شناخت تحولات ریخت‌شناختی کلیساهای ارمنی جلفای نو در تعامل با معماری اصفهان

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری مرمت ابنیه و بافت‌‏های تاریخی، دانشکدۀ حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، ایران.

2 دکتری معماری-مرمت شهری، استادیار دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا همدان، ایران

3 دکتری شهرسازی، دانشیار گروه شهرسازی، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، ایران

4 کارشناسی‌ارشد معماری، استادیار گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، ایران

چکیده

بیان مسئله: کشور امروزی ارمنستان، که بخشی از اورارتوی باستانی است، اولین سرزمینی است که مسیحیت را به‌طور رسمی پذیرفت، قدیمی‌ترین کلیساها را ساخت و معابد قدیمی را به کلیسا تبدیل کرد. با کوچ ارامنه و همزمان با برپایی جلفای اصفهان در دورۀ شاه عباس اول، بنای کلیساها با برخورداری از تجربه‌های کهن و با فرمان عدم تعارض با ابنیۀ پایتخت به ‌شکل دیگری به‌منصۀ ظهور رسیدند. به‌نظر می‌رسد در سابقۀ پژوهش‌های محققان دربارۀ کلیساهای جلفای نو، به معماری و مناسبات فرهنگی بستر جدید توجه کافی نشده است. شناخت روند نزدیک‌شدن معماری مذهبی ارامنۀ جلفا به معماری اصفهان و بهره‌گیری از نتایج آن در طرح‌های مرمت شهری خصوصاً در محلۀ جلفا ضرورت این پژوهش است.
هدف: پژوهش، با هدف شناخت ساختار کالبدی-فضایی و تحولات ریختی بنای اصلی کلیساهای جلفای نو در تعامل با معماری اصفهان، در جست‌وجوی پاسخ به این پرسش است که تحولات ریخت‌شناختی ساختمان اصلی کلیساهای جلفای نو چگونه بوده است؟ کدام گونه مولد و آغازگر پیشرفت طرح‌های بنای کلیسایی بود؟ در روند تحولات ریختی کلیساها، چگونه معماری ساختمان اصلی کلیساها به معماری اصفهان نزدیک شد؟
روش: پژوهش با روش تفسیری-تاریخی انجام شد و داده‌ها، با توجه به مدارک و اسناد موجود و برداشت‌های میدانی، گردآوری شده‌اند.
نتیجه‌گیری: نتیجۀ پژوهش حاکی از الزام به رعایت گونه‌ای محدودیت در فرم تبیین‌شدۀ بنای کلیساهای ارمنی است. وجود گونۀ مولد و تأثیرپذیری از تکنیک‌های معمارانۀ دورۀ شاه عباس اول در سیر تحولات ریختی تأیید می‌شود. در مقایسه با معماری شاخص اصفهانِ این دوره، تحولات ریخت‌شناختی ساختمان اصلی کلیساها نشانۀ گرایش به ایرانی‌شدن سبک معماری دارد. کلیسای گئورگ مقدس اولین بنای کلیسایی با ویژگی‌های معماری ایرانی است که امکان تحولات کالبدی-فضایی بعدی را فراهم کرد. ساختار کالبدی-فضایی کلیساهای مریم مقدس و بتخهم مقدس با مساجد شیخ لطف‌الله و جامع عباسی قابل مقایسه است و بخشی از چگونگی تحولات در گونۀ مولد را به ‌خوبی نشان می‌دهند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Understanding the Morphological Evolution of Armenian Churches in New Julfa and its Interaction with the Architecture of Isfahan

نویسندگان [English]

  • Arghavan Pournaderi 1
  • Mohammad Saeid Izadi 2
  • Mahmoud Ghalenoee 3
  • Hossein Pournaderi 4
1 Department of Building Restoration, Conservation and Restoration Faculty, Art University,Isfahan, Iran
2 Assistant professor, Art and Architecture Faculty, Bu Ali Sina University, Hamadan, Iran
3 Associate professor, Faculty of Architecture and Urban Development, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
4 Assistant professor, Faculty of Architecture and Urban Development, Art University of Isfahan, Iran
چکیده [English]

Problem statement: Today’s country of Armenia, a part of the ancient Urartu, as the first land that officially accepted Christianity, has built the oldest churches and has turned the old temples into churches. By the Armenians’ migration to Isfahan and, simultaneously, the establishment of the New Julfa during the reign of Shah Abbas the Great, the churches appeared in a different form. The construction of churches benefited ancient experiences whilst taking into consideration the Shah’s decree that new constructions should not conflict with the capital’s buildings. It seems that the previous studies on the New Julfa churches have not paid enough attention to the architectural and the cultural relations of the new context. Understanding the process of convergence between the Armenian religious architecture in New Julfa and the architecture of Isfahan, and its results could be applied in urban restoration and regeneration projects, especially in the Julfa neighborhood, which specifies the necessity of this research.
Research objectives: The current study aims to find out the morphological transformations of the physical-spatial structure of the main building of churches in New Julfa, considering the interaction between the architecture of New Julfa and Isfahan’s prominent architecture. The study tries to answer these questions: Which type is generative and the initiator of the progress of church building morphology? How the architecture of the main building of churches has been converging toward the prominent architecture of Isfahan within their morphology evolution process?
Research method: The research is carried out using an interpretive-historic method and the data is collected according to available documents and field observations.
Conclusion: The outcome of the research implies the principle of some kind of restriction in the form of the Armenian church building. The existence of a generative type and getting influenced by the architectural techniques of the Shah Abbas period is confirmed in the course of formal evolution. Compared to the Isfahan prominent architecture of this period, the morphological changes of the main building in the churches are indicative of a tendency to converge to the Iranian style. The St. George Church is the first church building with the features of Iranian architecture, which provides the possibility of subsequent physical-spatial developments. The physical-spatial structure of the church of Holy Mother of God and the Bethlehem church is comparable to the structure of Sheikh Lutfollah and Abbasi Jame’ mosques, which indicates how the physical-spatial structure of the generative type developed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Morphology
  • Type
  • Armenian Churches
  • New Julfa (Julfa of Isfahan)
  • Architecture of Shah Abbas the Great Period

مراجع

• آراکلیان، واروژان. (1375). تاریخچه و روند شکل‌گیری بناهای مذهبی ارمنیان در ایران. در مجموعه مقالات کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران (ج. 3). تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، صص. 405-452.
• آودیان، شرلی. (1379). سیر شکل‌گیری معماری کلیساهای ارمنی. فصلنامۀ فرهنگی پیمان، 4(13و14)، 74-78.
• افشار‌سیستانی، ایرج. (1375). قره‌کلیسا. فصلنامۀ فرهنگی پیمان، 1(2)، 55-66.
• افوشته‌ای نطنزی، محمود بن هدایت‌الله. (1373). نقاوة الآثار فی ذکر الاخیار در تاریخ صفویه. به‌ کوشش احسان اشراقی، تهران: علمی و فرهنگی.
• پوپ، آرتور اپهام. (1387). چادرها و کوشک‌ها. در سیری در هنر ایران (ج. 3، صص. 1649-1661) (ترجمۀ باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی)، تهران: علمی و فرهنگی.
• پیرنیا، محمدکریم. (1373). واژه‌نامه. اثر، 15(24)، 195.
• جوادی، شهره. (1393). تداوم نشانه‌ها و بقایای معماری مهری قفقاز در کلیساهای ارمنستان و گرجستان، باغ نظر، 11(31)، 33-44.
• حق‌نظریان، آرمن. (1385). کلیساهای ارامنۀ جلفای نو اصفهان (ترجمۀ نارسیس سهرابی ملایوسف). تهران: فرهنگستان هنر.
• حق‌نظریان، هوهانس. (1394). دیر استپانوس مقدس در گذر زمان (ترجمۀ ادوارد هاروتونیان). فصلنامۀ فرهنگی پیمان، 19(74)، 58-75.
•خان‌محمدی، بهروز. (1384). پراکندگی کلیساهای تاریخی ارمنیان در آذربایجان غربی. فصلنامۀ فرهنگی پیمان، 9(31)، 78-88.
• در آوانسیان، هراچ. (1389). کلیسای وانک. اصفهان: بهار آزادی.
• روتر، اسکار. (1387). معماری ساسانی (ترجمۀ مهدی مقیسه و محمدعلی شاکری راد). در سیری در هنر ایران (ج. 2، صص. 639-715، زیر نظر آرتور اپهام پوپ)، تهران: علمی و فرهنگی.
• زاندر، جوزپه. (1386). ملاحظاتی دربارۀ معماری غیرمذهبی اصفهان. در اصفهان در مطالعات ایرانی (به‌کوشش رناتا هولود، ترجمۀ محمدتقی فرامرزی و سید داوود طبایی، ج. 2، صص. 19-42)، تهران: فرهنگستان هنر.
• سیمونی، پیونیک. (1389). مجموعۀ رهبانی استپانوس قدیس در متن معماری کلیسای ارمنی. فصلنامۀ فرهنگی پیمان، 14(52)، 91-119.
• شجاع‌دل، نادره. (1384 الف). مروری بر کلیساهای ارامنۀ استان آذربایجان غربی. فصلنامۀ فرهنگی پیمان، 9(33)، 52-69.
• شجاع‌دل، نادره. (1384 ب). مروری بر کلیساهای ارامنه استان آذربایجان شرقی. فصلنامۀ فرهنگی پیمان، 9(34)، 71-81.
• شجاع‌دل، نادره. (1386). سیر تحول معماری در جلفای اصفهان. فصلنامۀ فرهنگی پیمان،10(40)، 132-144.
• شوازی، آگوست. (1386). تاریخ معماری (ترجمۀ لطیف ابوالقاسمی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• گدار، آندره؛ گدار، یدا و سیرو، ماکسیم. (1367). طاق‌های ایرانی. در آثار ایران (ج. 3، ترجمۀ ابوالحسن سروقد مقدم). مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
• آپجان، اورارد میلر؛ مالر، جین‌ گاستون و وینگرت، پل‌ استوور. (1390). تاریخ تحلیلی هنر جهان: معماری، پیکرتراشی، نقاشی، درس‌های دانشگاهی تاریخ هنر دانشگاه آکسفورد (ترجمۀ محمد هوشمند ویژه). تهران: بهجت.
• معماریان، غلام‌حسین و طبرسا، محمدعلی. (1392). گونه و گونه‌شناسی معماری. معماری و شهرسازی ایران، 4(6)، 103-114.
• مک‌چسنی، رابرت. (1385). چهار منبع دربارۀ ساخته‌های شاه‌عباس در اصفهان (ترجمۀ مهرداد قیومی بیدهندی). گلستان هنر، 2(4)، 46-75.
• ملکمیان، لینا. (1380). کلیساهای ارامنۀ ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
• هنرفر، لطف‌الله. (1350). گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان. اصفهان: کتابفروشی ثقفی.
• هوسپیان، شاهن. (1383). نگاهی مختصر به تاریخ کلیساهای ارمنیان در ایران. فصلنامۀ فرهنگی پیمان، 8(27)،52-68.
• هوسپیان، شاهن. (1386). معماری کلیساهای اصفهان. فصلنامۀ فرهنگی پیمان، 11(40)، 53-83.
• هوسپیان، شاهن. (1393). تاریخچۀ کلیسای وانک اصفهان. فصلنامۀ فرهنگی پیمان، 18(70)، 38-54.
• هوسپیان، شاهن. (1394). چند کلیسای ارمنی در یک نگاه. فصلنامۀ فرهنگی پیمان، 19(74)، 76-131.
• هویان، آندرانیک. (1346). قره‌کلیسا. بررسی‌های تاریخی، 5(11)، 195-210.
• هویان، آندرانیک. (1382). کلیساهای ارمنیان ایران. تهران: پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی کشور.
• هیلن‌براند، رابرت. (1380). معماری اسلامی: شکل، کارکرد، معنی (ترجمۀ باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی). تهران: روزنه.
• Avdoyan, L. (2017). Review on vigilant powers: three churches of early medieval Armenia, by C. Maranci. The Journal of Ecclesiastical History, 68(3), 602-604.
• Carswell, J. (1968). New Julfa, The Armenian Churches and ther Buildings. Oxford: Clarendon.
• Ching, F. D. K., Jarzombek, M. M. & Prakash, V. (2006). A Global History of Architecture. New Jersey: John Wiley & Sons.
• Currie, C. R. J. (1990). Gazetteer of archaic roofs in Herefordshire and Worcestershire churches, Vernacular Architecture, 21(1), 18-32.
• Durand, J. N. L. (2000). Precis of the Lectures on Architecture (Trans. David Britt). Los Angeles: The Getty Research Institute Publications Program.
• Garai, G. & Vukoszávlyev, Z. (2017). Supreme pastor of the church cares for the Hungarian church: church architecture of the Hungarian church during the first decade of john paul ii’s papacy, Periodica Polytechnica Architecture, 48(1), 53-57.
• Gellhardt, H. (2017). Armenien, Georgien, Notizen und Studien anlabich meiner Reise, Privatdruck: Potsdam.
• Greenwood, T. (2008). Sasanian reflections in Armenian sources. E-Sasanika, (3), Retrived from https://risweb.st-andrews.ac.uk/portal/en/researchoutput/sasanian-reflections-in-armenian-sources(deaf6950-08cb-49ed-91e8-83d49ac49f6c)/export.html
• Haghnazarian, A. (n.d.). The Monasteries of ST. Thaddeus: The Apostle And ST. Stepannos Nachavka (Z. Mnatsakanyan Trans.). Ed. L. Manoukyan, Page Maker: Susy Mashuryan.
• Kwun, J. B. & Whang, H. (2011). Morphological categorization and its role in design method, Architectural Research, 1(4), 11-18.
• Maranci, C. (2014). Building church in Armenia: Art at the borders of empire and the edge the canon. The Art Bulletin, 88 (4), 656-675.
• Maranci, C. (2015). Studies in the Visual Cultures of the Middle Ages, Vigilant Powers, vol. 8: Three Churches of Early Medieval Armenia, Turnhout: Brepols Publishers.
• Moudon, A. V. (1994). Getting to know the built landscape: typomorphology, In K. A. Franck & L. H. Schneekloth (Eds.), Ordering Space: Types in Architecture and Design, New York: Van Nostrand Reinhold.
• Oikonomou, A. (2012). Design and tracing of post-byzantine churches in the florina area, northwestern Greece. Nexus Network Journal, 14(3), 495-515.
• Panjikaran, S. & Vedamuthu, R. (2013). An evaluation of spatial organization of the church architecture of kerala during the sixteenth to seventeenth centuries. Journal of the Institution • of Engineers (India, Series A), 94(2), 123-130.
• Petruccioli, A. (1998). Exoteric, polytheistic fundamentalist typology, typological process and design theory, In (Ed.) A. Petruccioli, Aga Khan Program for Islamic Architecture. Massachusetts.
• Petruccioli, A. (1999). Aldo Rossi: An artist challenges typology. Paper presented at Acsa International Conference, Rome.
• Picon, A. (2000). Introduction to Precis of the Lectures on Architecture (David Britt Trans.). Jean-Nicolas-Louis Durand. Los Angeles: The Getty Research Institute Publications Program.
Pope, A. U. (n.d.). An historic outline (The Safavid Period). In Ph. Ackerman (Ed.), A Survey of Persian Art (vol. 3, pp.1165-1225). Tehran: Soroush.
• Repelewicz, A. & Madurowicz, Z. (2016). History of church design in Olszyna Lubańska. Journal of Civil Engineering and Architecture, (10), 888-893.
• Simoni, P. & Hojat, I. (2016). Architecture of churches of Armenians in Tehran. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication. Retrived from http://www.tojdac.org/tojdac/VOLUME6-AGUSPCL_files/tojdac_v060AGSE173.pdf
• Sovik, E. A. (2009). Church architecture, A public language. Liturgy, 4(4), 82-89.
• Stroik, D. G. (2015). Church architecture since Vatican II. The Jurist: Studies in Church Law and Ministry, 75(1), 5-34.
• Walcher, H. A. (2001). Between paradise and political capital: the semiotics of Safavid Isfahan. In Middle Eastern Natural Environment (Bulletin 103, pp. 330-348). New Haven: Yale University press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار