تبیین رویکرد سازه گرایی زیباگرایانه در تربیت اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، ساری، ایران

چکیده

هدف این پژوهش معرفی رویکرد سازه­گرایی زیباگرایانه به عنوان رویکرد نوینی در حوزه­ی مطالعات تعلیم و تربیت اسلامی است. به این منظور و در ذیل معرفی این رویکرد، به بررسی گزاره­های قرآن در باب تربیت، انسان و مفهوم زیبایی و دلالت­های آن در گزاره­های مبنایی تربیت اسلامی پرداخته شده است. در فلسفه­ی اسلامی، تربیت به معنای ربوبی شدن یا خداگونگی و در قرآن، انسان نماینده­ی خداوند در زمین و خدا صاحب نام­های زیبا، منشأ زیبایی و دوستدار آن معرفی شده است. از این منظر، در قرآن کریم، زیبایی به اهداف غایی حیات انسان گره خورده است. نیل به زیبایی در قرآن، بالاترین مرتبه­ی کمال و دلیل آفرینش حیات و مرگ آدمی، آزمودن او از نظر میزان زیبایی اعمال او بیان شده است. بر اساس این نگاه ویژه و این جایگاه بنیادین است که تبیین گزاره­های مبنایی مفهوم زیبایی در قرآن و دلالت­های آن در تعلیم و تربیت اسلامی از اهمیتی ویژه­ای برخوردار است. در راستای این هدف، در این پژوهش، با استفاده از سه روش­ تحلیل محتوای کیفی، تحلیل شبه استعلایی و تحلیل و تفسیر مفهومی، به تبیین رویکرد سازه­گرایی زیباگرایانه، به عنوان یک رویکرد جدید در حوزه­ی مطالعات تعلیم و تربیت اسلامی پرداخته شده است. این ایده نتیجه­ی توسعه­ی رویکرد جدید ­سازه­گرایی واقع­گرایانه، در حوزه­ی مباحث مربوط به زیبایی­شناسی در آموزه­های قرآن است. از این منظر و بر اساس آموزه­های اسلام در قرآن، به لحاظ وجودشناسی، زیبایی­ها در جهان، مستقل از ادراک و توجه آدمی وجود دارند. این پیش­فرض، همچنین، شامل وجود خداوند به عنوان زیبایی مطلق می­شود. از منظر معرفت­شناسی، در ایده­ی سازه­گرایی زیباگرایانه، زیبایی امری قابل دستیابی، برخوردار از معیارهای قابل تعریف و بنابراین قابل انتقال و قابل تعلیم است. از منظر انسان­شناسی، مهم­ترین بخش رویکرد سازه­گرایی زیباگرایانه، خصیصه­ی عاملیت در انسان است که به عنوانی موجودی عامل، مختار و تصمیم­گیرنده، قادر است به هدف نیل و تشبه به زیبایی مطلق، در حد موجودیت خود و در مسیر آن، بر حسب ادراک، احساس، زبان و بافت ویژه­ای که در آن زیست می­کند، سازه­های ذهنی خود را از آن زیبایی مطلق خلق کند و گام به گام به هدف نهایی آدمی که تشبه به زیبایی مطلق است نزدیک­تر شود.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم. ترجمه­ی محمد­مهدی فولادوند. تهران: دارالقرآن الکریم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى، 1415ق.
نهج‌البلاغه. ترجمه­ی سید جعفر شهیدی. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1368.
ابن سینا، ابوعلی (بی‌تا/ الف). الشفاء (الالهیات)، النص. قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی.
ابن سینا، ابوعلی (بی‌تا/ ب). رسائل ابن سینا. تهران: انتشارات بیدار.
باقری، خسرو (1368). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی. تهران: انتشارات مدرسه، ج1.
باقری، خسرو (1387الف). درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
باقری، خسرو (1387ب). هویت علم دینی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (سازمان چاپ و انتشارات).
باقری، خسرو (1387پ). شیوه تسامح و مبانی آن در تربیت نبوی. تعلیم و تربیت، 95، ص 9.
جعفری، محمدتقی (1369). زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام. تهران: انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی.
رازی، فخرالدین (بی‌تا). المباحث المشرقیة فى علم الالهیات و الطبیعیات. تهران: انتشارات بیدار، ج2.
زیباکلام، فاطمه (1383). مبانی فلسفی آموزش و پرورش در ایران. تهران: انتشارات حفیظ.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (بی‌تا). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگ، ج3.
صادق‌زاده، علیرضا؛ حسنی، محمد؛ کشاورز، سوسن؛ احمدی، آمنه (1389). گزارشنهاییپژوهش ملیآموزشو پرورش. تهران: دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش.
طباطبایی، سید محمدحسین (1374). تفسیر المیزان. ترجمه سید محمدباقر موسوى همدانى. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه، ج1، 11، 18، 8.
طوسی، خواجه نصیر (بی‌تا/ الف). آغاز و انجام. تهران: انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
طوسی، خواجه نصیر (بی‌تا/ ب). أساس الاقتباس. تهران: دانشگاه تهران.
علم‌الهدی، جمیله (1388). نظریه اسلامی تعلیم و تربیت. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
غزالی، ابوحامد (بی‌تا). محک النظر. قم: دارالفکر.
فارابى، ابونصر (بی‌تا). آراء اهل المدینة الفاضلة و مضادات‌ها. بیروت: مکتبة الهلال.
فارابى، ابونصر؛ غازانی، سید اسماعیل (بی‌تا). فصوص الحکمة و شرحه. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگ.
قرائتی، محسن (1383). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن‏، ج3-4.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیة، ج7.
ملاصدرا، صدرالدین محمد (بی‌تا). الحاشیة على الهیات الشفاء. تهران: انتشارات بیدار، ج9.
نصر، سیّد حسین (1385). قلب اسلام. ترجمه­ی محمدصادق خرازی. تهران: نشر نی.
نلر، جی.اف. (1383). آشنایی با فلسفه آموزش و پرورش. ترجمه فریدون بازرگان دیلمقانی. تهران: انتشارات سمت.
Al-Attas, N. (1977). The Concept of Islamic Education. Delivered in: First World Conference on Muslim Education. Makkatul Mucarramah.
Bagheri, K. & Khosravi, Z. (2005). Islamic concept of education reconsidered. Journal of religious thought: a quarterly of Shiraz University,16.
Bagheri, K. (1995). Toward a more realistic constructivism. Advances in Persona Construct Psychology. London: JAI Press Inc. Vol.3, P. 37-59.
Bagheri, K. (2013). Constructive realism and science education. Quarterly Journal of Curriculum Studies,7(28), P. 81-92.
Chittick, W.C. (2011a). The Islamic Notion of Beauty. Retrieved in 7th June 2007, from:
http://www.huffingtonpost. com/ William-C-Chittick-phd/the-islamic-notion-of-bea_b_802503.html.
Chittick, W.C. (2011b). Islam and the Innate Beauty of Human Nature. Retrieved in 7th June 2007, from:
http :// www.huffingtonpost.com/william-c-chittick-phd/the-innate-beauty-of-huma _ b _814576.html
Fasheh, M. (2014). Healing from modern superstitions. This Week in Palestine, 199: P.14.
Hickman, L.A.; Neubert, S. & Reich, K. (2009). John Dewey between pragmatism and constructivism. Fordham University Press.