Skip to main content
SpringerLink
Log in

Psycho-oncologie: op het scherp van de snede

  • Artikelen
  • Published:
Tijdschrift voor Psychotherapie

    We’re sorry, something doesn't seem to be working properly.

    Please try refreshing the page. If that doesn't work, please contact support so we can address the problem.

Kanker is tegenwoordig een van de eerste doodsoorzaken in de westerse samenleving, maar tevens overleven veel mensen hun ziekte, vanwege sterk verbeterde medische behandelmogelijkheden. De afgelopen dertig jaar heeft de psycho-oncologie zich ontwikkeld van een on(der)belicht gebied tot een erkend, belangrijk aspect van kankerrehabilitatie. Aanpassing aan de ziekte kanker vergt vaak een complex psychisch proces, waarin dagelijkse beslommeringen en existentiële zorgen hand in hand gaan. Afhankelijk van de ziektefase waarin iemand zich bevindt, kan men worstelen met verlies en/of angst. Sommige mensen hebben hierbij behoefte aan professionele psychische hulp. In zo’n geval is het belangrijk dat de psycholoog/psychotherapeut beschikt over passende kennis en voldoende inzicht over wat kanker in medische en psychische zin met zich meebrengt. In dit artikel komen de volgende onderwerpen aan de orde: het ontstaan van en de status quo van psycho-oncologie, de aard van psychische problemen in de context van kanker, de ontwikkeling en uitkomsten van interventiestudies en de beschikbaarheid van diverse interventiemogelijkheden in Nederland.

This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.

Access this article

Log in via an institution

Price excludes VAT (USA)
Tax calculation will be finalised during checkout.

Instant access to the full article PDF.

Institutional subscriptions

Notes

  1. De prevalentie was in 2011 totaal 600.000 personen (270.000 man, 330.000 vrouw). De grootste groep betreft hierbij vrouwen met borstkanker (ongeveer 30% van de gevallen), gevolgd door mannen met prostaatkanker (ruim 20% van de gevallen), mensen met huidkanker (ruim 14%), darmkanker (rond 13%) en longkanker (vrouwen ruim 9%, mannen ruim 13%; www.ikcnet.nl ). De kans op kanker stijgt met de jaren: 70% is ouder dan 60 jaar, 9% is jonger dan 45 jaar en 0,6% betreft kinderen jonger dan 15 jaar. Bij kinderen is (acute) leukemie de meest gediagnosticeerde vorm van kanker, bij adolescenten en jongvolwassenen komen lymfklierkanker, zaadbalkanker en melanoom het meest voor. Borstkanker komt het meest voor bij vrouwen boven de 30 jaar Bij mannen tussen 30 en 45 jaar komt melanoom het meeste voor en prostaatkanker komt het meest voor bij mannen boven de 45 jaar. De prevalentie van kanker stijgt tegenwoordig met ongeveer 2-3 procent per jaar, onder andere door verbetering van behandelmogelijkheden en bijbehorende overlevingskansen, in combinatie met de vergrijzing. Tegenwoordig geneest ongeveer de helft van de patiënten; de overlevingskansen zijn de afgelopen decennia toegenomen, onder andere doordat kanker vaker in een vroeger stadium wordt ontdekt en moderne behandelingen effectiever zijn (bron: www.ikcnet.nl, www.cijfersoverkanker.nl).

  2. Dit artikel is deels gebaseerd op Pool ( 2010 ).

  3. Bij het IPSO zijn de volgende psycho-oncologische aangesloten: Het Behouden Huys (Glimmen), Helen Dowling Instituut (Utrecht), Taborhuis (Nijmegen), De Vruchtenburg (Rotterdam) en Dr. Le Shanstichting (Leiden/Delft).

Literatuur

  • Ahlberg, K., Ekman, T., Gaston-Johansson, F. & Mock, V. (2003). Assessment and management of cancer-related fatigue in adults. Lancet, 362, 640–650.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  • Bleiker, E.M.A., Hendriks, J.H.C.L., Otten, J.D.M., Verbeek, A.L.M., Ploeg, H.M. van der (2008). Personality factors and breast cancer-risk: a 13-year follow-up. Journal of the National Cancer Institute, 100, 213–218.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  • Blijenberg, G., Gielissen, M.F.M., Berends, T., Voskamp, H., Bazelmans, E. & Verhagen, S. (2004). Cognitieve gedragstherapie voor vermoeidheid na kanker: een behandelprotocol. Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen, 6, 364–370.

    Google Scholar 

  • Carey, M., Lambert, S., Smits, R,. Paul, C., Sanson-Fisher, R. & Clinton-McHarg, T. (2011). The unfulfilled promise: a systematic review of interventions to reduce the unmet supportive care needs of cancer patients. Supportive Care in Cancer, 20, 207–220.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  • Carlson, L.E. & Bultz, B.D. (2003). Benefits of psychosocial oncology care: improved quality of life and medical cost offset. Health Quality of Life Outcomes, 1, 8.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  • Cicero, V., Lo Coco, G., Gullo, S. & Lo Verso, G. (2009). The role of attachment dimensions and perceived social support in predicting adjustment to cancer. Psycho-oncology, 18, 1045–1052.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  • Cordova, M.J. & Andrykowski, M.A. (2003). Responses to cancer diagnosis and treatment: posttraumatic stress and posttraumatic growth. Seminars in Clinical Neuropsychiatry, 8, 286–296.

    PubMed  Google Scholar 

  • Coyne, J.C., Lepore, S. J. & Palmer, S.C. (2006). Efficacy of psychosocial interventions in cancer care: evidence is weaker than it first looks. Annals of Behavioral Medicine, 32, 104–110.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  • Demmer, T. & Boschloo, I. (2004). Tasten, voelen, kijken: creatieve therapie. In G. Pool, F. Heuvel, A.V. Ranchor & R. Sanderman (Eds.), Handboek psychologische interventies bij chronisch-somatische aandoeningen (pp. 395–408). Assen: Van Gorcum.

    Google Scholar 

  • Dempster, M. & McCorry, M.K. (2012). The factor structure of the revised Illness Perception Questionnaire in a population of oesophageal cancer survivors. Psycho-Oncology, 21, 524–531.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  • Dijk, M. van & Janssen, W. (2009). Psychosociale ondersteuning voor patiënten met kanker. Literatuurstudie. Psychologie en Gezondheid, 37, 5–14.

    Article  Google Scholar 

  • Fawzy, F. I. & Fawzy, N.W. (1995). Critical review of psychological interventions in cancer care. Archives of General Psychiatry, 52, 100–113.

    Article  PubMed  CAS  Google Scholar 

  • Fischer, M., Wiesenhaan, M.E., Does-den Heijer, A., Kleijn, W.C., Nortier, J.W.R. & Kaptein, A.A. (2013). From despair to hope: longitudinal study of illness perceptions and coping in a psycho?educational group intervention for women with breast cancer. British Journal of Health Psychology, 18, 526–545.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  • Garssen, B. (2009). Psychologische factoren bij het ontstaan en beloop van kanker. In H. de Haes, L. Gualthérie vanWeezel & R. Sanderman (red.), Psychologische patiëntenzorg in de oncologie (pp. 29–40). Assen: Van Gorcum.

    Google Scholar 

  • Garssen, B., Visser, A. & Pool, G. (in voorbereiding). The longitudinal and buffering effects of religiosity and spirituality on well-being: a systematic review.

  • Gielissen, M.F.M., Verhagen, S. & Blijenberg, G. (2007). Cognitive behaviour therapy for fatigued cancer survivors: long-term follow-up. British Journal of Cancer, 97, 612–618.

    Article  PubMed  CAS  Google Scholar 

  • Gijsen, B., Koppejan-Rensenbrink, R. & Berg, J.P. van den (2009). Oncologische revalidatie, multidisciplinaire nazorg bij kanker. In H. de Haes, L. Gualthérie vanWeezel & R. Sanderman (red.), Psychologische patiëntenzorg in de oncologie(pp. 287–297). Assen: Van Gorcum.

    Google Scholar 

  • Graeff, A. de (2009). Medische aspecten. In H. de Haes, L. Gualthérie vanWeezel, R. Sanderman (red.), Psychologische patiëntenzorg in de oncologie (pp. 43–52). Assen: Van Gorcum.

    Google Scholar 

  • Gualthérie vanWeezel, L., Jong, C. de & Heuvel, F. (2004). Kanker-casuïstiek. In G. Pool, F. Heuvel, A.V. Ranchor & R. Sanderman (red.), Handboek psychologische interventies bij chronisch-somatische aandoeningen (pp. 592–602). Assen: Van Gorcum.

    Google Scholar 

  • Haes, H. de, Gualthérie vanWeezel, L. & Sanderman, R. (red.) (2009). Psychologische patiëntenzorg in de oncologie. Assen: Van Gorcum.

    Google Scholar 

  • Harrison, J.D., Young, J.M., Price, M.A. e.a. (Eds.) (2009). What are the unmet supportive care needs of people with cancer? A systematic review. Supportive Care In Cancer, 17, 1117–1128.DOI: 10.1007/s00520–009-0615–5.

    Google Scholar 

  • Heuvel, F., Ranchor, A.V. & Sanderman, R. (red.) (2004). Handboek psychologische interventies bij chronisch-somatische aandoeningen. Assen: Van Gorcum.

    Google Scholar 

  • Holland, J.C. & Rowland, J.H. (Eds.) (1989). Handbook of psycho-oncology: psychological care of the patient with cancer. New York: Oxford University Press.

    Google Scholar 

  • Holwerda, N., Hinnen, C.H., Sprangers, M.A.G., Sanderman, R. & Pool, G. (2012). Attachment style and adaptation to cancer. In N. Holwerda, Adaptation to cancer from an attachment theoretical perspective. Thesis. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen.

    Google Scholar 

  • Holzenspies, C. & Taal, J. (2003). Kanker in beeld, verwerking door creatieve expressie, dl. II. Amsterdam/Wormer: Stichting Kanker in Beeld.

    Google Scholar 

  • Jaarsma, T.A., Pool, G., Sanderman, R. & Ranchor, A.V. (2006). Psychometric properties of the Dutch version of the posttraumatic growth inventory among cancer patients. Psycho-Oncology, 15, 911–920.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  • Jacobsen, P.B. (2006). Lost in translation: the need for clinically relevant research on psychological interventions for distress in cancer patients. Annals of Behavorial Medicine, 32, 119–120.

    Article  Google Scholar 

  • Kersten, P., Ellis-Hill, C., McPherson, K.M. & Harrington, R. (2010). Beyond the RCT – understanding the relationship between interventions, individuals and outcome – the example of neurological rehabilitation. Disability and Rehabilitation, 32, 1028–1034

    Article  PubMed  Google Scholar 

  • Kübler-Ross, E. (2006). Lessen voor levenden, gesprekken met stervenden. Baarn: Ambo.

    Google Scholar 

  • Lepore, S. J. & Coyne, J.C. (2006). Psychological interventions and distress in cancer patients: a review of reviews. Annals of Behavorial Medicine, 32, 85–92.

    Article  Google Scholar 

  • Leventhal, H. & Nerenz, D.R. (1985). The assessment of illness cognition. In P. Karoly (Ed.), Measurement strategies in health psychology (pp. 517–554).New York: JohnWiley & Sons.

    Google Scholar 

  • Levine, S. (1992). Ontmoetingen op de grens. Amsterdam: Karnak.

    Google Scholar 

  • Madden, J. (2006). The problem of distress in patients with cancer: more effective assessment. Clinical Journal of Oncology Nursing, 10, 615–619.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  • Maguire, P. (1985). Psychological morbidity associated with cancer and cancer treatment. Clinics in Oncology, 4, 559–575.

    Google Scholar 

  • Meyer, T. J. & Mark, M.M. (1995). Effects of psychosocial interventions with adult cancer patients: a meta-analysis of randomized experiments. Health Psychology, 14, 101–108.

    Article  PubMed  CAS  Google Scholar 

  • Mitchell, A.J. (2007). Accuracy of Distress Thermometer and other ultra-short methods of detecting cancer-related mood disorders: pooled results from 38 analyses. Journal of Clinical Oncology 25, 4670–4681.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  • Mitchell, A.J., Chan, M., Bhatti, H., Halton, M., Grassi, L., Johansen, C. & Meader, N. (2011). Prevalence of depression, anxiety, and adjustment disorder in oncological, haematological, and palliative-care settings: a meta-analysis of 94 interview-based studies. Lancet Oncology, 12, 160–174.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  • Mitchell, A.J., Ferguson, D., Gill, J., Paul, G. & Symonds, P. (2013). Depression and anxiety in long-term cancer survivors compared with spouses and healthy controls: a systematic review and meta-analysis. Lancet Oncology, 14, 721–732.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  • Newell, S.A., Sanson-Fisher, R.W. & Savolainen, N. J. (2002). Systematic review of psychological therapies for cancer patients: overview and recommendations for future research. Journal of the National Cancer Institute, 94, 558–584.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  • Owen, J.E., Bantum, E.O.C. & Golant, M. (2009). Benefits and challenges experienced by professional facilitators of online support groups for cancer survivors. Psycho-Oncology, 18, 144–155.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  • Park, C.L. (Ed.) (2009. Medical illness and positive life change: can crisis lead to personal transformation? Washington: American Psychological Association.

    Google Scholar 

  • Pool, G. (2004). Tijd om op weg te gaan: cliënten met een korte levensverwachting. In G. Pool, F. Heuvel, A.V. Ranchor & R. Sanderman (red.), Handboek psychologische interventies bij chronisch-somatische aandoeningen (pp. 329–249). Assen: Van Gorcum.

    Google Scholar 

  • Pool, G. (2010). Psychologische interventies bij kanker. In J.P.C. Jaspers & H. van Middendorp (red.), Psychosociale zorg bij chronische ziekten. Klinische praktijk en effectiviteit (pp. 119–136). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

    Chapter  Google Scholar 

  • Pool, G., Nijdam, M.J. & Oosting, M.E. (2010). Posttraumatic growth in the Netherlands. In T. Weiss & R. Berger (Eds.), Posttraumatic growth and culturally competent practice: lessons learned from around the globe (pp. 85–96). Hoboken: JohnWiley & Sons.

    Google Scholar 

  • Puts, M.T., Papoutsis, A., Springall, E. & Tourangeau, A.E. (2012). Systematic review of unmet needs of newly diagnosed older cancer patients undergoing active cancer treatment. Supportive Care in Cancer, 20, 1377–1394.

    Article  PubMed  CAS  Google Scholar 

  • Raaij, E.J. de, Schröder, C., Maissan F. J., Pool, J. J. & Wittink, H. (2012). Cross-cultural adaptation and measurement properties of the Brief Illness Perception Questionnaire-Dutch Language Version. Manual. Therapy, 17, 330–335.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  • Ranchor, A.V., Schroevers, M. & Henselmans, I. (2009). Omgaan met kanker, de rol van coping en controle. In H. de Haes, L. Gualthérie vanWeezel & R. Sanderman (red.), Psychologische patiëntenzorg in de oncologie (pp. 153–165). Assen: Van Gorcum.

    Google Scholar 

  • Richards, D. & Viganó, N. (2013). Online counseling: a narrative and critical review of the literature. Journal of Clinical Psychology, 69, 994–1011.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  • Scheppingen, C. van, Schroevers, M.J., Fleer, J., Sanderman, R., Coyne, J.C. & Ranchor, A.V. (ingediend). Patient recruitment rates in psychosocial interventions for cancer patients: a systematic review.

  • Scheppingen, C. van, Schroevers, M.J., Smink, A., Linden, Y.M. van der, Mul, V.E., Langendijk, J.A., Coyne, J.C. & Sanderman, R. (2011). Does screening for distress efficiently uncover meetable unmet needs in cancer patients? Psycho-Oncology, 20, 655–663.DOI:10.1002/pon.1939.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  • Spiegel, D., Bloom, J.R. & Yalom, I. (1981). Group support for patients with metastasic cancer. Archives of General Psychiatry, 38, 527–533.

    Article  PubMed  CAS  Google Scholar 

  • Spijker, A. van ’t, Trijsburg, R.W. & Duivenvoorden, H.J. (1997). Psychological sequelae of cancer diagnosis: a meta-analytical review of 58 studies after 1980. Psychosomatic Medicine, 59, 280–293.

    Google Scholar 

  • Stroebe, M. & Schut, H. (1999). The Dual Process Model of coping with bereavement: rationale and description. Death Studies, 23, 197–224.

    Article  PubMed  CAS  Google Scholar 

  • Tedeschi, R.G. & Calhoun, L.G. (2004). Posttraumatic growth: Conceptual foundations and empirical evidence. Psychological Inquiry, 15, 1–18.

    Article  Google Scholar 

  • Trijsburg, R.W., Knippenberg, F.C.E. & Rijpma, S.E. (1995). Effects of psychological treatment on cancer patients: a critical review. Psychosomatic Medicine, 54, 489–517.

    Google Scholar 

  • Tuinman, M.A., Gazendam-Donofrio, S.M. & Hoekstra-Weebers, J.E. (2008). Screening and referral for psychosocial distress in oncologic practice: use of the Distress Thermometer. Cancer, 113, 870–878.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  • Völker, C., Lee, M. van der & Pet, A. (2011). De angst voor terugkeer van kanker. GZ Psychologie, 3, 30–38.

    Google Scholar 

  • Vos, P. (2009). Kanker in beeld. Amsterdam: Stichting Kanker in Beeld.

    Google Scholar 

  • Wagener, D. J.Th. (2008). De geschiedenis van de oncologie. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

    Book  Google Scholar 

  • Wijngaards-de Meij, L., Stroebe, M., Schut, H., Stroebe, W., Bout, J. van den, Heijden, P. van der & Dijkstra, I. (2007). Neuroticism and attachment insecurity as predictors of bereavement outcome. Journal of Research in Personality, 41, 498–505.

    Article  Google Scholar 

  • Yalom, I. (1981). Existential psychotherapy. New York: Basic Books.

    Google Scholar 

  • Yalom, I. (2008). Staring at the sun: overcoming the terror of death. San Francisco, CA: Jossey-Bays.

    Google Scholar 

  • Zabora, J., BrintzenhofeSzoc, K., Curbow, B., Hooker, C. & Piantadosi, S. (2001). The prevalence of psychological distress by cancer site. Psychooncology, 10, 19–29.

    Article  PubMed  CAS  Google Scholar 

  • Zoellner, T. & Maercker, A. (2006). Posttraumatic growth in clinical psychology.A critical review and introduction of a two component model. Clinical Psychology Review, 26, 626–653.

    Article  PubMed  Google Scholar 

Websites

Download references

Author information

Authors and Affiliations

  1. Universitair Medisch Centrum Groningen/Rijksuniversiteit Groningen., Groningen, The Netherlands

    Grieteke Pool

Authors
  1. Grieteke Pool
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

Additional information

DR. G. POOL is klinisch psycholoog en universitair docent bij het Ambulatorium Medische Psychologie, Health Psychology, van het Universitair Medisch Centrum Groningen/Rijksuniversiteit Groningen. E-mail: g.pool01@umcg.nl.

Met dank aan dr. Chantal Lammens en dr. Vivian Engelen, respectievelijk projectcoördinator en projectmedewerker van het project ‘Naar betere psychosociale zorg voor mensen met kanker’ van NVPO/KWFKankerbestrijding.

About this article

Cite this article

Pool, G. Psycho-oncologie: op het scherp van de snede. TIJDSCHRIFT PSYCHOTHERAPIE 39, 331–342 (2013). https://doi.org/10.1007/s12485-013-0057-x

Download citation

  • Published:

  • Issue Date:

  • DOI: https://doi.org/10.1007/s12485-013-0057-x

Search

Navigation