نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)
نویسندگان
1 دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه مشهد و استادیار گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی؛ رایانامه: hvaseti@yahoo.com
2 عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام مشهد (نویسنده مسئول)؛ (این مقاله با حمایت از صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشورصورت گرفته است)؛ رایانامه: m.hasan.aliabadi@gmail.com
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
The science of fiqh (jurisprudence) is responsible for determining the practical and behavioral duties of the mukallaf (the one charged with a duty). This science, which has dealt more with individual behaviours of the mukallaf, has seen various internal structures throughout the history of fiqh and fiqāhat (jurisprudential expertise). If it is necessary for fiqh to enter the stage of systematization and to undertake the production of structures, systems and processes necessary for the administration of society, it certainly needs a structure appropriate to this mission. After studying the preliminary issues, the concepts of the issue and structure, and tabwīb (classification) of fiqh throughout the history of fiqāhat, this research has obtained the classification index. In concluson, the requirements for achieving the desired structure of civilizational fiqh has discussed along with issues such as foresight in classification, the network of issues and human issues and their network needs, the role of the structure of humanities in the classification of fiqh, the systematization of fiqh, and the role of civilizational structures and processes in the structure of fiqh. Using some narrations and aforementioned issues, an initial proposal has presented. As a result, the desired structure of fiqh should cover all the infrastructures, macro-systems, subsystems and processes related to the realization of Islamic civilization. The main mission of civilizational fiqh is to deduce the processes of managing society in all civilized systems therefore, its structure needs to be built with the same criteria. According to the requirements of the structure of civilizational fiqh, this study has suggested that fiqh has eleven-part structure and consists of about forty macro systems for which the necessary processes are deduced from fiqh.
Keywords: classification of fiqh, civilizing attitude, desired structure of fiqh, chapters of civilizational fiqh, religious systematization, community management processes, systematization of fiqh.
کلیدواژه‌ها [English]
عنوان مقاله [العربیة]
هیکل الفقه الحضاری
چکیده [العربیة]یتکفل علم الفقه تعیین الوظائف العملیة والسلوکیة للمکلفین. وقد شهد هذا العلم _الذی أکثر ما اهتم إلى الیوم بالسلوک الفردی للمکلف_ خلال تطور تاریخ الفقه والفقاهة هیاکل داخلیة مختلفة، وإذا کان من الضروری للفقه أن یدخل مرحلة بناء النظام وإنتاج الهیاکل والأنظمة والعملیات اللازمة لإدارة المجتمع، فهو بلا شک بحاجة لامتلاک الهیاکل المناسبة لتنفیذ هذه المهمة.
فی هذه الدراسة وبعد دراسة المباحث التمهیدیة، ومفاهیم المسألة، وکذلک تبویب الفقه فی تاریخ الفقاهة تم الوصول إلى مؤشر التبویب المناسب للفقه.
وتنتهی الدراسة بمناقشة متطلبات الحصول على الهیکل المناسب للفقه الحضاری من خلال المباحث التالیة: الرؤیة المستقبلیة فی التبویب، شبکة الموضوعات ومسائل الإنسان، وشبکة المتطلبات والحاجات، دور هیکل العلوم الإنسانیة فی تبویب الفقه، بناء النظام والفقه، وکذلک دور الهیاکل الحضاریة والعملیات فی تشکیلة الفقه.
کما تم تقدیم اقتراح مبدئی فی هذا الإطار وذلک استنادا إلى بعض الروایات والمباحث المذکورة مسبقاً.
والحاصل أن الهیکل المناسب للفقه یجب أن یکون قادرا على أن یغطی جمیع البنى التحتیة والأنظمة العامة والجزئیة والعلمیات المتعلقة ببناء الحضارة الإسلامیة.
المهمة الرئیسة للفقه الحضاری هی استنباط عملیات إدارة المجتمع فی کل الأنظمة الحضاریة الموجودة، لذلک یلزم بناء هیکل بنفس المعاییر.
تقترح هذه الدراسة ـ ووفقاً لمتطلبات هیکل الفقه الحضاری ـ أن یکون للفقه هیکل یتشکل من أحد عشر جزءً ویتکوّن من حوالی أربعین نظاما عاما، حتى یستنبط العملیات اللازمة له من الفقه.
کلیدواژه‌ها [العربیة]
به فایل PDF مراجعه کنید.
1. آصف‌آگاه، سید محمدرضی. (1392). تأملى بر ساختارهاى فقه مدون امامیه، فقه؛ کاوشی نو در فقه اسلامی، 20 (77) 117-140.
2. اسلامی، رضا. (1389). مدخل علم فقه؛ ادوار، منابع، مفاهیم، کتاب‌ها و رجال فقه مذاهب اسلامی. چاپ دوم، قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزۀ علمیه قم.
3. اعرافی، علیرضا. (1391). فقه تربیتی (مبانی و پیش‌فرض‌ها). تحقیق سید نقی موسوی. قم: مؤسسۀ فرهنگی اشراق و عرفان.
4. انوشه، حسن. (1376). فرهنگنامۀ ادبى فارسى. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
5. باقری، اشرف‌السادات. (1385). ماهیت علوم انسانی و روش‌شناسی آن، مجموعه مقالات کنگرۀ ملی علوم انسانی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
6. برجی، یعقوبعلی. (1374). نگاهی به دسته‌بندی بابهای فقه. فقه‌اهل‌بیتb، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى. پاییز (3) 241-262.
7. بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم. (1379). رسالۀ نوین، چاپ بیست‌وپنجم. قم: انتشارات نشر فرهنگ اسلامی.
8. جوادی آملی، عبدالله. (1391). مفاتیح الحیاة، جمعی از محققان گروه فقه پژوهشگاه علوم وحیانی معارج. چاپ پنجاه‌وسوم. قم: مرکز نشر اسراء.
9. حسن‌زاده، حسین. (1383). بررسی ساختار فقه. قبسات، 9 (32)، 261-293.
10. حلبى، ابوالصلاح. (1403ق). الکافیفیالفقه. تحقیق رضا استادى. اصفهان: کتابخانۀ عمومى امام امیرالمؤمنینA.
11. حلى نجم‌الدین. (1408ق). شرائع‌الإسلام فی مسائل‌الحلال‌والحرام. تصحیح عبدالحسین محمدعلى بقال. چاپ دوم، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
12. حلى، محمدبن حسن‌بن یوسف. (1387ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. تصحیح موسوى کرمانى، اشتهاردى، على‌پناه و بروجردى. قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
13. خسروپناه، عبدالحسین. (1392). فلسفۀ علوم انسانی (بنیادهای نظری). تهران: موسسۀ حکمت نوین اسلامی.
14. خمینی، سید روح‌الله. (بی‌تا). صحیفۀ امام. بازیابی شده از: نرم افزار مجموعه آثار امام خمینی (ره).
15. دهخدا، علىاکبر. (1373). لغتنامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
16. دورانت، ویلیام جمیز. (1337). تاریخ تمدن. تهران: انتشارات فرانکلین.
17. دیلمى، سلار. (1404ق). المراسم‌العلویة و الأحکام‌النبویة. قم: منشورات الحرمین.
18. سپهری، محمد. (1389). تمدن اسلامی در عصر امویان، تهران: امیرکبیر.
19. شریف‌الرضى، محمدبن حسین. (1414ق). نهج البلاغة (صبحی‌صالح). قم: هجرت.
20. صدر، سید محمدباقر. (1403ق). الفتاوی‌الواضحه وفقا لمذهب اهل‌البیتb. بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
21. صدر، سید محمدباقر. (1400ق). دروس فی علم الاصول. قم: دار الهدی.
22. عالمی، بابک. (1395). سازه، فرم و معماری. مطالعات معماری ایران، 5 (9)، 123-140.
23. عاملى، محمدبن مکى. (بی‌تا). القواعد و الفوائد. تحقیق سید عبدالهادى حکیم. قم: مکتبة المفید.
24. عاملى، سید جوادبن محمد. (1419ق). مفتاح‌الکرامة فی شرح قواعدالعلامة. تحقیق محمدباقر خالصى. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
25. علی‌آبادی، محمدحسن. (1394). [l1] پیشرفت آیندۀ ایران اسلامی در گرو فعال‌سازی فقه تمدن‌ساز. مجموعه مقالات چهارمین [l2] کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت. تهران: مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت.
26. قوامی، سید صمصام‌الدین. (1392). فقه الادارة. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
27. کاشانى فیض، محمدمحسن. (بی‌تا). مفاتیح‌الشرائع. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى (ره).
28. کلینى، محمدبن یعقوب‌بن اسحاق. (1407ق). الکافی. تصحیح علی‌اکبر غفارى، محمد آخوندى. چاپ چهارم. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
29. کرمی، رضاعلی؛ کشاورزی، محمد. (1393). ضرورت آینده‌پژوهی در فقه اسلامی. فصلنامۀ مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 6 (4)، 71-84.
30. لوکاس، هنری. (1382). تاریخ تمدن. آذرنگ، عبدالحسین. تهران: نشر سخن.
31. مشکانی، عباسعلی. (1390). درآمدی بر سنجش تمدن‌سازی فقه. فصلنامۀ پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی. تابستان (3)، 145-184.
32. مشکینى، میرزا على. (1418ق). الفقه المأثور. چاپ دوم. قم: نشر الهادی.
33. مکارم شیرازى، ناصر. (1427ق). دائرة المعارف فقه مقارن. قم: مدرسۀ امام على‌بن ابى‌طالبA.
34. نبوی، سید عباس. (1375). فقه، زمان و نظام‌سازی. کیهان اندیشه، مرداد و شهریور (67)، 3-21.
35. کاشف الغطاء، على‌بن محمدرضا. (بی‌تا). باب مدینة العلم. نجف: مؤسسة کاشف الغطاء العامة.
36. هاشمی‌شاهرودی، سید محمود. (1393). خارج فقه؛ تقسیم‌بندی شهید و بررسی آن، جلسۀ 458. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی هاشمی شاهروردی. بازیابی شده در بیست فروردین 1400 از:
http://www.hashemishahroudi.org/fa/lessons/467/5
)
