مکتوبه‌های حدیثی در روایات امامان شیعه و نقش علی بن مهزیار در نگهداری و انتقال آن‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد علوم قران و حدیث دانشگاه تهران، تهران ، ایران

2 دانشجوی دکتری دانشکده اصول‌الدین تهران.تهران . ایران

چکیده

کتابت، از طرق تحمل حدیث است. راوی از طریق مکاتبه با محدثان و در شرایطی با امامR ارتباط برقرار می کند و از او در خواست حدیث یا در یک مسئلۀ شرعی تقاضای فتوا می‌نماید. در روایات شیعه، پرسش و پاسخ با امام معصومR به‌صورت مکتوب و  غالباً توسط پیک صورت گرفته است. برخی محدثان بر این باورند که مکتوبات  حدیثی از اعتبار کمتری نسبت به مسموعات برخوردار است، اما با بررسی این دسته از روایات‌ و وجود قراین و شواهدی، بر تأیید صدور آن‌ها صحت بسیاری از مکتوبات ‌محرز می‌شود. از امتیازات مهم مکتوبات حدیثی، عدم نقل به معنا در آن‌هاست. در هر عصر و زمانی، عده‌ای از یاران ائمهk مسئول جمع‌آوری سؤالات شیعیان و دریافت پاسخ کتبی آن سؤالات از امامانk بوده‌اند. مکاتبات عبدالملک بن اعین با امام صادقR نمونه‌ای از این موارد است. علی بن مهزیار اهوازی محدثی صاحب اندیشه و دارای ذهن دوراندیش بود که با جمع‌آوری، حفظ و صیانت  شمار متعددی از مکتوبات آن را به نسل‌های بعد از خود انتقال داد. علاوه بر آن نیز  او از طریق مکاتبه با امامان عصر خود از جمله امام جواد و امام هادیv به دامنۀ صدور مکتوبات حدیثی در شیعه افزوده است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Hadith Writings in Traditions of Shi'a Imams (as) and the Role of Ali b. Mahzīyār in their maintenance and transfer

نویسندگان [English]

  • Majid Maaref 1
  • Saeedeh Kazemtouri 2
1 Professor of Ulum Quran and Haditu, Tehran of University.Tehran.Iran
2 P.HD. Student of Usul Al-din Institute of Higher Education.Tehran.Iran
چکیده [English]

 
Writing is a way of reception of hadiths. The narrator communicates with traditionists and in some circumstances with the Imam (as) through writing,  and asks him for a hadith or in a legal opinion. In Shi'a hadiths, questions and answers with the Infallible Imam (as) have been written and often performed by couriers, some traditionists believe that hadith writings have less credibility than hadith listening, but by examining these hadiths and the existence of evidences, the authenticity of many writings is confirmed. One of the important advantages of hadith writings is the lack of meaning transfer in them. In each time, some of the companions of imams was collecting Shi'a questions and receiving written answers to those questions from imams (as). Writings of 'Abd al-Malik b. A'yan with Imam al-Sadiq (as) is an example of them. Ali b. Mahzīyār Ahwāzī was a thinker traditionist and a far-sighted mind who, by collecting and preserving a number of writings, transferred it to his later generations. In addition, he has added to the scope of issuing hadith writings in Shi'a through writing with Imams (as) of his time, including Imam al-Jawād (as) and Imam al-Hādī (as).
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Infallible Imams (as)
  • Hadiths
  • Writings
  • Rasā'il
  • Questions
  • 'Ali b. Mahzīyāar
ابراهیم، مصطفی و همکاران، المعجم‌ الوسیط‌، استانبول: مکتبة ‌الاسلامیه، 1392ق
2. احمدی میانجی، علی، مکاتیب الائمهk،قم: دار الحدیث، 1426ق.
3. ابن حنبل، احمد، المسند، تحقیق احمد محمد شاکر، مصر: دار المعارف، 1404ق.
4. ابن ‌صلاح، ابوعمرو عثمان بن عبدالرحمن، علوم الحدیث، مدینه: چاپ نورالدین عتر، 1972م.
5. ابن منظور، محمد ‌بن مکرم، لسان العرب،بیروت: دار صادر، ۱۴۱۲ق.
6. آذرتاش، آذرنوش، فرهنگ معاصر عربی به فارسی، تهران: نشر نی، 1393ش.
7. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، بیروت: چاپ ‌هاشم رسولی محلاتی، 1410ق.
8. بخاری، محمد بن اسماعیل، الصحیح، بیروت: دار القلم، 1407ق.
9. بهبودی، محمدباقر، علل الحدیث، تهران: انتشارات سنا، 1378ش.
10. حارثی، حسین بن عبدالصمد، وصول الاخیار الی اصول الاخبار، قم: چاپ عبداللطیف کوه‌کمری، 1401ق.
11. حرانی (ابن شعبة)، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1404ق.
12. حر عاملی، محمدحسن، وسائل‌الشیعه، تحقیق ‌عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت: دار احیاء التراث، 1391ق.
13. حسینی شیرازی، سید علیرضا، اعتبارسنجی احادیث شیعه،تهران: انتشارات سمت، 1397ش.
14. حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، خلاصة الاقوال فی معرفة الاحوال الرجال، نجف: مکتبة الحیدریه، 1381ق.
15. خطیب بغدادی، احمد بن علی، الکفایة فی علم الروایة، بیروت: چاپ احمد عمر‌هاشم، 1406ق/ 1986م.
16. خویی، سید ابوالقاسم، معجم الرجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بی‌جا: بی‌نا، 1413ق.
17. داوری، مسلم، اصول علم رجال، تصحیح حسین عبودی، قم: مؤسسة المحبین، 1426ق.
18. زبیدی، مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس،لبنان: دارالفکر، 1412ق.
19. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، قاهره: چاپ عبدالوهاب عبداللطیف، 1385ق/1966م.
۲۰. شبیری، محمدجواد، «توقیع» در دانشنامه جهان اسلام، تهران: دایرةالمعارف اسلامیه، 1383ش.
2۱. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الرعایة فی علم الدرایة، اخراج و تعلیق و تحقیق عبدالحسین محمدعلی بقال، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی، 1408ق.
2۲. عمیدی حسینی، ثامر، رسائل االائمه، بغداد: دار السلام، 1436ق.
2۳. غلامعلی، مهدی، سبک‌شناخت کتاب‌های حدیثی، تهران: انتشارات سمت، 1388ش.
2۴. صدر عاملی کاظمی، سید حسن، نهایة الدرایة فی شرح الرسالة الموسومة بالوجیزة للبهائی، قم: چاپ ماجد غرباوی، 1413ق.
2۵. صدوق، محمد بن علی، الخصال، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1414ق.
2۶. ــــــ ، کمال الدین و تمام النعمه، تهران: اسلامیه، 1395ق.
2۷. ـــــــ ، من لایحضره الفقیه، تهران: چاپ علی‌اکبر غفاری، 1392ق.
2۸. طباطبایی، سید کاظم، تاریخ حدیث،تهران: انتشارات نخست، 1388ش.
2۹. طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار، حسن موسوی خرسان تهران: دار الکتب اسلامیه، 1390ق.
۳۰. ـــــــ ، تهذیب الاحکام، حسن موسوی خرسان، تهران: دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۱ق.
31. ــــــــ ، الرجال، تصحیح جواد قیومی، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1373ش.
32. ـــــــ ، الغیبة، قم: چاپ عبادالله طهرانی و علی احمد ناصح، 1411ق.
33. ـــــــ ، الفهرست،نجف: مکتبة الرضویه، بی‌تا.
34. فراهیدی، خلیل ‌بن احمد، العین، قم: ‏هجرت، 1410ق.
35. کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال(تلخیص) طوسی، مشهد: چاپ حسن مصطفوی، بی‌تا.
36. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
37. کنی تهرانی، علی، توضیح المقال فی علم الرجال، قم: چاپ محمد حسین مولوی، 1379ش.
38. مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی الروایة، قم: منشورات دلیل ما، 1385.
39. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت: احیاء التراث العربی، 1403ق.
40. محقق خوانساری، حسین بن محمد، مشارق الشموس فی شرح الدروس، قم: آل البیتk لاحیاء التراث، بی‌تا.
41. محمودی، محمدباقر، نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغه، نجف: النعمان، 1968م.
42. معارف، مجید، تاریخ عمومی حدیث، تهران: انتشارات کویر، 1394ش.
43. ـــــــ ، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه،تهران: مؤسسه فرهنگی و هنری ضریح، 1376ش.
44. ـــــــ ، شناخت حدیث،تهران: انتشارات نبأ، 1387ش.
45. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم: چاپ مجتبی عراقی و همکاران، 1402ـ1406ق.
46. میرداماد، محمدباقر بن محمد، الرواشح السماویة، قم: چاپ غلامحسین قیصریه‌ها و نعمت‌الله جلیلی، 1380ش.
47. مهتدی‌راد، نوید، اعتبار و جایگاه مکتوبات امامان معصوم پس از صادقین، پایان‌نامه کارشناسی ارشددانشکده اصول‌الدین تهران، استاد راهنما: مجید معارف، 1388ش.
48. نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر برجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم: انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم‌، 1407ق.