoort, pp 38–40

  • Maurer A (2013) Botanisch onderzoek aan de terp Arkum. In: Bakker M (ed) Op het spoor van de vroegste veenontginningen in Westergo. Het archeologisch onderzoek van een nederzetting uit de late ijzertijd en Romeinse tijd bij Arkum, Friesland. Master Thesis, Groningen University

  • Meier D (2004) Man and environment in the marsh area of Schleswig-Holstein from Roman until late Medieval times. Quat Int 112:55–69

    Article  Google Scholar 

  • Miola A, Favaretto S, Sostizzo I, Valentini G, Asioli A (2010) Holocene salt marsh plant communities in the North Adriatic coastal plain (Italy) as reflected by pollen, non-pollen palynomorphs and plant macrofossil analyses. Veget Hist Archaeobot 19:513–529

    Article  Google Scholar 

  • Mulder SA, Ufkes A (2007) Een archeologische opgraving op een afgevlakte terprand te Lutjelollum, gemeente Franekeradeel (Fr.)(=ARC-Publicaties 181). ARC bv, Groningen

  • Nicolay JAW (2010) Gedroogde mest. In: Nicolay JAW (ed) Terpbewoning in oostelijk Friesland. Twee opgravingen in het voormalige kweldergebied van Oostergo (=Groningen Archaeological Studies 10). Barkhuis publishing, Eelde, pp 163–165

  • Nieuwhof A (2006) Changing landscape and grazing: macroremains from the terp Peins-east, province of Friesland, the Netherlands. Veg Hist Archaeobot 15:125–136

    Article  Google Scholar 

  • Nieuwhof A (2012) Macrobotanische resten in de terp Peins-Oost. een onderzoek naar natuurlijke en antropogene vegetaties en vroege landbouw (=Grondsporen 11). Groninger Instituut voor Archeologie, Groningen

  • Nieuwhof A, Woldring H (2008) Botanische resten. In: Nieuwhof A (ed) De Leege Wier van Englum. Archeologisch onderzoek in het Reitdiepgebied (=Berichten van de Vereniging voor Terpenonderzoek 91). Vereniging van Terpenonderzoek, Groningen, pp 160–176

  • Oost AP, Hoekstra P, Wiersma A, Flemming B, Lammerts EJ, Pejrup M, Hofstede J, Van der Valk B, Kiden P, Bartholdy J, Van den Berg MW, De Vries S, Wang ZB (2012) Barrier island management: lessons from the past and directions for the future. Ocean Coast Manag 68:18–38

    Article  Google Scholar 

  • Out WA (2010) Hout. In: Tuinstra SJ, Van Malssen N (eds) Een archeologische opgraving op de locatie van twee archeologische monumenten aan het Oude Diep tussen Goutum en Wirdum, gemeente Leeuwarden (Fr) (=ARC-publicaties 210). ARC bv, Groningen, pp 95–103

  • Out WA, Kaaijk S (2010) Botanische macroresten. In: Tuinstra SJ, Van Malssen N (eds) Een archeologische opgraving op de locatie van twee archeologische monumenten aan het Oude Diep tussen Goutum en Wirdum, gemeente Leeuwarden (Fr) (=ARC-publicaties 210). ARC bv, Groningen, pp 105–109

  • Pals JP (1999) Preliminary notes on crop plants and the natural and anthropogeneous vegetation. In: Besteman JC, Bos JM, Gerrets DA, Heidinga HA, De Koning J (eds) The excavations at Wijnaldum. Reports on Frisia in Roman and Medieval times. Balkema, Rotterdam, pp 139–149

    Google Scholar 

  • Postma D (2010) …En zulks is de relatie tussen schoonheid en wanstaltigheid. De toepassingsmogelijkheden van zoden aan de hand van archeologische, historische en etnografische voorbeelden. Jaarversl Ver Terpenonderz 93:11–34

    Google Scholar 

  • Rippon S (2000) The transformation of coastal wetlands. exploitation and management of marshland landscapes in north west Europe during the roman and medieval periods. Oxford University Press, Oxford

    Google Scholar 

  • Runhaar J, Van Landuyt W, Groen CLG, Weeda EJ, Verloove F (2004) Herziening van de indeling in ecologische soortengroepen voor Nederland en Vlaanderen. Gorteria 30:12–26

    Google Scholar 

  • Schaminée JHJ, Janssen JAM (2012) Geboeid door het verleden. Beschouwingen over historische ecologie. KNNV Uitgeverij, Zeist

  • Schaminée JHJ, Weeda EJ (2009) Natuur als nooit tevoren. Beschouwingen over natuurbeheer in Nederland. KNNV Uitgeverij, Zeist

  • Schaminée JHJ, Stortelder AHF, Westhoff V (1995a) De vegetatie van Nederland, vol 1. Opulus Press, Uppsala

    Google Scholar 

  • Schaminée JHJ, Stortelder AHF, Westhoff V (1995b) De vegetatie van Nederland, vol 2. Opulus Press, Uppsala

    Google Scholar 

  • Schaminée JHJ, Stortelder AHF, Weeda EJ (1996) De vegetatie van Nederland, vol 3. Opulus Press, Uppsala

    Google Scholar 

  • Schaminée JHJ, Weeda EJ, Westhoff V (1998) De vegetatie van Nederland, vol 4. Opulus Press, Uppsala

    Google Scholar 

  • Schaminée JHJ, Sýkora K, Smits N, Horsthuis M (2010) Veldgids plantengemeenschappen van Nederland. KNNV Uitgeverij, Zeist

  • Schepers M (2010) Botanische macroresten. In: Lenting JJ, Van Malssen N (eds) Een archeologische begeleiding (AB) van de aanleg van een 110kV kabelsleuf tussen Eemshaven en Winsum (Gr) (=ARC-rapporten 2009–43). ARC bv, Groningen, pp 12–13

  • Schepers M (2012) Bodemmicromorfologisch onderzoek. In: Van Benthem A (ed) Haak om leeuwarden. vindplaats 1, Marssum It Aldlân (=ADC rapport 2523). ADC Archeoprojecten, Amersfoort, pp 75–79

  • Schepers M, Scheepens JF, Cappers RTJ, Van Tongeren OFR, Raemaekers DCM, Bekker RM (2013) An objective method based on assemblages of subfossil plant macro-remains to reconstruct past natural vegetation: a case study at Swifterbant, The Netherlands. Veget Hist Archaeobot 22:243–255

    Article  Google Scholar 

  • Schoute JFTh (1984) Vegetation horizons and related phenomena. A palaeoecological-micromorphological study in the younger coastal Holocene of the northern Netherlands (Schildmeer area). Dissertation, VU University Amsterdam

  • Sissingh G (1950) Onkruid-Associaties in Nederland. Dissertation, Wageningen University

  • Stortelder AHF, Schaminée JHJ, Hommel PWFM (1999) De vegetatie van Nederland, vol 5. Opulus Press, Uppsala

    Google Scholar 

  • Ter Braak CJF, Šmilauer P (2002) CANOCO reference manual and CanoDraw for Windows user’s guide: software for canonical community ordination (version 4.5). Microcomputer Power, Ithaca, New York

  • Thasing S, Van Klink R, Schepers M, Cappers RTJ, Brüning EBE (2012) Kevers en hun potentie voor onderzoek in het terpengebied. Paleo-aktueel 23:111–118

    Google Scholar 

  • Tomlinson P (1985) An aid to the identification of fossil buds, bud-scales and catkin-bracts of British trees and shrubs. Circaea 3:45–130

    Google Scholar 

  • Tuinstra SJ, Van Malssen N (2010) Een archeologische opgraving op de locatie van twee archeologische monumenten aan het Oude Diep tussen Goutum en Wirdum, gemeente Leeuwarden (Fr) (=ARC-publicaties 210). ARC bv, Groningen

  • Van der Meijden R (2005) Heukels’ Flora van Nederland. Wolters-Noordhoff, Groningen/Houten

    Google Scholar 

  • Van der Veen M, Fieller N (1982) Sampling seeds. J Archaeol Sci 9(3):287–298

    Google Scholar 

  • Van Dijk J, Bouman MTIJ, Moolhuizen C, Bos JAA (2011) De voedseleconomie vanaf de Midden-IJzertijd tot en met de Late Middeleeuwen. In: Dijkstra J, Zuidhoff FS (eds) Kansen op de kwelder (=ADC Monografie 10). ADC Archaeoprojecten, Amersfoort, pp 109–130

  • Van Giffen AE (1932) Mededeeling omtrent het systematisch onderzoek, verricht in de jaren 1928, 1929 en 1930. Jaarversl Ver Terpenonderz 13–15:16–46

    Google Scholar 

  • Van Gijn AL, Waterbolk HT (1984) The colonization of the salt marshes of Friesland and Groningen: the possibilities of a transhumant prelude. Palaeohist 26:101–122

    Google Scholar 

  • Van Ginkel E, Verhart L (2009) Onder onze voeten. De archeologie van Nederland. Bert Bakker, Amsterdam

    Google Scholar 

  • Van Haaster H (2005) Voedingsgewoonten en milieuomstandigheden op en rond twee nederzettingen uit de 12e/13e eeuw te Beetgumermolen (Fr.)(=BIAXiaal 229). BIAX Consult, Zaandam

  • Van Haaster H (2006a) Voedingsgewoonten en milieuomstandigheden op en rond een vroeg-middeleeuwse nederzetting bij Tzummarum (Fr.)(=BIAXiaal 281). BIAX Consult, Zaandam

  • Van Haaster H (2006b) Voedingsgewoonten en milieuomstandigheden op en rond een middeleeuwse vindplaats aan de Kimswerderlaan bij Zürich (Fr.) alsmede enkele archeobotanische waarnemingen op de locatie Hegewiersterfjild (=BIAXiaal 282). BIAX Consult, Zaandam

  • Van Haaster H (2008) Archaeobotanica uit’s-Hertogenbosch. Barkhuis, Eelde

    Google Scholar 

  • Van Haaster H, Brinkkemper O (1995) RADAR, a relational archaeobotanical database for advanced research. Veget Hist Archaeobot 4:117–125

    Article  Google Scholar 

  • Van Haaster H, Brinkhuizen D, Van Rijn P, Zeiler JT (2003) Plantaardige en dierlijke resten uit enkele 13e-eeuwse ophogingslagen in Dokkum (=BIAXiaal 153). BIAX Consult, Zaandam

  • Van Smeerdijk D, Pals JP, Van Geel B, Van Bennekom J (2011) Mens en landschap in middeleeuws Diemen. In: Blok H, Krook W, Van Reenen P (eds) Diemen in het land van Amstel. De Bataafsche Leeuw, Amsterdam, pp 351–366

  • Van Zeist W (1974) Palaeobotanical studies in the coastal area. Palaeohist 16:223–371

    Google Scholar 

  • Van Zeist W (1988a) Archeobotanisch onderzoek van Oldeboorn. In: Bierma M, Clason AT, Kramer E, De Langen GJ (eds) Terpen en wierden in het Fries-Groningse kustgebied. Wolters-Noordhoff/Forsten, Groningen, pp 190–195

    Google Scholar 

  • Van Zeist W (1988b) Botanical evidence of relations between the sand and clay districts of the north off the Netherlands in medieval times. In: Küster H (ed) Der prähistorische Mensch und seine Umwelt. Festschrift für Udelgard Körber-Grohne. Konrad Theiss Verlag, Stuttgart, pp 381–387

  • Van Zeist W (1989) Plant remains from a Middle Iron Age coastal marsh site near Middelstum. An intriguing cereal grain find. Helinium 28:103–116

    Google Scholar 

  • Van Zeist W, Van Hoorn TC, Bottema S, Woldring H (1976) An agricultural experiment in the unprotected salt marsh. Palaeohist 18:111–153

    Google Scholar 

  • Van Zeist W, Cappers RTJ, Neef R, During H (1987) A palaeobotanical investigation of medieval occupation deposits in Leeuwarden, the Netherlands. Proc K Ned Akad Wet 90:371–426

    Google Scholar 

  • Van’t Veer R, Van Geel B, Pals JP, Van Smeerdijk D (2000) Fossiele plantengemeenschappen als referentie voor moderne moerasontwikkeling. In: Schaminée JHJ, Van’t Veer R (eds) 100 jaar op de knieën. De geschiedenis van de plantensociologie in Nederland. Opulus Press, Noordwolde, pp 174–189

    Google Scholar 

  • Veeneklaas RM, Dijkema KS, Hecker N, Bakker JP (2013) Spatio-temporal dynamics on the invasive plant species Elytrigia atherica on natural salt marshes. Appl Veg Sci 16:205–216

    Article  Google Scholar 

  • Verbruggen F (2012) Archeobotanisch onderzoek. In: Van Benthem A (ed) Haak om leeuwarden. vindplaats 1, Marssum It Aldlân (=ADC rapport 2523). ADC Archeoprojecten, Amersfoort, pp 42–53

  • Verhoeven J, Van Vierssen W, Janssen Duijghuijzen G, Scheperboer G (1978) Flora en fauna in de brakke ringdobben op de Friese kwelder. Waddenbulletin 13:567–572

    Google Scholar 

  • Vrede F (2010) De cultuurgewassen en wilde planten. In: Huis in’t Veld J (ed) Wonen op een huiswierde in de late middeleeuwen en nieuwe tijd. archeologisch onderzoek in de toekomstige nieuwbouwwijk de held III te Groningen. Stichting Monument en Materiaal/Gemeente Groningen, Dienst RO/EZ, Groningen, pp 81–84

  • Westerhoff R (1871) Over boonen, vlas en haver uit onze terpen of wierden. Een eerste kleine bijdrage tot de flora dezer merkwaardige heuvelen. Bijdr Geschied Oudheidkd Inzonderheid Prov Groningen 8:318–331

    Google Scholar 

  • Wheeler BD, Proctor MCF (2000) Ecological gradients, subdivisions and terminology of north-west European mires. J Ecol 88:187–203

    Article  Google Scholar 

  • Wiersma AP, Oost AP, Van den Berg MW, Vos PC, Marges V, De Vries S (2009) Geomorphology. Thematic Report No. 9. In: Marencic H and De Vlas J (eds) Quality Status Report 2009. Wadden Sea Ecosystem No. 25. Common Wadden Sea Secretariat, Trilateral Monitoring and Assessment Group, Wilhelmshaven

  • Willerding U (1979) Paläo-Ethnobotanische Untersuchungen über die Entwicklung von Pflanzengesellschaften. In: Willmans O, Tüxen R (eds) Werden und Vergehen von Pflanzengesellschaften.Cramer, Vaduz, pp 61–109

  • Woldring H, Kleine E (2008) Pollenanalyse van de mestlagen: aanwijzingen van de intensivering van de begrazing in de Romeinse tijd. In: Nicolay JAW, Dijkstra J (eds) Een terp op de schop. Archeologisch onderzoek op het Oldehoofsterkerkhof te Leeuwarden (=ADC Monografie 3). ADC Archeoprojecten, Amersfoort, pp 259–267

Download references

Acknowledgements

The authors would like to thank Daan Raemaekers, Stijn Arnoldussen and the members of the Terp Research Group for valuable comments and suggested references during the writing process. We would also like to thank Jan Bakker for his input as a salt marsh specialist. Annette Hansen provided valuable comment to improve the English text.

Author information

Authors and Affiliations

  1. Groningen Institute of Archaeology, University of Groningen, Poststraat 6, Groningen, 9712 ER, The Netherlands

    M. Schepers, R. T. J. Cappers & R. M. Bekker

Authors
  1. M. Schepers
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

  2. R. T. J. Cappers
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

  3. R. M. Bekker
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

Corresponding author

Correspondence to M. Schepers.

Electronic supplementary material

Below is the link to the electronic supplementary material.

ESM 1

(XLSX 386 kb)

Rights and permissions

Reprints and permissions

About this article

Cite this article

Schepers, M., Cappers, R.T.J. & Bekker, R.M. A review of prehistoric and early historic mainland salt marsh vegetation in the northern-Netherlands based on the analysis of plant macrofossils. J Coast Conserv 17, 755–773 (2013). https://doi.org/10.1007/s11852-013-0275-y

Download citation

  • Received:

  • Accepted:

  • Published:

  • Issue Date:

  • DOI: https://doi.org/10.1007/s11852-013-0275-y

Keywords

Search

Navigation