مطالعه تطبیقیِ تکرارِ نقوش هندسی در شیشه های رنگی مسجد و کلیسا ( نمونه های موردی مسجد نصیرالملک وکلیسای ساگرادا فامیلیا )

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، گروه تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استاد، گروه ادبیات نمایشی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

3 دانشیار، گروه فلسفه هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، ، تهران، ایران.

چکیده

امروزه با توجه به تکثر در شیوه خلق آثارهنریِ ادیان الهی، لزوم ایجاد زبان بصری مشترک، احساس میگردد. خلق نقوش تکرارشونده، یک شیوه بیانی وجزء جداییناپذیر هنر دینی هستند. واکاوی این مشترکات نمادین در معماری، میتواند موجد پل ارتباطی واحد در هنر ملل باشدکه متأثر از مؤلفههای اعتقادی، فرهنگی، جغرافیایی و هنری است و مسألة اصلی این تحقیق میباشد. پژوهش برروی بناهای نیایشی، کلیسای ساگرادا فامیلیا و مسجد نصیرالملک، از منظر هندسه، با تمرکز بر شیشههای رنگین پنجرهها انجام گرفته است. سوال این جاست که با تطبیق نقوش نمادین و تکرارشونده برشیشههای رنگین دوبنا، تأثیرات مؤلفههای مذکور و هندسه نقوش آن، تا چه حد توانسته، از نظر کالبدی، درایجاد تشابهات، اقتباسات یا تفاوتها نقش داشته باشند؟ و با این فرضیه که تشابهات و تفاوتهایی در طراحی نقوش متنوع شیشهها وجود دارد، هدف، رمزگشایی و دستیابی به اشتراکات و افتراقات از منظرنقوش هندسی و ریشهیابی معانی بنیادین و الگوساز و نیز ایجاد  زبان مشترک بصری است. روش تحقیق، ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ توصیفی- ﺗﻄﺒﻴقی و ﺗﺠﺰﻳﻪوتحلیل ﻛﻴﻔﻲ و محتوی متن برمبنای اسناد کتابخانهای است. در نتیجه، وجه افتراق درنقوش شیشهها: در مسجد مذکورازطرحهای ساده: شمسه، ستاره چندپر و اشکال هندسی ساده درگره چینیهای شیشهها بهره گرفته شده در صورتی که درکلیسا علاوه بر این نقوش، نقوش پیچیده روایی و تصویری بر شیشههای رنگین کلیسا، نقش بسته است. اما طراحی شکل دایرهبر شیشههای منقوش دو بنا همراه باتکرار منظم و تکاملی بیشترین کاربرد و وجه اشتراک آنها بوده و نیز ریشة اعتقادی و توجه به خدا(دین)، طبیعت،انتزاع و هندسه، به عنوان بالاترین لایه تشابهی خلاقیت درطراحی وایجاد فضایی غرق در نور و رنگ، دنیایی ماورایی و روحانی، همراه با امنیت خیال، درهردو بنا به طور مشترک ایجاد شده است، که در جداولی مورد تطبیق قرا گرفتهاند.امروزه با توجه به تکثر در شیوه خلق آثارهنریِ ادیان الهی، لزوم ایجاد زبان بصری مشترک، احساس میگردد. خلق نقوش تکرارشونده، یک شیوه بیانی وجزء جداییناپذیر هنر دینی هستند. واکاوی این مشترکات نمادین در معماری، میتواند موجد پل ارتباطی واحد در هنر ملل باشدکه متأثر از مؤلفههای اعتقادی، فرهنگی، جغرافیایی و هنری است و مسألة اصلی این تحقیق میباشد. پژوهش برروی بناهای نیایشی، کلیسای ساگرادا فامیلیا و مسجد نصیرالملک، از منظر هندسه، با تمرکز بر شیشههای رنگین پنجرهها انجام گرفته است. سوال این جاست که با تطبیق نقوش نمادین و تکرارشونده برشیشههای رنگین دوبنا، تأثیرات مؤلفههای مذکور و هندسه نقوش آن، تا چه حد توانسته، از نظر کالبدی، درایجاد تشابهات، اقتباسات یا تفاوتها نقش داشته باشند؟ و با این فرضیه که تشابهات و تفاوتهایی در طراحی نقوش متنوع شیشهها وجود دارد، هدف، رمزگشایی و دستیابی به اشتراکات و افتراقات از منظرنقوش هندسی و ریشهیابی معانی بنیادین و الگوساز و نیز ایجاد  زبان مشترک بصری است. روش تحقیق، ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ توصیفی- ﺗﻄﺒﻴقی و ﺗﺠﺰﻳﻪوتحلیل ﻛﻴﻔﻲ و محتوی متن برمبنای اسناد کتابخانهای است. در نتیجه، وجه افتراق درنقوش شیشهها: در مسجد مذکورازطرحهای ساده: شمسه، ستاره چندپر و اشکال هندسی ساده درگره چینیهای شیشهها بهره گرفته شده در صورتی که درکلیسا علاوه بر این نقوش، نقوش پیچیده روایی و تصویری بر شیشههای رنگین کلیسا، نقش بسته است. اما طراحی شکل دایرهبر شیشههای منقوش دو بنا همراه باتکرار منظم و تکاملی بیشترین کاربرد و وجه اشتراک آنها بوده و نیز ریشة اعتقادی و توجه به خدا(دین)، طبیعت،انتزاع و هندسه، به عنوان بالاترین لایه تشابهی خلاقیت درطراحی وایجاد فضایی غرق در نور و رنگ، دنیایی ماورایی و روحانی، همراه با امنیت خیال، درهردو بنا به طور مشترک ایجاد شده است، که در جداولی مورد تطبیق قرا گرفتهاند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Repetition of Geometric Patterns in the Colored Stained Glass of the Mosque and the Church (Case Studies of Nasir Al-Molk Mosque and Sagrada Familia Church)

نویسندگان [English]

  • Nina Behzadi 1
  • Mostafa Mokhtabad Amrei* 2
  • Mohammad Reza Sharifzadeh 3
1 Ph.D Student of Comparative and Analytical His tory of Islamic Art, Department of Comparative and Analytical His tory of Islamic Art, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Professor, Department of Dramatic Literature, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
3 Associate Professor, Department of Philosophy of Art, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. Iran.
چکیده [English]

Nowadays , due to the multiplicity of methods created by the Artworks of the divine religions, the need to create a common visual language, the ethnic integration approach, is felt. . Creating repetitive symbols and elements, In architecture, is an expressive method and inseparable way of different religions texts. Research of Subscriptions in the repetition of motifs can create a single bridge of communication in the art of nations, which is influenced by the Belief, cultural and artis tic components ,is the main issue of this research. This article is searching for repetitive visual symbols in one of the religious architecture buildings of Chris tianity (The Church of Sagrada Familia, Spain, and Islamic architecture (The Nasir Al-Molk Mosque of Iran) ,and the recognition and adaptation of these elements in geometric aspect ,by focusing on the colored s tained glass windows of both architecture buildings. With all the differences in the culture and art of the two nations, can the mos t repetitive elements of art be the bridge of communication and the spoken language of those tribes ? The ques tion is to what extent, by matching the symbolic and repetitive patterns of colored s tained glass, the effects of the mentioned components and the geometry of the patterns could, physically, play a role in creating similarities, adaptations or differences? And with the hypothesis that there are similarities and differences in the design of various patterns of glass, the goal is to decipher and achieve commonalities and differences from the perspective of geometric patterns and to find the roots of basic meanings and patterns, as well as to create a common visual language .The research method is descriptive- comparative and qualitative analysis of text content and based on library documents. As a result, the difference between the designs of the glass: in the mentioned mosque, simple designs: Shamseh , multi-pointed s tar and simple geometric shapes in Gerehchini of the glass are used in the , while in the church, in addition to these designs, complex narrative and visual designs symbol on the colored s tained glass of the church. , The role is closed. But the design of the circular pattern of s tained glass with regular and complete repetition is the mos t used and common feature, as well as the root of belief and attention to God (religion), nature, abs traction and geometry, as the highes t similarity layer of creativity in designing and creating a space immersed in light and color. A transcendental and spiritual world, together with the security of the imagination, is created jointly in both buildings, which are arranged in matching tables.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Repetitive Motifs
  • Colored (Stained) Glasses
  • Islamic architecture
  • Chris tian architecture
  • Nasir al-Molk Mosque
  • Sagrada Familia Church
 منابع فارسی ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
آرنهایم، رود ولف (1382)، پویه شناسی صور معماری، ترجمة: مهرد اد  قیومی بید هند ی، تهران، فرهنگستان هنرجمهوری اسلامی ایران.
اخوت، هانیه؛ انصاری، مجتبی، و بمانیان، محمد رضا (1387)، ﺗﺠﻠﻰ ﺣﻜﻤﺖ اﺳﻼﻣﻰ و ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﺮﻫﻨﺪﺳﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ و ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎ، تهران: ماه هنر.
براند ، هیلن (1382)، معماری اسلامی، ترجمه باقر آیت الله زاد ه شیرازی: انتشارات مؤسسه فرهنگی تکوک زرین، تهران. 
بلخاری قِهی، حسن (1392)، مجموعه مقالات فلسفه هنر اسلامی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. 
بورکهارت، تیتوس    (1390)، مبانی هنر مسیحی، ترجمه: امیر نصری، انتشارات حکمت، تهران.
پازوکی، شهرام (1396)، حکمت هنر و زیبایی د ر اسلام، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
رحمتی، انشاءالله (1383)، هنر و معنویت «مجموعه مقالاتی د ر زمینه‌ حکمت هنر»، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
رهنورد ، زهرا (1387)، حکمت هنر اسلامی، تهران: انتشارات سمت.
ریخته گران، محمد رضا (1389)، هنر، زیبایی، تفکر (تأملی د ر مبانی نظری هنر)، تهران: انتشارات ساقی.
حسینی، مهد ی     (1389)، کتاب هنر 2، تهران: انتشارات سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی.
نصر، حسین(1375)، هنر و معنویت اسلامی، ترجمه: رحیم قاسمیان، تهران: د فتر مطالعات د ینی هنر.
نقره کار، عبد الحمید   (1392)، معماری مساجد  ایرانی ازمفهوم تا کالبد، تهران: انتشارات د انشکد ه معماری و شهرسازی.
مد نیان محمد ی، مژد ه (1388)، بررسی تزئینات معماری اسلامی آثارگائود ی و تطبیق آن با نمونه های شاخص تزئینات معماری ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد ، رشته پژوهش هنر، د انشکد ه هنر، د انشگاه تربیت مد رس.
مولوی، بهزاد و قاسم زاد ه، مسعود  (1381)، کاربرد  هند سه د ر معماری گذشته ایران د وره اسلامی، تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.
اسلامی، غلامرضا و شاهین راد ، مهنوش (1391)، «بازشناسی اصل افقی گرایی د ر معماری اسلامی»، کیمیای هنر، شماره 2، صص40 -64.
اکبری، فاطمه؛ پورنامد اریان، تقی؛ شیرازی، علی اصغر، و آیت  اللهی، حبیب (1389)، «معرفت روحانی و رمزهای هند سی»، زبان  و اد ب  فارسی(گوهرگویا)، شماره 1، صص 9-13.
اکبری، فاطمه (1395)، «بازاند یشی تناسبات هند سی خلقت د رآثارهنرو معماری اسلامی»، مد یریت شهری، شماره 44، ص 8.
الاسعد ، محمد     (1376)، «کاربرد های هند سه د رمعماری مساجد وکلیسا»، ترجمه : سعید  سعید پور، هنر، 33، صص 34-53. 
بزرگ نیا، زهره   (1387)، «معماری خیال انگیز و مسحورکنند ه   آنتونی گائودی»، عمار، شماره 49، ص 8.
پهلوان زاد ه، لیلا (1391)، «چگونگی شکل گیری مساجد  و تفاوت های کالبد ی آن با عباد تگاه های سایر اد یان، کنیسه ها و کلیساها، جغرافیا وبرنامه ریزی  منطقه ای، شماره 2، صص 7-30.
توانگرزمین، مجید  (1387)، ﻫﻨﺪﺳﻪ ﻣﻘﺪس ﻃﺒﻴﻌﺖ، ﻣﻌﻤﺎری و اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان، برگرفته از وبگاه: www.noandishaan.com. 
توکلی، محبوبه؛ مریم صفری، حسین (1392)، «نقش نور د ر معماری مساجد  ایرانی (مسجد  نصیرالملک،)»، سومین کنفرانس بین المللی پژوهش های کاربرد ی د ر مهند سی عمران،معماری و مد یریت شهری،تهران.
جنتی، اکرم (1393)، بررسی و تحلیل نقوش گیاهی به کاررفته د ر تزیینات معماری اسلامی، معماری اسلامی، برگرفته از وبگاه: http://daftarmags.ir/Journal
حجازی، مهرد اد  (1387)، ﻫﻨﺪﺳﮥ ﻣﻘﺪس د ر ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻣﻌﻤﺎری اﯾﺮاﻧﻲ، ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻠﻢ، شماره 7، صص 17-44.
حسن پورد لاور، زینب (1389)، بررسی ساختار رنگ د ر مسجد  نصیرالملک شیراز، نخستین همایش ملی باستان شناسی و تعامل آن با علوم وابسته، بابل...
https://civilica.com/doc/949834. .
خوارزمی، مهسا؛ افهمی، رضا (1389)، هند سه کاربرد ی د ر تزئینات آثار معماری ایران قبل از اسلام، کتاب ماه علوم و فنون، دوره 2، شماره 129، صص 8-13.
خلیلی پور، اکرم؛ طاووسی، محمود  (1391)، بررسی تزئینات وابسته به معماری د ر عمارت عالی قاپو، نقشمایه، شماره 11، صص 13-20.
قوچانی، محیا؛ عربی، محمد،  و رستمیان، نفیسه (1397)، تحلیل و مقایسه  مفاهیم نماد ین هند سه به کاررفته د ر عناصر کالبد ی پرستشگاه های اسلامی   و مسیحی (مسجد  حکیم و کلیسای وانگ د ر اصفهان)، معماری شناسی، شماره 1، صص 1-31.
فاطمی علوی، مهسا (1393)، تأثیر شیشه های رنگی د ر ایجاد  فضای معماری نمونه ی مورد ی: مسجد  نصیرالملک شیراز، اولین کنفرانس بین المللی علوم انسانی، معماری و شهرسازی، تهران.
فتحی آذر، سحر؛ حمزه نژاد ، مهد ی (1393)، معناشناسی محور د ر مسجد  و کلیسا، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره   7، صص 53-62.
قنبری، تابان؛ عسگری، مریم (1396)، بررسی هند سه مقد س د ر معماری قد سی (نقوش هند سی به کاررفته د ر مسجد  وکیل شیراز)»، پنجمین کنگره بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری، شیراز.
گل افشار، لیلی؛ شریف زاد ه، محمد رضا (1394)، کارکرد  شیش های منقوش رنگی د ر ایجاد  فضای نورانی د ر کلیسای گوتیک فرانسه. نقشمایه، شماره 23، صص 33-35.
مکی نژاد ، مهد ی (1392)، «ﻣﺮﮐﺰﮔﺮاﯾﻰ، ﺗﻘﺎرن و ﺗﮑﺮار د ر ﻫﻨﺮﻫﺎى ﺳﻨﺘﻰ اﯾﺮان. کیمیای هنر»، شماره 01، صص 99-110.
منتظر، بهناز؛ سلطان زاد ه، حسین (1397)، «بازتاب نقش پنج ضلعی منتظم د ر نقوش هند سی معماری اسلامی ایران»، مطالعات هنر اسلامی، شماره 30، صص 15-40.
نصیری، فرزانه؛     خطائی، سوسن (1385)، «تأثیر شیشه های رنگی بر گرافیک محیطی معماری سنتی ایران»، د ومین کنفرانس بین المللی د ستاورد های نوین پژوهشی د ر عمران، معماری و مد یریت شهری، تهران.
یزد انی، مجید؛ د اود ی مقد م، فاطمه، و رمزی، بهاره (1393)،«مقایسه تطبیقی کاربرد  نور د ر مساجد  وکلیساهای گوتیکی (نمونه مورد   مسجد   نصیرالملک شیراز وکلیسای نوترد ام پاریس)»، نهمین سمپوزیوم پیشرفت های علوم و تکنولوژی، مشهد .
فهرست منابع لاتین ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
Kaplan, C. S. H Salesin, D. H. (2004), Islamic S tar Patterns in Absolute Geometry ACM Transaactions on Graphics, 23 (2): pp. 97-119.
http://www.memari2novin.blogfa.com##
http://www.charsik.com##
http://www.shutters tok.ir##
http:// www. fars-encyclopedia.com##
http:// www.archdaily.com##
http://www.pinteres t.com##
http://www.forums.memarfa.com##