شمایل نگاری پوشش و آرایه‌های زن قاجار به روایت تابلوی «دختر با طوطی» اثر مهرعلی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری پژوهش هنر، دانشگاه هنر؛ عضو هیئت علمی دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران.

2 عضو هیئت علمی گروه آموزشی پژوهش هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: درتاریخ هنرایران، نقاشی قاجار از جایگاه ویژه ای برخوردار است و پیکرنگاری به‌عنوان شاخه‌ای برجسته از نقاشی در دورۀ حکومت فتحعلی شاه قابل تأمل است. دراین دوره زنان، به‌عنوان یکی از سوژه‌های اصلی نقاشان، غالبا بدون حجاب‌، با آرایشی غلیظ، و آراسته به زیورآلات بسیار تصویر شده‌اند. مهرعلی یکی از نقاشان شاخص این دوره است که، علاوه بر پیکرنگاری از شخص شاه، تعداد اندکی از زنان قاجاری را نیز به‌تصویر کشیده است. در تابلوی «دختر با طوطی» منسوب به مهرعلی نقاش دربار فتحعلی شاه، پوششی متفاوت از آنچه به‌عنوان پوشش رایج زنان قاجار است مشاهده می‌شود.
هدف: هدف این تحقیق تحلیل پوشش و آرایه‌های زن در تابلوی مهرعلی و میزان هم‌سویی آن با پوشش و آرایه‌های متداول زنان قاجار از منظر شمایل‌نگاری است. بدین منظور سعی شده است تا، از طریق توصیف و تحلیل مضمون‌های واقع در این اثر، لایه‌های پنهان در آن آشکار شود. این مقاله در پی یافتن دلیل انتخاب پوشش و زیورآلات در نقاشی این زن است.
روش تحقیق: این تحقیق به‌صورت کیفی (توصیفی-تحلیلی) و به روش تحلیل محتوایی صورت گرفته است. چارچوب نظری تحقیق براساس رویکرد شمایل‌نگاری مکتب اروین پانوفسکی1 و منابع تحقیق به‌شیوۀ اسنادی و کتابخانه‌ای گردآوری شده ‌است.
نتیجه‌گیری: یافته‌های پژوهش مخاطب را با نوع متفاوتی از پوشش زنانه آشنا می‌کند که کمتر شباهتی با البسۀ رایج زنان قاجاری دارد و در اسناد و کتب تاریخی نیز اشاره‌ای به آن نشده است. نوع پوشش تصویرشده در تابلوی مهرعلی تحت تأثیر لباس زنان هندی در عصر گورکانیان است و شیوۀ آرایش زن در تابلوی مورد نظر متأثر از ادبیات و بازنمایی تشبیهات آن در نقاشی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Iconography of Qajar Women’s Clothing and Ornaments as Depicted in the Painting “The Lady with the Parrot” by Mehr Ali

نویسندگان [English]

  • Fereshteh Kiavosh 1
  • Mohamad Taghi Ashouri 2
1 PhD Candidate in Art Research, Art University; Faculty member of Science and Culture Uniersity, Tehran, Iran.
2 Faculty member of Art University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: The Qajar era painting has a particular position in the history of Iran’s art and portraiture is controversial as a prominent branch of painting during Fath Ali Shah’s sultanate period. As one of the main subjects of the painters in this era, women have been frequently portrayed with no veil (hijab) while wearing heavy make-up and a lot of jewelry. Mehr Ali is one of the proficient painters of this era that, besides portraying the king, has also portrayed a few of the Qajar women, as well. In the painting “the lady with the parrot” which is ascribed to Mehr Ali, a painter in Fath Ali Shah Qajar’s royal court, a kind of clothing style different from the common Qajar women’s, can be observed.
REsearch objective: The present study aimed at analyzing the clothing and ornaments of the woman in Mehr Ali’s painting and their consistency with the hijab and ornaments commonly used by Qajar women from iconographical perspectives. To do so, efforts have been made to unravel the latent layers of aforementioned artwork via describing and analyzing the themes therein. The article seeks to figure out the reason why the woman has been portrayed in this painting with those ornaments and clothing.
Research method: The present study was carried out based on a qualitative (analytical-descriptive) method using content analysis. The study’s theoretical foundation was set based on Erwin Panofsky’s school of iconography and the required data was collected based on the documentary method and library research.
Conclusion: The study findings makes the audience familiar with a different type of female clothing that is less similar to the outfits commonly used by Qajar era’s women and no historical book has pointed thereto. The type of hijab depicted in Mehr Ali’s painting remind the audience of the Indian women’s clothing in Mughal (Gurkanian) era and the woman’s make-up style seem to be influenced by the literature and representation of its similes in painting.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar Era
  • Women’s Clothing
  • Ornaments
  • Mehr Ali
استرآبادی، میرزا مهدی خان. (1367). جهانگشای نادری. به‌اهتمام ملک دین محمد، تهران: نشر دنیای کتاب.
اولئاریوس، آدام. (1385). ایران عصر صفوی از نگاه یک آلمانی (ترجمۀ احمد بهپو). تهران: نشر ابتکار نو.
اولیویه، آنتوان گیوم. (1371). سفرنامۀ اولیویه: تاریخ اجتماعی اقتصادی ایران در دورۀ آغازین عصر قاجاریه (ترجمۀ محمد طاهر میرزا، با تصحیح و حواشی غلامرضا ورهرام)، تهران: اطلاعات.
پاکباز، رویین. (1385). نقاشی ایران. تهران: زرین وسیمین.
جلالی جعفری، بهنام. (1383). نقاشی قاجاریه. تهران: کاوش قلم.
دروویل، گاسپار. (1387). سفرنامۀ دروویل (ترجمۀ جواد محیی). تهران: گوتنبرگ.
ذکاء، یحیی. (1337). لباس زنان ایران از سدۀ سیزدهم هجری تا امروز. تهران: ادارۀ کل هنرهای زیبا.
شاکری، نزهت. (1378). لباس مسلمانان در شبه‌قارۀ هند. کتاب ماه هنر، (17 و18)، 44-47.
صالح، مهدی. (1394). نقش اسرای هندی در تحولات فرهنگی و هنری دورۀ نادرشاه افشار. مطالعات شبه‌قاره، 7(23)، 59-76.
طاهری، علیرضا. (1394). تأثیر حرمسرا بر شیوۀ پیکرنگاری فتحعلی شاه. زن در فرهنگ و هنر، (7)، 187-205.
عبدی، ناهید. (1390). درآمدی بر آیکونولوژی. تهران: سخن.
عضدالدوله قاجار. (1355). تاریخ عضدی. تهران: مظاهری.
علیمحمدی اردکانی، جواد. (1392). همگامی ادبیات و نقاشی قاجار. تهران: یساولی.
غیبی، مهرآسا. (1385). هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. تهران: هیرمند.
فالک، اس. جی. (1393). نقاشی‌های رنگ روغن ایران در سده‌های 12 و 13 هجری قمری (ترجمۀ علیرضا بهارلو). تهران: پیکره.
فریه، ر. دبلیو. (1384). هنرهای ایران (ترجمۀ پرویز مرزبان). تهران: فرهنگستان هنر.
کریم‌زاده تبریزی، محمدعلی. (1376). احوال و آثار نقاشان قدیم ایران. تهران: مستوفی.
کمپانی، نسیم. (1395). نقش ایرانیان در فرهنگ پوشاک شبه‌قارۀ ‌هند. نساجی موفق، (30)، 15-23.
محمدی نمینی، مژگان. (1381). هفت قلم لوازم آرایش ایرانیان. کتاب ماه هنر، (45و 46)، 120-123.
مختاریان، بهار. (1390). اهمیت آیکونوگرافی و آیکونولوژی در اسطوره‌شناختی. قابل دسترسی در www.vista.ir
نصری، امیر. (1392). خوانش تصویر از دیدگاه اروین پانوفسکی. کیمیای هنر، 1(6)، 8-20 .
نگاهی به نگارگری ایران در سده‌های دوازدهم و سیزدهم، گزیده‌ای از نوشته‌ها (1354). تهران: دفتر مخصوص علیاحضرت فرح.
وارینگ، اسکات. (1369). ده سفرنامه یا سیری در سفرنامه‌های جهانگردان خارجی راجع به ایران (ترجمۀ مهراب امیری). تهران: وحید.
Falk, S. J. (1972). Qajar painting: Persian oil 18th and 19th centuries. London: Faber and Faber.
Lash, W. F. (1996). The Dictionary of Art. s.v. “Iconography and Iconology”, New York: Macmillan.