نوع مقاله : علمی

نویسنده

استادیار جامعه شناسی، دانشگاه علوم انتظامی امین

چکیده

در جامعهشناسی ‌دین، مطالعه شاخص‌ها و گونه‌های دین‌ورزی و تجارب دینی اهمیت ویژه دارد. بر این اساس، تمایز بین گونه‌های مختلف زیارت و به‌بیان دیگر، سنخ‌شناسی انواع تجربه‌های زیارت، محور اصلی این مطالعه تجربی کیفی بوده‌است. برای این مطالعه، از تکنیک مصاحبه و مشاهده میدانی استفاده شده است. 28 مصاحبه با زایران حرم امام رضا (ع) انجام شد. در چارچوب مفهومیِ پژوهش از نظریه‌ ویلیام جیمز در تعریف تجربه دینی، و در تعریفِ وجوه مختلفِ مفهوم تجربه زیارت بر اساس تلفیقی از مدلهای بومی سنجش دین‌داری، سه بعد اندیشه‌ها (باورها)، کنش‌ها (اعمال) و احساسات و عواطف در نظر گرفته شده‌است. یافته‌ها نشان‌دهنده تنوعی از تجربه‌های دینی در هر سه بعد تجربه زیارت بوده است. بر این اساس پنج سنخ «زیارت سنت‌گرا- عادت‌گرا»، «زیارت شریعت‌گرا- مناسک‌گرا»، «زیارت عاطفه‌گرا-معناگرا»، «زیارت مبادله‌گرا-کارکردگرا» و «زیارت عقلانیت‌گرا-بازاندیش» بر اساس میزان حضور و بروز شاخص‌های مختلف تجربه زیارت، شناسایی و از هم متمایز شدند.

کلیدواژه‌ها

آذربایجانی، مسعود، علی شیرازی، محمدرضا لواسانی، مرتضی حبیبی (1395)، تجربه دینی و فرهنگ اسلامی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ابن فارس بن زکریا(بی تا)، معجم مقاییس اللّغه، مکتب الاعلام الاسلامی، قم: ج 3 ص 36.
اجتهد نژاد کاشانی، سیدسالار و نسرین السادات قوامی (1391) دوگانة زائر  سیاح در تجربة زیستة سه نسل: مورد مطالعه: کارکنان دانشگاه شهیدبهشتی، مجلة مطالعات اجتماعی ایران، دورة ششم، شمارة 3 و 4، 5-26 .
استیس، والتر (1367)، عرفان و فلسفه، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، چاپ اول، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی
تیموتی، دالن.جی و السن دانیل اچ (1392)، گردشگری دین و سفرهای معنوی، محمد قلی پور و احسان مجیدی فرد، تهران: انتشارات جامعه شناسان.
جیمز، ویلیام (1393)، تجربه دینی: اصل و منشأ، در: «درباره تجربه دینی»، گزیده مایکل پترسون و دیگران، ترجمه مالک حسینی، تهران، چاپ دوم، انتشارات هرمس.
حکیم، سید محمدحسن (1389 و 90)، مفهوم شناسی و زیارت در فرهنگ اسلامی، مجله حدیث و اندیشه، سال پنجم و ششم، شماره 10 و 11 .
خدایاری‌فرد، محمد (1387)، آماده‌سازی مقیاس دینداری و ارزیابی سطوح دینداری اقشار مختلف جامعة ایران، دانشگاه تهران.
دهخدا، علی‌اکبر (1385)، فرهنگ متوسط، زیر نظر سیدجعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.
زردموی اوردکلو شاپور (1394) پدیدار شناسی تجربی زیارت، مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین‌المللی گردشگری و معنویت، تهران: دانشگاه علم و فرهنگ (پایگاه اینترنتی سیویلیکا).
سالدنا، جانی (1395) راهنمای کدگذاری برای پژوهشگران کیفی، ترجمه عبدالله گیویان، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
شجاعی‌زند، علیرضا (1384)، مدلی برای سنجش دینداری در ایران، مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره ششم، شماره1، صص 66-34.
شجاعی‌زند، علیرضا (1388)، تبارشناسی تجربه دینی در مطالعات دین‌داری، مجله تحقیقات فرهنگی، شماره 6، صص 48-31.
شریعتی مزینانی، سارا و شیما غلامرضا کاشی(1394)، سیالیت و مناسک دینی (مطالعة موردی زیارت مزار سهراب سپهری)، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، دوره هشتم، شماره 3 ، ص97- 61
طالبان، محمدرضا (1388)،  پیمایش دین‌داری در ایران، مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران (ایسپا).
 طالبی  ابوتراب، الهه براق علیپور (1394)،  گونه شناسی زیارت و دین‌داری زائران معنا کاوی کنش زیارت زائران امام رضا (ع)، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 69، صص 75-106.
عابدی، احمد (1376)،  فلسفه زیارت؛ ترجمه و شرح رساله زیاره القبور امام فخر رازی، قم: انتشارات زائر.
فولادی، محمد، محمد جواد نوروزی (1394)، جایگاه زیارت در آیین کاتولیک و مذهب شیعه؛ بررسی و مقایسه، معرفتادیان، شماره 25 ص 7-35.
 قیومی، احمد بن محمد (1987)، المصباح المنیر، بیروت: مکتبه البنان.
کاظمی، عباس و مهدی فرجی(1389) دین‌داری ایرانیان، سازمان تبلیغات اسلامی، دفتر پژوهش‌های کاربردی.
کشاورزی ولدانی، مرتضی(1391)، بررسی مبانی توحیدی زیارت در قرآن و حدیث، شماره 44، صص 145-218.
مکری زاده، فهیمه (1390)، "پدیدارشناسی تجربه زیارت امام رضا (ع)"، پایان نامه کارشناسی ارشد جامعه شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد.
نودهی فرامرز، حسین بهروان، علی یوسفی، احمد محمدپور (1394)، فراسوی دوگانه زائر گردشگر؛ گونه‌شناسی تجربه سفر زائران مرقد منور امام رضا (ع)، مجله راهبرد اجتماعی فرهنگی، دوره  4 ، شماره  15 صص 217-193.
یوسفی، علی، غلامرضا صدیق اورعی، علیرضا کهنسال، فهیمه مکری زاده (1391)، پدیدارشناسی تجربی زیارت امام رضا (ع)، مجله مطالعات اجتماعی ایران، شماره 20، صص 180-198.
Andriotis, K. (2009), Sacred Site Experience: A Phenomenological Study. Annals of Tourism Research, 36(1): 64-84.
Aspers, Patrik (2015), Empirical Phenomenology: A Qualitative Research Approach (The Cologne Seminars), Indo-Pacific Journal of phenomenology. 9:2, 1-12.
Bideci, Müjde & Albayrak, Tahir(2016), Motivations of the Russian and German tourists visiting pilgrimage site of Saint Nicholas ChurchOriginal Research Article, Tourism Management Perspectives, Volume 18, Pages 10-13.
Dubisch, jill (1995), In a Different Place: Pilgrimage, Gender, and Politics at a Greek Island Shrine, Princeton University Press 1995.
Eade, John and Sallnow, Michael J. (2000) Contesting the Sacred: The Anthropology of Pilgrimage, University of Illinois Press.
Groenewald, Thomas (2004), A Phenomenological Research Design Illustrated, International Journal of Qualitative Methods 3: 1, 1-26.
Hyde, Kenneth F.& Harman, Serhat (2011) ,Motives for a secular pilgrimage to the Gallipoli battlefieldsOriginal Research Article,Tourism Management, Volume 32, Issue 6,Pages 1343-1351.