سازمان‌دهی گروه‌واژگانِ اسناد شرعیِ آرشیو ملی ایران با رویکرد اصطلاح‌نامه‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار علم اطلاعات و دانش‌شناسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

هدف: سازمان‌دهی گروه‌واژگانِ اسناد شرعیِ آرشیو ملی ایران با رویکرد اصطلاح‌نامه‌ای به‌منظور شناسایی و استخراج روابط معنایی آنان.
روش/ رویکرد پژوهش: هدف پژوهش کاربردی است و روش آن سندی (کتابخانه‌ای) و نیز مشاهده و مصاحبۀ حضوری با 10 تن از متخصصان و صاحب‌نظران نمایه‌سازی اسناد است. داده‌ها ازطریق سیاهۀ وارسی گردآوری شده‌است و در دو بخشِ تحلیل محتوایی برای ساختارهای شکلی اصطلاح‌نامه با آرایه‌های «نمایۀ الفبایی»، «نمایۀ درختی» و «نمایۀ گردشی/ چرخشی»؛ و  در بخش آزمون استفاده‌پذیری برای معیارهای پنج‌گانۀ: «مفاهیم»، «روابط»، «یادداشت دامنه»، «درک کاربر» و «جست‌وجو و بازیابی» در طرح اصطلاح‌نامۀ اسناد شرعی، با نرم‌افزار SPSS ارزیابی، توصیف آماری و تحلیل استنباطی شده‌است.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: ازنظر کاربران برای طرح اصطلاح‌نامۀ اسناد شرعی، معیارهای «درک کاربر» و «جست‌وجو و بازیابی» با 100 درصد کامل‌ترین میزانِ مطلوبیت را دارند؛ معیارهای «یادداشت دامنه» و «مفاهیم» 90 درصد مطلوبیت دارند و معیار «روابط» با 80 درصد مطلوبیت کمتری از سایر معیارها دارد. روابط معنایی در گروه‌واژگانِ اسناد شرعی با رویکرد اصطلاح‌نامه‌ای در نمایه‌های الفبایی، درختی و گردشی دارای مطلوبیت است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Organizing the Lexical Group of Sharia Records held at the National Archives of Iran with a Thesaurus Approach

نویسندگان [English]

  • Fatemia Esfandiari 1
  • Zohreh Mirhosseini 2
1 PhD Student of Information Science and Knowledge, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, I. R. Iran
2 Associate Professor, Department of Information Science and Knowledge, Islamic Azad University, North Tehran Branch, Tehran, I. R. Iran
چکیده [English]

Purpose: To organize a lexical group of Shari’a records of National Archives of Iran with a thesaurus approach in order to identify and extract semantic relations.
Method and Research Design: Data for the analysis was gathered from library resources, observations, and face-to-face interviews with 10 archival records indexing professionals. A two-part checklist was designed for recording the data. Part one was used for thesaurus form structures with “alphabetical structure”, “tree index” and “revolving/ circular index” arrangements. Part two was used for usability test for five criteria including “concepts”, “relationships”, “domain notes”, “user perception”, and “search and retrieval”. To design thesaurus for Sharia records SPSS software was used for evaluation and analysis.
Findings and conclusion: Evaluation of the indicators of “user perception” and “search and retrieval” resulted in 100%, “domain note” and “concepts” resulted in 90%, and “relationships” resulted in 80% desirability for the design of Shari’a thesaurus. It can be concluded that semantic relations in the lexical group of Sharia records with a thesaurus approach are desirable in alphabetical form structures and tree and circular indexes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • National Archives of Iran
  • Sharia records
  • Thesaurus design
  • Lexical Group
  • Alphabetical Index
  • Tree Index
  • Revolving/ Circular Index
منابع
کتاب
آوستین، درک؛ دیل، پیتر. (1365). راهنمای تهیه و گسترش اصطلاح‌نامۀ یک‌زبانه. (عباس حرّی، مترجم). تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مرکز اسناد و مدارک علمی ایران.
حریری، نجلا. (1385). اصول و روش‌های پژوهش کیفی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
خداپرستی، فرج‌الله. (1376). فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی. شیراز: دانش‌نامۀ فارس.
رضایی، امید. (1387). درآمدی بر اسناد شرعی دورۀ قاجار. توکیو: مؤسسۀ مطالعات زبان‌ها و فرهنگ‌های آسیا و آفریقا دانشگاه مطالعات خارجی توکیو.
روستایی، محسن. (1395). ادبیات تاریخی و دیوان‌سالاری ایران «عهد مغول تا سرآغاز دولت صفویه» (با تکیه‌بر متون نثر فارسی و اسناد مکتوب تاریخی) و محوریت بررسی لغات و اصطلاحات دیوانی-اجتماعی و سندشناسی (قرن هفتم تا پایان قرن نهم هجری). (چ1). تهران: ندای تاریخ.
سلطانی، پوری؛ راستین، فروردین. (1379). دانش‌نامۀ کتابداری و اطلاع‌رسانی. تهران: فرهنگ معاصر.
وبر، ماکس. (1390). روش‌شناسی علوم اجتماعی. (حسن چاوشیان، مترجم). تهران: مرکز.
مقاله
اخوتی، مریم؛ و دیگران. (1392). «تحلیل و مقایسۀ شبکۀ مفهومی سرعنوان موضوعی فارسی و مقایسۀ آن با سرعنوان موضوعی کتاب‌خانۀ کنگره، سرعنوان موضوعی سیرز و چکیده‌نامۀ کتابداری و اطلاع‌رسانی». پژوهش‌نامۀ کتابداری و اطلاع‌رسانی، 3 (2)، صص 173-190.
اسفندیاری، فاطمه؛ و دیگران. (1399). «شبکۀ مفهومی توصیفگرهای اسناد شرعی در آرشیو ملی ایران». فصل‌نامۀ گنجینۀ اسناد، شمارۀ 118، صص 142-164.
حسینی بهشتی، ملوک‌السادات. (1391). «ایجاد هستی‌شناسی واژگانی از اصطلاح‌نامه‌های فارسی». مجموعه‌مقالات دانشگاه علامه طباطبایی، شمارۀ 280، صص 148-164.
رجبی، تقی؛ سمائی، سیدمهدی. (1398). «سازمان‌دهی واژگان مصوب فرهنگستان در نظام اصطلاح‌نامه‌ای». ویژه‌نامۀ نامۀ فرهنگستان، شمارۀ دوم و سوم، صص 201-216.
فاطمی‌مقدم، زهرا. (1391). «بررسی نقش اصطلاح‌نامه‌ها در تسهیل دسترسی به مستندات فرهنگی (موردمطالعه اصطلاح‌نامۀ اسناد آستان قدس رضوی)». پژوهش‌نامه، سال اول، شمارۀ 2 (ارتقای کیفیت آثار و فعالیت‌های فرهنگی)، صص 121-124.
نامور فرگی، مجتبی؛ پهلوان‌نژاد، محمدرضا. (1390). «بررسی حوزه‌های معنایی واژگان زبان فارسی و ارائۀ معیارهای جدید در تعیین حوزه‌های معنایی». مجلۀ زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان دانشگاه فردوسی مشهد، شمارۀ 4، صص 51-70.
وتر، مریم. (1387). «اصطلاح‌نامه ابزاری مهم برای نمایه‌سازی منابع آرشیوی». فصلنامۀ گنجینۀ اسناد، شمارۀ 71، صص 63-84.
یعقوب‌نژاد، محمدهادی. (1394). «شبکۀ مفهومی اصطلاحات علوم: کاربردها و ویژگی‌ها». دوماهنامۀ آینۀ پژوهش، 26 (2)، شمارۀ 152، صص 5-11.
پایان‌نامه
احمدی، حمید. (1394). «ترسیم و تحلیل شبکۀ مفهومی و هستی‌شناسی ساختار دانش حوزۀ علم‌سنجی ایران براساس رویکرد تحلیل حوزه». (پایان‌نامۀ دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی)، دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی.
اسفندیاری، فاطمه. (1399). «طراحی فرآیند شبکۀ مفهومی اسناد شرعی در سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران». (پایان‌نامۀ دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، دانشکدۀ علوم انسانی و علوم اجتماعی.
منابع لاتین
He, Qin. (1999). “Knowledge discovery through co-word analysis”. Library Trends, 48 (1), pp 133-159.
Kawtrakul, Asanee; et al. (2005). “Automatic term relationship cleaning and refinement for AGROVOC”. In Workshop on The Sixth Agricultural Ontology Service, Workshop on Ontologies: the more practical issues and experiences. 25-28 July, 2005. Vila Real, Portugal. Retrieved 2009, from ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/008/af240e/af240e00.pdf.
Polkinghorne, Donald. E. (1989). Phenomenological research methods. In R. S. Valle and S. Halling. (Eds.). Existential-Phenomenological perspectives in psychology. New York: Plenum Press. PP 41-60.
Sanatjoo, Azam. (2007). “Improvement of thesaurus design-through a work-task oriented methodology”. (Unpublished Doctoral Dissertation, Royal School of Library and Information Science, Denmark, 2007).
Soergel, Dagobert; Lauser, Boris; Liang, Anita; Fisseha, Frehiwot; Keizer, Johannes; Katz, Stephen. (2004). “Reengineering Thesauri for New Applications: The AGROVOC Example”. Journal of Digital Information, 4(4). Retrieved September 17, 2009, from http://jodi.ecs.soton.ac.uk/Articles/v04/i04/Soergel.
Wretz, Frederick. Joseph; Van Zuuren, Florence. J. (1987). “Qualitative research: educational considerations”. In Florence. J. Van Zuuren; Frederick Joseph wretz; Bep Mook. (eds). Advances in qualitative psychology: Themes and variations. North America, Berwyn, PA: Swets. PP 3-23.