ارزیابی الگوهای سازندۀ کالبدی-فضایی تأثیرگذار در بافت مسکن بومی محلۀ صوفیان شهر بروجرد

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیئت علمی دانشکدۀ فنی و مهندسی دانشگاه تربت حیدریه، ایران.

2 دانشیار و عضو هیئت علمی دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران.

3 کارشناس‌ارشد معماری، دانشگاه جندی‌شاپور، دزفول، ایران.

چکیده

بیان مسئله: بی‌هویتی و عدم تعلق به مکان در کنار عدم توجه به تاریخ، طبیعت و اقلیم، معماری را با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو کرده است که باید برای حل این مشکل چاره‌ای پیدا کرد. یکی از راه‌های بهبود شرایط معماری شناخت معماری بومی هر منطقه و الگوهای شکل‌گرفته و به‌کار رفته در معماری بومی آن منطقه است. معماری بومی هر منطقه، گواه بر پیشینة معماری و ارزش فرهنگی آن منطقه و شهر است و تلاش در جهت شناسایی و معرفی الگوهای معماری آن منطقه به همگان، می‌تواند زمینه‌ای برای مرتفع ساختن بسیاری از نیازهای فرهنگی، اجتماعی و توسعه‌ای معماری باشد. در محدودة جغرافیای ایران، مناطقی وجود دارند که با وجود سابقة غنی در معماری و دارا بودن بناهای ارزشمند، به خوبی شناخته و معرفی نشده‌اند. شهر بروجرد در استان لرستان یکی از این مناطق است.
هدف پژوهش: هدف از انجام این پژوهش شناسایی و دسته‌بندی کردن عوامل کالبدی- فضایی به‌کاررفته در بناهای بومی محلة صوفیان شهر بروجرد و ارزیابی تأثیرگذاری آنها در بناهای بومی است.
روش پژوهش: روش انجام پژوهش به صورت ترکیبی و در دو مرحله است. در مرحلة اول برای به‌دست‌آوردن الگوهای کالبدی-فضایی از روش تحلیلی-توصیفی استفاده شده است. در مرحلة دوم و پس از شناخت و برای ارزیابی الگوها از روش تاپسیس استفاده می‌شود. همچنین ابزار مورد استفاده در این پژوهش اسناد و منابع کتابخانه‌ای، مشاهدات میدانی و پرسش‌نامه است.
نتیجه‌گیری: این پژوهش ابتدا به دنبال مشخص کردن الگوهای کالبدی فضایی به‌کاررفته در مسکن بومی محلة صوفیان که شامل عناصر سازندة فضایی، تزیینات به‌کاررفته در بناهای بومی، مواد و مصالح سازندة قسمت‌های مختلف بنا و تأثیرات اقلیمی است و در نهایت با استفاده از ابزار پرسش‌نامه و روش تاپسیس مشخص می‌شود شاخص‌ترین الگوی کالبدی فضایی مسکن بومی محلة صوفیان بروجرد، مواد و مصالح سازندة بناها و تکنیک ساخت است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation of Effective Physical-Spatial Patterns in Creation of the Vernacular Housing Texture of Sufian Neighborhood in Boroujerd, Iran

نویسندگان [English]

  • Pedram Hessari 1
  • Mahdi Zandieh 2
  • Farhad Chegeni 3
1 Assistant Professor, Faculty of Technical and Engineering, University of Torbat Heydarieh, Torbat Heydarieh, Iran.
2 Associate Professor, Faculty of Architecture & Urbanism, Imam Khomeini International University (IKIU), Qazvin, Iran.
3 M.A. in Architecture, Jundi-Shapur University of Technology, Dezful, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: Absence of identity, lack of attachment to a place, and ignorance of history, nature, and climate, have created diverse problems for the architecture of different regions. A practical solution to improve the architectural condition is to study the vernacular architecture and the original architectural patterns in every region. The vernacular architecture reemphasizes the valuable architectural and cultural background of that region. In addition, the recognition and introduction of architectural patterns can resolve many cultural, social, and developmental needs in that region. Some places in the geographical area of Iran, despite their rich architectural background and valuable buildings, are less known and studied. Boroujerd city in Lorestan province is one of these areas.
Research objective: This study aims to identify and categorize the physical-spatial factors used in vernacular buildings of the Sufian neighborhood in Boroujerd and to evaluate their impact on vernacular buildings.
Research method: A combination of two research methods was used in two steps in this study. In the first step, the descriptive-analytical method was used to understand the physical-spatial patterns. In the second step, the TOPSIS method was used to evaluate the recognized patterns. Moreover, bibliographic research using related documents and resources, field observations, and questionnaires were used as the research tools.
Conclusion: This study seeks to identify the spatial-physical patterns used in vernacular housing of the Sufian neighborhood. These patterns include spatial building components, decorations, building materials, and climatic features. Finally, using a questionnaire and TOPSIS method, it is determined that the most significant physical-spatial patterns in vernacular housing of the Sufian neighborhood in Boroujerd are the building materials and construction techniques.
Conclusion: The result of this study is the classification of physical-spatial patterns of constructions of buildings in Boroujerd city, which include spatial constituent elements, decorations used in native buildings, building materials of different parts of the building and effects A climate is created in the emergence of indigenous buildings in the Sufi neighborhood of Boroujerd, and finally the most important patterns are identified separately using the TOPSIS method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Physical-Spatial Patterns
  • Vernacular Architecture
  • Boroujerd Sufian Neighborhood
  • TOPSIS Method
احمدی اصل، فاطمه؛ مؤمنی، کوروش؛ عطاریان، کوروش و مقیمی، نوید. (1398). مطالعة مکانیابی اکوکمپ‌ها با استفاده از روش TOPSIS (موردشناسی: مناطق گردشگری استان لرستان). جغرافیا و آمایش شهری، (33)، 41-56.
احمدی طباطبایی، علی محمد. (1384). تاریخ مختصر سیاسی و اجتماعی شهر بروجرد. تهران: حروفیه.
اربا‌ب‌زاده، مرجان؛ اعتصام، ایرج و مفیدی شمیرانی، مجید. (1399). معماری بومی ایران در خوانشی نوین از دهة چهل خورشیدی تاکنون. باغ نظر، 17(86)، 51-64.
پیریایی، مهناز و آقاداودی، محیالدین. (1396). شناسایی و طبقه‌بندی آرایه‌های معماری مسجد امام (ره) با تأکید بر ویژگی‌های ساختاری. نگارینة هنرهای اسلامی، (14)، 4-18.
چگنی، فرهاد؛ دیده‌بان، محمد و حصاری، پدرام. (1400). شناخت پیکره‌بندی فضایی خانه‌های سنتی و معاصر با استفاده از تکنیک نحو فضا (مطالعة موردی: محلة صوفیان بروجرد). اندیشة معماری، 5(9)، 166-183.
حائری مازندرانی، محمدرضا. (1388). خانه، فرهنگ، طبیعت. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
خاکپور، مژگان؛ انصاری، مجتبی و طاهرنیان، علی. (1389). گونه‌شناسی خانه‌های بافت قدیم رشت. هنرهای زیبا، (41)، 29-42.
خاکپور، مژگان؛ انصاری، مجتبی؛ شیخ مهدی، علی و طاووسی، محمود. (1393). ویژگی‌های اجتماعی فرهنگی مسکن بومی. مسکن، محیط، روستا، (149)، 3-14.
رهروی پوده، ساناز؛ دهقان، نرگس؛ مسعود، محمد و ولی‌بیگ، نیما. (1398). گونه‌شناسی کالبدی فضاهای اصلی خانه‌های چند طرف ساخت شهر اصفهان در گسترة شکل تهرنگ. صفه، (82)، 127-148.
زارعی، محمد ابراهیم؛ موسوی حاجی، رسول و شریف کاظمی، خدیجه. (1397). تأملی بر ساختار فضایی و گونهشناسی بخش دستگردان طبس. شهر ایرانی اسلامی، (31)، 33-49.
سعیدی، یسری و دشتی، سولماز. (1396). بررسی مخاطرات زیست‌محیطی خشک شدن مخازن چهارم و پنجم تالاب هورالعظیم به منظور توسعة میدان‌های نفتی آزادگان با استفاده از روش TOPSIS.  علوم مهندسی و آبیاری دانشگاه شهید چمران اهواز، (11)، 139-152.
سیلوایه، سونیا و آصفی، مازیار. (1398). ارزیابی عوامل تأثیرگذار بر فرم در معماری بومی، در اقلیم سرد و کوهستانی. پژوهش‌های معماری اسلامی، (24)، 17-37.
شیخی، حجت؛ غریبی، مرضیه و معنوی، مصطفی. (1395). مکان‌یابی ارزیابی مسکونی با استفاده از روش TOPSIS (مطالعة موردی: شهر بهبهان).  جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، (18)، 69-84.
صلاحی اصفهانی، گیتی؛ میرزاعلی، محمد و سادین، حسین. (1396). بررسی و تحلیل اثرات طرح بهسازی مسکن بر الگوی بومی مساکن روستایی (مطالعة موردی: دهستان سلطانعلی شهرستان گنبدکاووس). مسکن، محیط، روستا، (157)، 101-116.
فرحبخش، مرتضی؛ حناچی، پیروز و غنائی، معصومه. (1396). گونه‌شناسی خانه‌های تاریخی بافت قدیم شهر مشهد، از اوایل قاجار تا اواخر پهلوی اول. مطالعات معماری ایران، (12)، 97-116.
قلیچ‌خانی، بهنام؛ اعتصام، ایرج و مختاباد امرئی، مصطفی. (1391). تحلیل تحولات کالبدی خانه‌های گرگان در دورة قاجار. هویت شهر، (16)، 62-51.
مرادی، مهدی؛ پریزادی، طاهر و مرادی، مرتضی. (1397). الزامات توسعة شهر از درون: مطالعة موردی: شهر بروجرد. معماری و شهرسازی آرمانشهر، 11(23)، 307-318.
معقولی، نادیا و احمدزاده، معصومه. (1396). گونه‌شناسی مسکن روستایی شهرستان سواد کوه از نظر معماری و سازه. مسکن، محیط، روستا، (160)، 87-102.
مقدس جعفری، حسین. (1381). جغرافیای شهرستان بروجرد. زاگرس، (6)، 52-65.
مقیمی کندلوسی، علی؛ محبی تفرشی، امین و محبی تفرشی، غزاله. (1397). مکان‌یابی مناطق مستعد دفن بهداشتی پسماندهای شهری با استفاده از روش TOPSIS (مطالعة موردی: شهرستان لنگرود). پژوهش در بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی مشهد، (2)، 112-128.
مکوندی، رقیه؛ آستانی، سجاد و لرستانی، بهاره. (1394). ارزیابی ریسک‌های محیط زیستی تالاب‌ها با استفاده از روش TOPSIS و EFMEA (مطالعة موردی: تالاب گاوخونی). پژوهش‌های محیط زیست، 6(11)، 85-98.
نقوی، پویان و کیانی، مصطفی .(1398). تبیین رابطة معماری بومی و زمینه‌گرایی. مرمت و معماری ایران، (18)، 71-90.
یزدی، یاسمن؛ مفیدی شمیرانی، مجید و اعتصام، ایرج. (1398). معیارهای طراحی در ساختار حیاط مرکزی و تالار تابستاننشین خانه-های قاجار یزد. مطالعات هنرهای اسلامی، (34)، 93-111.
 
Agorsah, E. K. (1985). Archeological Implication of Traditional House Construction among the Nchumuru of Northern Ghana. Journal of Current Anthropology, 1(26), 103-115.
Chandel, S., Sharma, V. & Marwah, B. (2016). Review of Energy Efficient in Vernacular Architecture for Improving Indoor Thermal Comfort Conditions. Journal of Renewale and Sustainable Energy Reviews, (65), 459-477.
Chyee Toe, D. & Kubota T. (2015). Comparative Assessment of Nernacular Passive Cooling Techniques for Improving Indoor Thermal Comfort of Modern Terraced Houses in Hot-Humid of Malaysia. Journal of Solar Energy, (114), 229-258.
Forster, W., Amanda, H. & Caroline P. (2014). Lesson from Vernacular Architecture. England: Taylor & Francis.
Kirbas, B. & Hizli N. (2016). Learning from Vernacular Architecture: Ecological Solutions in Traditional Erzurum Houses. Journal of Procedia Social and Behavioral Sciences, (216), 788-799.
Mitra, S. & Bose, Sh. (2017). Sustainable Performance of Diverse Regional Vernacular Architecture of  India-Case Study of I.G.R.M.S. Bhopal, INDIA. Journal of Procedia Environmental Sciences, (37), 495-513.
Praseeda, K. I., Monto, M. & Venkatarama Reddy, B. V. (2014). Assessing Impact of Material Transition and Thermal Comfort Models on Embodied and Operational Energy in Vernacular Dwellings. Journal of Energy Procedia, (54), 342-351.
Previtali, J. M. & Zhai, Z. (2016). A Taxonomy of Vernacular Architecture; An Addendum to Ancient Vernacular Architecture: Characteristics Categorization and Energy Performance Evaluation. Journal of Energy and Buildings, (110), 71-78.
Zhai, Z. & Previtali. J. M. (2010). Ancient Vernacular Architecture: Characteristics Categorization and Energy Performance Evaluation. Journal of Energy and Buildings, 3(42).