منبع تعهد به ارزیابی آثار زیست‌محیطی فرامرزی در پروژۀ گاپ ترکیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری حقوق بین‌الملل دانشگاه قم

2 کارشناسی ارشد حقوق بین‌الملل دانشگاه قم

3 دانشیار دانشگاه قم

چکیده

کشور ترکیه به‌عنوان کشور بالادستی در حوضۀ رود دجله و فرات از سال 1936 طرحی به نام آناتولی جنوب شرقی (گاپ) را پایه‌ریزی کرد که در ضمن آن از سال 1977 احداث سد‌ها و نیروگاه‌های برق‌آبی متعددی را بر روی رودخانۀ دجله و فرات آغاز نمود. با توجه به اینکه اجرای این پروژه بر کشورهای اطراف یعنی عراق، سوریه و ایران آثار منفی زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی متعددی برجای گذاشته و خواهد گذاشت و به اعتقاد کارشناسان، کشور ترکیه فرایند ارزیابی آثار زیست‌محیطی این طرح را به‌درستی انجام نداده است، پرسش این است که آیا از دیدگاه حقوق بین‌الملل کشور ترکیه تعهدی الزام‌آور به ارزیابی آثار زیست‌محیطی دارد؟ نتایج حاصل از این نوشتار بر اساس تحلیل اسناد و رویۀ قضایی بین‌المللی مؤید آن است که امروزه تعهد به اجرای ارزیابی آثار زیست‌محیطی در پروژه‌هایی که پتانسیل ایجاد آسیب مهم فرامرزی دارند، به‌عنوان یک تعهد عرفی الزام‌آور شناخته شده و برای همۀ کشورها لازم‌الرعایه است. به این ترتیب، کشور ترکیه نیز در احداث پروژۀ گاپ موظف به اجرای این تعهد بوده است که عدم رعایت آن برای این کشور مسئولیت بین‌المللی به‌دنبال خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و مآخذ

    الف) فارسی

    - کتاب‌ها

    1. اردو، سارا، «ساخت سد ایلیسو در ترکیه در تضاد حقوق بین‌الملل»، دیپلماسی ایرانی، ۱۳۹۶: <http://irdiplomacy.ir/fa/news/1969520/>
    2. اکبری، نرگس و علی مشهدی، «تهدیدها و تعهدات زیست‌محیطی دولت ترکیه در اجرای پروژۀ گاپ نسبت به آثار سوء زیست‌محیطی در ایران»، مجلۀ حقوقی بین‌المللی، ش 61 (1398).
    3. بنی‌حبیب، محمدابراهیم؛ نجفی مرغملکی، سجاد؛ و محمدرضا پورطبری، محسن، «بررسی عوامل بروز گرد و غبار در غرب و جنوب کشور با تمرکز بر دلایل خشک شدن تالاب هورالعظیم و ارائۀ راهکارهایی برای احیای آن»، ششمین کنفرانس ملی مدیریت منابع آب ایران با رویکرد: پیوند اکولوژیکی با چرخۀ آب برای پایداری سرزمین، دانشگاه کردستان ( 1-3 اردیبهشت 1395).
    4. سالاری، اسماء، «ارزیابی اثرات زیست‌محیطی فرامرزی در حقوق بین‌الملل»، مطالعات حقوق عمومی، ش 50 (4) (1399).
    5. سلطان قیس، فرید و حسین علیزاده، «احداث سد ایلیسو در ترکیه و مغایرت آن با تعهدات فرامرزی در قبال همسایگان وفق حقوق بین‌الملل»،علوم و فنون مرزی، ش ۸(۴) (1396).
    6. قائم‌مقامی، علی، «بحران آب و آب‌های جاری فرامرزی ترکیه و امنیت ملی و محیط‌زیست ایران»، فصلنامۀ مطالعات منافع ملی، سال دوم، ش 7 (۱۳۹۶).
    7. میان‌آبادی، حجت، «ملاحظات سیاسی و امنیتی و حقوقی در مدیریت رودخانه‌های فرامرزی»، فصلنامۀ پژوهش‌های روابط بین‌الملل، ش ۱(۹) (1392).

    ب) انگلیسی

    1. Advisory Opinion on Responsibilities and Obligations of States Sponsoring Persons and Entities with Respect to Activities in the Area, ITLOS Case No 17 (‘Sponsoring States Advisory Opinion’), (2011).
    2.  ASEAN Agreement on the Conservation of Nature and Natural Resources, Kuala Lumpur, (1985).
    3. Ayboga, Ercan, “Policy and Impacts of Dams in the Euphrates and Tigris Basin”, Paper for the Mesopotamia Water Forum Sulaymaniyah, Kurdistan Region of Iraq, (2019).
    4. Bendel, J. and Harrison, J, “Determining the Legal Nature and Content of EIAs in International Environmental Law: What Does the ICJ Decision in the Joined Costa Rica v Nicaragua/Nicaragua v Costa Rica Cases Tell Us?”, Questions of International Law, 42 (2017).
    5. Bilgen, Arda, “The Southeastern Anatolia Project (GAP) in Turkey: An Alternative Perspective on the major Rationales of GAP”, Journal oF Balkan and Near Eastern Studies, 21(5) (2019).
    6. Bremer, Nicolas C, “Transboundary Environmental Impact Assessment of Large Dams in the Euphrates–Tigris Region: An Analysis of International Law Binding Iran, Iraq, Syria and Turkey”, RECIEL 25 (1) (2016).
    7. Convention on Biological Diversity, (1992).
    8. Convention on Environmental Impact Assessment in a Transboundary Context, (1991).
    9. Convention on the Law of Non- Navigational Uses of International Watercourses, (UN Watercourses Convention), (1997).
    10.  Convention on the protection and use of transboundary watercourses and international lakes, (1992).
    11. Financial Tribune, “Imminent Danger of Turkish Dam for Iran, Iraq”,(2019): <https://financialtribune.com/articles/environment/76236/imminent-danger-of-turkish-dam-for-iran-iraq >.
    12. Gillespie, Alexander, “Environmental Impact Assessments in International Law”, RECIEL, 17 (2) (2008).
    13. ICJ, Construction of a Road in Costa Rica along the San Juan River (Nicaragua v. Costa Rica); Certain Activities Carried Out by Nicaraguain the Border Area (Costa Rica v. Nicaragua), Judgment, (2015).
    14. ICJ, Pulp Mills on the River Uruguay (Argentina/Uruguay), Judgment, (2010).
    15. ICJ, The Situation in Accordance with Paragraph 63 of the Court’s Judgment of 20 December 1974 in the Nuclear Tests, (1995).
    16. ILC, Draft articles on Prevention of Transboundary Harm from Hazardous Activities, (2001).
    17. International Law Association (ILA), Berlin Rules on Water Resources, (2004).
    18. Lossow, Tobias von, “More than Infrastructures: Water Challenges in Iraq”, Clingendael Policy Brief, 2018: <https://www.clingendael.org/sites/default/files/2018-07/PB_PSI_water_challenges_Iraq.pdf>.
    19. Okowa, Phoebe. N, “Procedural Obligations in International Environmental Agreements”, British Yearbook of International Law, 67(1) (1996).
    20. PCA, Case Concerning the South China dispute between Philippine and China, (2016).
    21. Protocol on Environmental Protection to the Antarctic Treaty, (1991).
    22. Rio Declaration on Environment and Development, (1992).
    23. Ruozzi, Elisa, “The Obligation to Undertake an Environmental Assessment in the Jurisprudence of the ICJ: A Principle in Search for Autonomy”, European Journal of Risk Regulation, 8 (2017).
    24. Savaresi, Annalisa, “Environmental Impact Assessment after the International Court of Justice decision in Costa Rica-Nicaragua and Nicaragua-Costa Rica: Looking backward, looking forward”, QIL, Zoom-in 42 (2017).
    25. Shamout, Nouar, M. and Glada Lahn, “The Euphrates in Crisis Channels of Cooperation for a Threatened River”, Research Paper, Chatham House, (2015):

    <https://www.chathamhouse.org/sites/default/files/field/field_document/20150413Euphrates_0.pdf>.

    1. Treaty of Friendship and Good Neighborly Relations between Turkey and Iraq, (1946).
    2. UNECE Protocol on Strategic Environmental Assessment to the Convention on Environmental Impact Assessment in a Transboundary Context, (2003).
    3. UNEP, “UNEP Goals and Principles of Environmental Impact Assessment”, (1987).
    4. UN-ESCWA, “Inventory of Shared Water Resources in Western Asia”, Chapter 1: Euphrates River Basin, (2013).
    5. United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC), (1992).
    6. Winton, R. Scott; Calamita, Elisa & Bernhard Wehrli, “Reviews and Syntheses:Dams, Water Quality and Tropical Reservoir Stratification”, Biogeosciences Discuss, (2019):

    <https://www.researchgate.net/publication/330092286_Reviews_and_syntheses_Dams_water_quality_and_tropical_reservoir_stratification/link/5c2cf442299bf12be3a847df/download>.

    1. Yang, Tesming, “The Emergence of the Environmental Impact Assessment Duty as a Global Legal Norm and General Principle of Law”, Hastings Law Journal, 75(525) (2019).

    ج) فرانسوی

    40. Al-Dbiyat Mohamed et Michel Mouton (éd.), Stratégies d'acquisition de l'eau et société au Moyen-Orient depuis l'Antiquité. (Beyrouth: Presses de l’Ifpo, 2009).

    41. Bazin, Marcel et Stéphane de Tapia, “ Le Projet de l’Anatolie du Sud-Est (GAP) dans son contexte national turc et régional moyen-oriental”, Bulletin de l’association de géographes français. Géographies, No. 92-2 (2015).

    42. Bischoff, Damien, et Jean-François Pérouse, “La question des barrages et du GAP dans le Sud-Est anatolien: patrimoines en danger?”,Institut français d'études anatoliennes Georges Dumézil, (2003).

    43. Clus, Owen, “Condenseurs radiatifs de la vapeur d'eau atmosphérique (rosée) comme source alternative d'eau douce”,Diss. (2007).

    44. Dantin, Michel, “L'eau douce dans le monde. Comment gérer un bien commun? L’action de l’Europe”, Annales des Mines–Responsabilité et environnement, N° 2(86) (2017).

    45. Gadelle, François, “Le monde manquera-t-il bientôt d’eau?”, Science et changements planétaires/Sécheresse, N° 6(1) (1995).

    46. Mallet, Laurent, “Le Projet du sud-est anatolien (GAP): conflits autour d’un projet de développement”,Les conflits dans le monde. Armand Colin, Chapitre 16, (2011).

    47. Mazzucchi, Valeria Maria, “Le droit international des cours d'eau et les effets des grands barrages dans le Sud-Est anatolien”, Le Tigre, l’Euphrate et le barrage Ilısu”. Diss. University of Geneva, (2015).

    48. Picard, Elizabeth, “Les problèmes de l'eau au Moyen-Orient: désinformation, crise de gestion et instrumentalisation politique”, Maghreb, Machrek, Monde arabe, No. 138 (1992).