تبیین الگوواره‌‌ای فرآیند روان‌شناختی حصول معنای محیطی و تحقق حس مکان با تمرکز بر نقش واسط ادراک

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری معماری، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

4 استادیار و عضو هیئت علمی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ایران

چکیده

بیان مسئله: امروزه چگونگی و کیفیت حصول معنای محیطی و متعاقباً تحقق مرتبه‌‌ای از مراتب حس مکان، بنا به اهمیت آن در معماری به‌ویژه با ظهور دانش روان‌شناسی محیطی مورد توجه خاص قرار گرفته است. با توجه به این مسئله و اعتقاد به روش‌مندی غالب در علوم رفتاری، به نظر می‌‌رسد که تلاش برای تبیین فرآیند طراحی محیطی از مجرای روش‌‌های رایج در سایر علوم و ارایه الگوهای فراگیر تشریح‌کننده آن، یکی از نیت‌‌های اصلی همنشین‌کردن
این حوزه‌‌های دانش باشد. اهمیت این تطابق از منظر اثربخشی بیشتر محصولات معماری در دنیای معاصر، حائز توجه بوده و موضوع اساسی این پژوهش را در بر می‌‌گیرد. بنابراین سؤال اصلی این تحقیق عبارت از این است که عوامل اصلی مؤثر و مکانیسم اثر در فرآیند شکل‌‌گیری معنای محیطی و متعاقباً تحقق مراتب مختلف حس مکان چیست و چگونه می‌‌توان آن را در قالب یک الگوی مولّد ساختاری تشریح نمود؟
هدف: هدف اصلی پژوهش، واکاوی چگونگی حصول معنای محیطی و متعاقباً تحقق حس مکان با نگرشی سیستمی مبتنی بر شناخت ابعاد و مراتب وجودی انسان و به صورت یک الگوی روان‌شناختی است.
روش: با توجه به ماهیت اکتشافی تحقیق، راهبردی کیفی از نوع پیمایشی با عنوان نظریه‌‌یابی زمینه‌‌ای ساخت‌گرا انتخاب شد که به منظور شناسایی متغیرهای اساسی مسئله و استنباط روابط بین آنها علاوه بر روش توصیفی - تحلیلی از مصاحبه‌‌های نیمه‌‌ساختار یافته‌‌ با تعدادی از متخصصین حوزه‌‌های معماری و طراحی محیطی بهره گرفته و به ارایه و تبیین نظریه تحقیق منجر شده است.
نتیجه‌‌گیری: در این تحقیق نقش متغیر ادراک محیطی از ابعاد مختلف مورد تمرکز قرار گرفت و نهایتاً به دلیل محوریت آن در تعریف انتظارات انسان از محیط و تعیین رفتار واکنشی وی، به عنوان کانون فرآیند در الگوی پیشنهادی معرفی شد. بر این اساس، الگوی ساختاری مولّدی مشتمل بر سه رکن اصلی اجزا، نظام ساختاری (سینتکس) و معنا ارایه شد که به ترتیب با عوامل و عناصر کالبدی، رفتار محیطی و احساس محیطی معادل‌سازی شده است. می‌‌توان اذعان داشت که الگوی پیشنهادی دارای قابلیت کاربرد برای ارزیابی هدف‌مند معناداری در محیط‌‌های موجود و همچنین بهره‌‌گیری در طراحی محیط‌‌های معنادار جدید است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Schematic Explanatory Pattern for the Psychological Process of Achieving Environmental Meaning and Actualizing Sense of Place Focusing on the Intervening Role of the Perception

نویسندگان [English]

  • Hossein Rezaei 1
  • ghazal keramati 2
  • Mozayan Dehbashi sharif 3
  • Mohammadreza Nasir Salami 4
1 Ph.D. Candidate of Architecture, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urbanism, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Architecture and urban planning, Islamic Azad University Central Tehran Branch,Tehran, Iran
3 Faculty of Architecture and Urbanism, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
4 Assistant Professor, Department of Architecture and Urban Design, College of Architecture, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Statement of the problem : Today, the quality of achieving environmental meaning and subsequently the actualization of the sense of place in different levels has been specially considered due to its importance in architecture, especially with the emergence of the knowledge of environmental psychology. According to this and the belief in the dominant methodology propagated in behavioural sciences, it seems that attempting to explain the environmental design process in the form of common methods in other sciences and presenting it in descriptive patterns is one of the main goals of joining these areas of knowledge. The significance of this adaptation is considerable and covers the core of this research in point of the effectiveness of architectural products in the contemporary world. The current study attempts to answer the following questions: "what are the main effective physical factors in forming the environmental meaning and actualization of a sense of place? Moreover, what is their mechanism of action in the process? Also, how can it be described as a generative structural pattern?"
Research Objective: According to the above-mentioned subject, the main goal of this research is to investigate the state of achieving the environmental meaning and subsequently actualizing the sense of place. It is focused on its structural process by a systematic approach in a form of psychological pattern based on the levels of human existence.
Methodology : Regarding the exploratory nature of the study, a qualitative survey method entitled "Constructivist Grounded Theory" was chosen to identify the variables of the problem and deduce the relations between them. It should be noted that the semi-structured interviews with some specialists in the field of architecture and environmental design were utilized in this method, in addition to the descriptive-analytical strategy.
Conclusion: In this research, the importance of the variable "environmental perception" was focused, in different aspects, as the center of the considered process in the proposed pattern. Therefore, its key role in defining human expectations of the built environment and his behavioral reaction was emphasized as a result. Accordingly, a generative structural pattern consisting of three elements of "components, syntax, and meaning" is presented, which are equated with physical factors, environmental behavior, and environmental sense respectively. Finally, it could be claimed that the suggested pattern is capable of evaluating the existing environment purposefully and efficient in designing new environments.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Structural Generative Patterns
  • Perception
  • Environmental Affordances
  • Meaning
  • Sense of Place

مراجع

الکساندر، کریستوفر، (1979). معماری و راز جاودانگی، راه بی زمان ساختن، ت: مهرداد قیومی بیدهندی (1386)، ویرایش دوم، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
براتی، ناصر و سلیمان‌‌نژاد، محمد علی. (1390)، ادراک محرک‌‌ها در محیط کنترل شده و تأثیر جنسیت بر آن (نمونه مورد مطالعه: دانشجویان دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) )، نشریه علمی پژوهشی باغ نظر،(17): 30 – 19.
جوان فروزنده، علی و مطلبی، قاسم. (1390). مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل‌‌دهنده آن، فصل‌نامه علمی پژوهشی هویت شهر، (8): 37-27.
سلطانی، مهرداد؛ منصوری، سید امیر و فرزین، احمد علی. (1391)، تطبیق نقش الگو و مفاهیم مبتنی بر تجربه در فضای معماری، نشریه علمی پژوهشی باغ نظر، (21): 14 – 3.
علی‌‌الحسابی، مهران؛ رضازاده، راضیه و چربگو، نصیبه. (1396)، ارایه مدل مفهومی معنای مکان و شاخص‌‌های تداوم آن (تحلیل پدیدارشناسانه تفسیری تجربیات زیسته افراد)، نشریه علمی پژوهشی باغ نظر، (52): 26 – 17.
فلاحت، محمدصادق. (1385)، مفهوم حس مکان و عوامل شکل‌دهنده آن، نشریه علمی پژوهشی هنرهای زیبا، (26): 66 -57.
کلی، راس، ال؛ وینترز، ادوارد و کوپر، کلیر، (1370). مبانی فلسفی و روانشناختی ادراک فضا، ت: آرش ارباب جلفایی (1384)، اصفهان: انتشارات خاک.
مرتضوی، شهرناز. (1380). روان‌شناسی محیط، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
مطلبی، قاسم. (1380). روان‌شناسی محیطی: دانشی نو در خدمت معماری و طراحی شهری، نشریه علمی پژوهشی هنرهای‌زیبا، (10): 67 – 52.
مطلبی، قاسم. (1385). بازشناسی نسبت فرم و عملکرد در معماری، نشریه علمی پژوهشی هنرهای‌زیبا،(25): 64 – 55.
مطلبی، قاسم. (1394). کاربرد علوم رفتاری در طراحی و نقد فضا، جزوه کلاسی دوره دکتری تخصصی، تهران: گروه معماری دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه تربیت دبیر شهیدرجائی.
نصیرسلامی، محمدرضا و سوهان‌گیر، سارا. (1392). راهکارهایی جهت ارتقا کیفیت اثر متقابل انسان و محیط بر یکدیگر با رویکرد روان‌شناسی محیط، نشریه علمی پژوهشی تحقیقات روان‌شناختی، (19):31-10.
نوربرگ شولتز،کریستین. (1350). هستی، فضا و معماری، ت: محمدحسن حافظی (1353)، تهران: انتشارات تهران.
نوری‌مطلق، علی. (1389). نقش راست‌‌مغزی – چپ‌‌مغزی در پدیداری و پایداری فرهنگ‌‌ها و تمدن‌‌ها،  فصلنامه تحقیقات فرهنگی، (2): 146-123.
Alexander, C., Ishikawa, S., Silverstein, M., Jacobson, M., Fiksdahl-King, I., & Angel, S. (1977). A pattern language: towns, buildings, construction. New York: Oxford University Press.
Blumer, H. (1969). Symbolic interactionism: perspective and method. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Bonaiuto, M., Aiello, A., Perugini, M., Bonnes, M., & Ercolani, A. P. (1999). Multidimensional perception of residential environment quality and neighbourhood attachment in the urban environment. Journal of Environmental Psychology, (19): 331-352.
Buelinckx, H. (1993). Wren language of city church designs - a formal generative classification. Environment and Planning B: Planning and Design, (20): 645-676.
Cagdas, G. (1996). A shape grammar: the language of traditional Turkish houses. Environment and planning B, Planning and Design, 23(4): 443-464.
Canter, D. (1986). Putting situations in their place foundations for a bridge between social and environmetal psychology. In Social behavior in context. A – Furnham (Eds.). London: Allyn & Bacon.
Castello, M., & Botella, L. (2006). Constructivism and educational psychology. In The praeger handbook of education and psychology (Vol. 2). J. L. Kincheloe & R. A. Horn (Eds.). Westport, CT: Praeger.
Charmaz, K. (2000). Grounded theory: objectivist and constructivist methods. In Handbook of qualitative research. N. K. Denzin & Y. S. Lincoln (Eds.). London: Sage.
Ching, F.D.K. (1979). Architecture: form, space and order. New York: Van Nostrand Reinhold.
Chomsky, N. (1957). Syntactic structures. The Hague: Mouton.
Chomsky, N. (1969). Aspects of the theory of syntax. Chicago: MIT Press.
Csikszentmihalyi, M. (1975). Beyond boredom and anxiety. San Francisco: Jossey-Bass.
Csikszentmihalyi, M. (1996). Creativity: flow and the psychology of discovery and invention. New York: Harper Collins.
Franck, K. A. (1984). Exorcising the ghost of physical determinism. Environment and Behavior, (16): 411-435.
Furniss, D., Blandford, A. & Curzon, P. (2011). Confessions from a grounded theory Ph.D: experiences and lessons learnt. CHI 2011 Conference Proceedings: 113-122.
Gans, H. J. (1968). The effect of a community on its residents. In People and plans. H. J. Gans (Eds.). New York: Basic Books.
Gibson, J. J. (1977). The theory of affordances. In Perceiving, acting, and knowing. R. Shaw & J. Bransford (Eds.). New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.
Gifford, R. (2014). Environmental psychology matters. Annual Review of Psychology, (65): 541-579.
Glaser, B. G., & Strauss, A. L. (1967). The discovery of grounded theory: strategies for qualitative research. Chicago: Aldine.
Gosling, S. D., Gifford, R., & Mccuan, L. (2014). Environmental perception and interior design. The Body, Behavior, and Space, (242): 278-290.
Gustafson, P. (2001). Meaning of place: every day experience and theorethical conceptualization. Journal of Environmental Psychology, (21): 5-16.
Gustafson, P., & Hertting, N. (2016). Understanding participatory governance: an analysis of participants’ motives for participation. American Review of Public Administration: 1-17.
Hidalgo, C., & Hernandez, B. (2001). Place attachment: conceptual and empirical questions. Journal of Environmental Psychology, (21): 273-281.
Hillier, B. & Hanson, J. (1984). The social logic of space: a configurational theory of architecture. Cambridge: Cambridge University Press.
Hillier, B. (1996). Space is the machine. Cambridge: Cambridge University Press.
Ittelson, W. H., Prochansky, H. M., Rivlin, G., & Winkel, G. H. (1974). An introduction to environmental psychology. New York: Holt, Rinehart and Winston.
Jaskiewicz, M. (2015). Place attachment, place identity and aesthetic appraisal of urban landscape. Polish Psychological Bulletin, 46(4): 573-578.
Jorgensen, B., & Stedman, R. (2001). Sense of place as an attachment: lakeshore owners’ attitudes toward their properties. Journal of Environmental Psychology. (21): 233– 248.
Knight, T. W. (1981). The forty-one steps: the languages of Japanese tearoom designs. Environment and Planning B: Planning and Design, (8): 97-114.
Kress, G., & Van Leeuwen, T. (2002). Colour as a semiotic mode: notes for a grammar of colour. Visual Communication, (1):343-368.
Lang, J. (1980). The built environment and social behavior: architectural determinism re-examined. Via,(4): 146-153.
Le Corbusier, (1923/2007). Toward an architecture. Translated by J. Goodman. Los Angeles: Getty Research Institute.
Lewicka, M. (2011). On the varieties of people’s relationships with Places: hummon’s typology revisited. Environment and Behavior, 43(5): 676-709.
Lewicka, M. (2011). Place attachment: how far have we come in the last 40 years? Journal of Environmental Psychology, (31): 207-230.
Lewicka, M. (2011). Place inherited or place discovered? agency and communion in people-place bonding. Studies in Psychology, 34(3): 261-274.
Lewicka, M. (2014). In search of roots. In Place attachment: advances in theory, methods and applications. L. C. Manzo & P. Devine-Wright (Eds.). Routledge.
Lyons, J. (1970). Chomsky.In Fontana modern masters. F. Kermode (Eds.). London: Fontana.
Manzo, L. C. (2003). Beyond house and haven: toward a revisioning of emotional relationships with place. Journal of Environmental Psychology, (23): 47-61.
Manzo, L. C., & Perkins, D. D. (2006). Finding common ground: the importance of place attachment to community participation and planning. Journal of Planning Literature, 20 (4): 335-350.
March, L. (1999). Architectonics of proportion: a shape grammatical depiction of classical theory, Environment and Planning B: Planning and Design. 26(1): 100-91.
Maslow, A. H. (1954). Motivation and personality. New York: Harper & Row.
Mayall, K., & Hall, G. B. (2005). Landscape grammar 1: spatial grammar theory and landscape planning. Environment and Planning B: Planning and Design, (32): 895-920.
Mayall, K., & Hall, G. B. (2007). Landscape grammar 2: implementation. Environment and Planning B: Planning and Design,( 34): 28-49.
Morgan, P. (2010). Towards a developmental theory of place attachment. Journal of Environmental Psychology, ( 30): 11-22.
Najafi, M., & Kamal M. S, M. (2012). The concept of place attachment in environmental psychology. Sustainable Architecture, (45): 7635-7641.
Palladio, A. (1570). I quattro libri dell’architectture (The four book on architecture). Translation by I. Ware (1738).
Pallasmaa, J. (2005). The eyes of the skin: architecture and the senses. Chichester UK: Wiley Academy.
Pidgeon, N., & Henwood, K. (1996). Grounded theory: practical implementation. In Handbook of qualitative research and methods for psychology and the social sciences. J. T. E. Richardson (Eds.). Oxford: Wiley.
Pinker, S. (2000). Words and rules: the ingredients of language. New York: Perennial.
Proshansky, H. M., Ittelson, W., & Rivlin, L. G. (1970). Environmental psychology: man and his physical setting. New York: Holt, Rinehart and Winston.
Raskin, J. D. (2002). Constructivism in psychology: personal construct psychology, radical constructivism, and social constructivism. In Studies in meaning: exploring constructivist psychology. J. D. Raskin & S. K. Bridges (Eds.). New York: Pace University Press.
Relph, E. (1976). Place and placelessness. London: Pion.
Rollo, J. (1995). Triangle and t-square: the windows of Frank Lloyd Wright. Environment and Planning B: Planning and Design, (22): 75-92.
Russ, S. W. (1993). Affect and creativity: the role of affect and play in the creative process. NJ: Lawrence Erlbaum.
Sass, L. (2007). A Palladian construction grammar – design reasoning with shape grammars and rapid prototyping. Environment and Planning B: Planning and Design, (34): 87-106.
Scannell, L., & Gifford, R. (2010). Defining place attachment: a tripartite organizing framework. Journal of Environmental Psychology, (30): 1–10.
Scannell, L., & Gifford, R. (2017). The experienced psychological benefits of place attachment. Journal of Environmental Psychology, (51): 256-269.
Shamai, S. (1991). Sense of place: an empirical measurement. Israel Geoforum, (22): 347-358.
Shin, H. (1996). Pythagorean number theory and proportional design in the second book of Andrea Palladio’s I quattro libri del’architettura. Ph.D. Dissertation. Department of Architecture (Design and Computation), University of California. Los Angeles.
Steadman, P. (2004). Guest editorial. Environment and Planning B: Planning and Design, 31: 483 – 486.
Stiny, G. (1975). Pictorial and formal Aspects of shape and shape grammars: on computer generation of aesthetic objects. Basel und Stuttgart: Birkhäuser Verlag.
Stiny, G. (1980). Introduction to shape and shape grammars. Environment and Planning B, 7: 343-351.
Stiny, G. (1985). Computing with form and meaning in architecture. Journal of Architectural Education, 39(1): 7-19.
Stiny, G. (2006). Shape: talking, seeing, and doing. London: MIT Press.
Stiny, G., & Gips, J. (1972). Shape grammars and the generative specification of painting and sculpture. In Information processing 71. C. V. Freiman (Eds.). Amsterdam: North-Holland: 1460-1465.
Stiny, G., & Mitchell, W. J. (1978). The Palladian grammar. Environment and Planning B, (5): 5-18.
Thomas, L. (1993). Beginning syntax. Oxford UK: Blackwell.
Tuan, Y. F. (1974). Topophilia. Englewood Cliffs: Prentiss-Hall.
Venturi, R. (1966). Complexity and contradiction in architecture. NewYork: The Museum of Modern Art.
باغ نظر
دوره 15، شماره 65
آبان 1397
صفحه 49-66

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار