بازشناسی تطبیقی الگوهای هندسۀ فراکتال در معماری و منظر باغ ایرانی (نمونه موردی: باغ گلشن طبس)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معماری، دانشکدۀ مهندسی معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی معماری منظر، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تهران، ایران.

3 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری منظر، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: امروزه بحث بازگشت به طبیعت و الگوبرداری از آن به‌عنوان یکی از ضرورت‌های مهم در دنیا مطرح شده است. معماران ایرانی در به‌کارگیری مقیاس و اتصال مقیاس‌های متفاوت به یکدیگر و همچنین در برخورد با طبیعت پیرامون موفق بوده‌اند. هندسه در عین مجرد‌بودنش مهم‌ترین زبانی است که معمار به‌وسیلۀ آن کیفیت‌های ویژۀ فضایی را می‌آفریند.
هدف پژوهش: در این مقاله به موضوع باغ گلشن با بیان ویژگی‌هایش (دوران‌گرایی، رویش‌گرایی، درون‌گرایی و مرکزگرایی، قرینگی، چندلایگی) در باغ‌آرایی ایرانی پرداخته شده است، درصورتی‌که هندسۀ فراکتال دارای ویژگی‌هایی شامل (هندسۀ غیرخطی، بی‌نظمی، غیرمتعارف، هندسۀ نااقلیدسی، آشوب‌زدگی و قوانین خاص) است که بیانی از طبیعت‌گرا‌بودنش و نداشتن سکون و آرامش هندسه‌ای است.
روش پژوهش: روش کار، استدلال منطقی از نوع توصیفی-تحلیلی و شامل دو مرحله است؛ اول، مطالعات کتابخانه‌ای و استدلال برای تبیین اعتبار درونی هندسۀ باغ ایرانی؛ دوم، تفسیر رابطه‌ای جدید میان یافته‌های حاصل‌شده از باغ گلشن طبس به‌عنوان نمونه‌ای از باغ ایرانی و مقایسه با هندسۀ فراکتال جهت تبیین اعتبار بیرونی.
نتیجه‌گیری: آنچه از پژوهش حاضر برمی‌آید این است که اگر باغ ایرانی در نظام‌های ساختاری، گیاهی، آبیاری و کارکردی دارای ویژگی‌های فراکتالی باشد، می‌توان این ویژگی را به کل باغ تعمیم داد. باغ گلشن طبس به‌عنوان نمونه‌ای از باغ ایرانی با بهره‌گیری از تمامی ویژگی‌های هندسۀ فراکتال و با الهام از طبیعت و همچنین بهره‌مندی از انعطاف‌پذیری هندسه‌ای، معین و قابل شناخت در کل طرح و استفاده از فرمی همچون پنج‌ضلعی که در طبیعت فراوان دیده شده و قابلیت زیادی در فراهم‌کردن ویژگی‌های مذکور دارد، دارای اصول طراحی معماری فراکتال است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative Study of Fractal Geometry Patterns in Iranian Garden and Landscape Architecture (Case Study: Tabas Golshan Garden)

نویسندگان [English]

  • Ali Sharghi 1
  • Mohamadamin Azizmoghadam 2
  • Zahra Jamali Gandomani 3
1 Assistant Professor of Architectural and Urban Design Group, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran.
2 Master Student of Landscape Architecture, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran.
3 Master Student of Landscape Architecture, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: Today, returning to nature and patterning it seems to be one of the most important needs in the world. Iranian architects have been successful in applying scales and connecting different scales to one another, as well as facing nature around them. Geometry, while being abstract, is the most important language through which the architect creates specific spatial qualities.
Research objectives: This article investigates Golshan Garden by expressing its features (rotation, egalitarianism, introversion, centeredness, symmetry, and multiplicity) in Iranian landscaping, while fractal geometry has features including nonlinearity, irregularity, imperfection and non-Euclidean geometry, chaos, and special rules, representing its naturalistic aspect along with the lack of rest and relation of geometries.
Research method: A descriptive-analytic approach has been employed consisting of two steps. The first step included library studies and reasoning to explain the internal validity of the geometry of Iranian garden. Second, the new relationship between the findings of Tabas Golshan Garden as an example of Iranian garden are interpreted and compared with fractal geometry to explain the external validity.
Conclusion: It is found from the study that if the Iranian garden has fractal features in structural, vegetative, irrigation and functional systems, it can be extended to the whole garden. Tabas Golshan Garden as an example of Iranian garden represents fractal architecture design with all the features of fractal geometry and inspired by the nature as well as benefiting from geometric flexibility, definable and recognizable throughout the design and using a form such as the pentagon found in nature.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Golshan Garden
  • Fractal Geometry
  • Naturalism
  • Iranian Landscaping
اسم‌خانی، معصومه و هادی‌طلب، محسن. (۱۳۹۵). ریشه‌های هندسۀ فراکتال و هندسه مقدس در معماری با نمونه موردی گنبد سلطانیه. کنفرانس بین‌المللی مهندسی شهرسازی، عمران، معماری، دانشگاه علمی کاربردی استانداری قم.
افتخارزاده، ساناز. (1384). هندسۀ طبیعت در برابر هندسۀ اقلیدسی. معماری و ساختمان، 8(2)، 33-37.
امینی، محمود. (1384). جغرافیای تاریخی شهرستان طبس. یزد: نیکوروش.
ایرانی بهبهانی، هما. (1386). درسنامۀ سیر اندیشه‌های معماری منظر. دانشکدۀ محیط زیست، دانشگاه تهران.
بلیلان اصل، لیدا. (1390). بررسی ویژگی‌های هندسی گره‌ها در تزیین‌های اسلامی از دیدگاه هندسۀ فراکتال. مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، 2(6). 83-95.
پورمند، حسنعلی و کشتکار قلاتی، احمدرضا. (1390). تحلیل علت‌های وجودی ساخت باغ ایرانی. هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 3(47)، 51-62.
پناهی، سیامک؛ کریمی خیاوی، ارسلان و مختاباد امرئی، سیدمصطفی. (1388). فرش شهری، مقدمه‌ای بر شهرسازی فولدینگ. هویت‌شهر، 3(5)، 59-70.
تبریزی، مریم و یادگاری، علیرضا. (۱۳۹۶). بررسی ویژگی‌های هندسی گنبد اورچین از دیدگاه هندسۀ فراکتال. کنفرانس پژوهش‌های معماری و شهرسازی اسلامی و تاریخی ایران، شیراز
تفقدی خواجوی، ندا و نبی میبدی، مسعود. (۱۳۹۶). نقش فرم‌های طبیعی در شکل‌گیری فرم در حوزۀ معماری از منظر هندسۀ فراکتال. دومین کنفرانس بین‌المللی مهندسی عمران، معماری و مدیریت بحران، دانشگاه علامه مجلسی، تهران.
حیدرنتاج، وحید و منصوری، سیدامیر. (1388). نقدی بر فرضیۀ الگوی چهارباغ در شکل‌گیری باغ ایرانی. باغ نظر، 12(6)، 17-30.
خاک‌زند، مهدی و احمدی، امیراحمد. (1386). نگاهی اجمالی به رویکرد میان طبیعت و معماری. باغ نظر، 4(8)، 35-47.
خوانساری، مهدی؛ مقتدر، محمدرضا و یاوری، مینوش. (1383). باغ ایرانی بازتابی از بهشت. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی.
خیرات، الهام و شاطرزاده، علی. (۱۳۹۷). بررسی هندسۀ فراکتال و تأثیر آن در معماری و طبیعت، کنفرانس عمران، معماری و شهرسازی کشورهای جهان اسلام. دانشگاه تبریز، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان و دانشگاه علمی کاربردی شهرداری تبریز، تبریز.
دانشدوست، یعقوب. (1369). طبس شهری که بود (باغ‌های طبس). تهران: سروش.
دانشدوست، یعقوب. (1396). باغ ایرانی. فصلنامۀ اثر، (18 و 19)، 214-224.
دیبا، داراب و انصاری، مجتبی. (1376). باغ ایرانی. مجموعه‌مقالات کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران. ارگ بم، کرمان.
زارعان، امیرحسین؛ یادگاری، امیرحسین و خسروی‌وند، فیروز. (۱۳۹۴). طبیعت منبع الهام؛ هندسۀ فراکتال و معماری. دومین کنفرانس ملی مهندسی عمران و توسعۀ پایدار ایران، مرکز راهکارهای دستیابی به توسعۀ پایدار، تهران.
شاهچراغی، آزاده. (1393). بازیابی طرح تک‌محوری چهارباغ ایرانی. هویت‌شهر، 8(20)، 17-30.
شاهچراغی، آزاده. (1394). چهارباغ یا چارباغ؟. منظر، 7(30)، 6-13.
شیبانی، مهدی و هاشمی‌زادگان، سیدامیر. (1395). باغ ایرانی، هستیِ نوشونده. باغ نظر، 13(45)، 5-12.
طاهرخانی، مینا و حصاری، پدرام. (1394). ساختار هندسی باغ ایرانی: نمونۀ موردی مقایسۀ باغ فین کاشان و باغ دولت‌آباد یزد. اولین کنفرانس انسان، معماری و مهندسی عمران در شهر، تبریز.
عربی، مائده و وحدتی، فرخنده. (1394). باغ ایرانی تمثیلی از بهشت آرمانی موعود (با بررسی مفهوم بهشت در ادیان الهی اسلام و مسیحیت و بازخوانی نمود آن در باغ ایرانی). همایش بین‌المللی هزارۀ سوم، تهران.
فلامکی، منصور. (1381). ریشه‌ها و گرایش‌های نظری معماری. تهران: فضا.
فیض‌آبادی، محمود؛ انصاری، مجتبی و میرحسینی، سیدمجتبی. (1394). هندسۀ مشترک در باغ و فرش ایرانی. نگارینۀ هنر اسلامی، (5)، 27-35.
قبادیان، وحید. (1382). مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
کاوه بوکانی، پرنگ. (1394). باغسازی ایرانی و عناصر معماری آن (تجزیه و تحلیل باغ فین کاشان). اولین کنفرانس سالیانۀ پژوهش‌های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری، یزد.
کرمی مفرد، رهام. (۱۳۹۶). ماهیت فراکتال و تأثیر آن بر معماری. کنفرانس پژوهش‌های معماری و شهرسازی اسلامی و تاریخی ایران، شیراز.
محمودی‌نژاد، هادی. (1388). معماری زیست مبنا. تهران: طحان.
مروج تربتی، خاطره و حسینی، آرزو. (1392). بررسی علل نبود کوشک در باغ گلشن طبس. پژوهش هنر، 3(6)، 91-99.
میرفندرسکی، محمدامین. (1384). باغ ایرانی چیست؟ باغ ایرانی کجاست؟ موزه‌ها، 11(41)، 10.
نصر، سیدحسین. (1366). علم در اسلام (ترجمۀ احمد آرام). تهران: سروش.
نعیما، غلامرضا. (1394). باغ‌های ایران. تهران: پیام.
نقی‌زاده، محمد و دورودیان، مریم. (1387). تبیین مفهوم گذار در مبانی هویت تمدن ایرانی. هویت‌شهر، 2(3)، 73-84.
Davis, B. (2008). Integration of Fractal Geometry into Mathematics and Science Curricula, Math Science Innovation Center. Retrived from https://www.scribd.com/document/189502110/Integration-of-Fractal-Geometry-in-Science
Vaughan, J., & Ostwald, M. J. (2018). Fractal geometry in architecture. In Handbook of the Mathematics of the Arts and Sciences (pp. 1-16). Cham: Springer.
Fischbein, E. (1987). Intuition in Science and Mathematics, An Educational Approach. Dordrecht: Kluwer.
Henry, R. (2007). Pattern, cognition and contemplation exploring the geometric, art of Iran. Journal of the Iran Society, (2), 24-36.
Ronning, Frode, Islamic patterns and symettry group.
Ostwald, M. J., & Vaughan, J. (2016). The Fractal Dimension of Architecture (Vol. 1). Cham: Birkhäuser.
Sala, N. (2006). Fractal geometry and architecture: some interesting connections. In Eco-Architecture: Harmonisation between Architecture and Nature (vol. 1, 163-173). The New Forest: WIT.
Vaughan, J., & Ostwald, M. J. (2018). Fractal geometry in architecture. In Handbook of the Mathematics of the Arts and Sciences, Cham: Springer.