نقش و جایگاه علماء در دورۀ فترت افغان و پادشاهی افشاریه (1135ق-1163ق)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه جیرفت

چکیده

در عصر آشوب‌های سیاسی پس از سقوط حکومت صفویه، به سبب ضدیت افغان‌ها و نادرشاه افشار با نقش آفرینی مؤثر علماء، بسیاری از آنان به قتل‌ آمدند یا به سرزمین‌های دیگر تبعید شدند، ولی آنان همچنان پیوندهای آموزشی و اجتماعی خود را حفظ کردند. بر این مبنا، پژوهش حاضر درصدد یافتن پاسخ به این پرسش است: علماء در دورۀ فترت افغان و پادشاهی افشاریه چه نقش و جایگاهی داشتند؟ چنین به نظر می‌رسد که آشوب‌های جامعۀ ایران تأثیر دوگانه‌ای بر قشر علماء داشت: از یکسو به ضعف وجهۀ آموزشی و بنیۀ مالی آنان انجامید و از سوی دیگر به سبب مشارکت علماء در مذاکرات سیاسی ـ مذهبی، موجب نقش‌آفرینی فعال ایشان گردید. در پژوهش حاضر، با استفاده از روش تحقیق تاریخی و داده‌های کتابخانه‌ای از منابع دست‌اول تاریخی پس از توصیف و طبقه‌بندی جنبه‌های گوناگون وضعیت اجتماعی علماء، این ویژگی‌ها و تأثیرات مختلف آن بررسی می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role and Status of Scholars During the Afghan Interregnum and the Afsharid Kingdom (1722-1750 Ad)

نویسنده [English]

  • Mehdi Dehghani
Assistant Prof., University of Jiroft
چکیده [English]

In the era of political unrest following the collapse of the Safavid government due to the opposition of Afghans and king Nadir to the infective role of prominent scholars, many of them were massacred or deported to neighboring countries but their educational and social links remained. The present study seeks to answer this question: What were the role and position of scholars in the afghan period and the Afsharid kingdom? It seems that the chaos of Iranian society had a dual effect on the scholar's class. On the one hand, it led to the weakness of their educational reputation and financial power, and on the other hand, it improved their active role as the participants in political-religious negotiations. The present study, adopting a historical method, profiting data collections in libraries, describes and categorizes the aspects of the social status of scholars, analyzes and interprets these features and their effects.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Scholars
  • Religious Policy of King Nadir
  • Safavid
  • Afghans
  • Afsharid
اروجی، فاطمه، پروان، بیژن، «پژوهشی در دین و سیاست مذهبی نادر»، پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شماره 23، صص 62-41، پاییز و زمستان 1379.
استرآبادی، محمدمهدی بن محمدنصیر، جهانگشای نادری، مصحح عبدالله انوار، تهران: انجمن آثار ملی، چ‌1، 1341.
استرآبادی، میرزا محمدمهدی خان، گزیده‌ای از منشات، به کوشش نصرالله بیات، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، چ‌1، 1383.
آذر‌بیگدلی، لطفعلی‌بیگ، آتشکده، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر، چ‌1، 1378.
آنندرام، رای رایان، مرآت‌ الاصطلاح، تصحیح چندر شکهیر، حمیدرضا قلیچ‌خانی، هومن یوسفدهی، تهران: سخن، چ‌1، 1395.
بازن، پادری، نامه‌های طبیب نادرشاه، ترجمه علی‌اصغر حریری، تهران: تابان، چ‌1، 1340.
جامی، محمود الحسینی بن ابراهیم، تاریخ احمدشاهی، تهران: عرفان، چ‌1، 1386.
جزایری، عبدالله بن نورالدین، تذکره شوشتر، تصحیح محمد هدایت حسین، کلکته: {بی جا}، چ‌1، 1343 ق/1924م.
جعفریان، رسول، «نادرشاه و مساله تقریب»،کیهان اندیشه، شماره 62، صص 156- 138، مهر و آبان 1374.
حزین، محمدعلی، تاریخ، لندن، {بی جا}، چ‌1، 1831م.
همو، محمدعلی، تذکره، اصفهان: تایید، چ‌1، 1334.
شعبانی، رضا، «سیاست مذهبی نادرشاه افشار»، وحید، شماره 9، صص 1156- 1132، شهریور 1349.
شوشتری، میرعبداللطیف خان، تحفه العالم وذیل التحفه، به اهتمام صمد موحد، تهران: کتابخانه طهوری، چ 1، 1363.
شیخ نوری، امیرمحمد، رضوی، سید ابوالفضل، جوادی نیا، حسن، «روابط مذهبی ایران و عثمانی در دوره نادرشاه افشار»، مطالعات تاریخی جهان اسلام، شماره 10، صص 78- 57، پاییز و زمستان 1396.
شیروانی، زین‌العابدین بن اسکندر، بستان السیاحه، تهران: سنایی، چ‌1، 1363.
عبداللهی، نورالله، کجباف، علی‌اکبر، «مشروعیت صفویان و پادشاهی نادر»، تاریخ‌نامه ایرانبعدازاسلام،شماره6،صص 117-138، بهار و تابستان 1392.
عبدی چالانچی، عدنان، نادریان، هدایت، مومنی ها، محمدعلی، مجربی، حسن، «اقدامات مذهبی نادرشاه»، مطالعات تاریخ و تمدن ایران و اسلام، شماره 2، صص166-135، زمستان 1395.
عبدی، زهرا، «رویکرد دینی نادرشاه و تأثیر آن بر شیعیان و علماء شیعه»، شیعه شناسی، شماره 52، 49-37، تابستان 1394.
فتح‌الله پور، پرویز، «تشیع در دوره نادرشاه افشار»، شیعه شناسی، شماره 16، صص 96-57، زمستان 1385.
فسایی، حاج میرزاحسن حسینی، فارسنامه ناصری، تصحیح منصور رستگار فسایی، 2‌ج، تهران: امیرکبیر، چ‌3، 1382.
فلور، ویلم، اشرف افغان بر تختگاه اصفهان، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: توس،چ1، 1367.
همو، برافتادن صفویان، برآمدن محمود افغان، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: توس، چ1،1365.
کلانترفارس، میرزامحمد، روزنامه، تصحیح عباس اقبال، تهران: کتابخانه سنایی و طهوری، چ‌1، 1362.
کرمانشاهی، آقا احمد، مرآت الاحوال جهان نما، 2‌ج، قم: انصاریان، چ‌1، 1373.
گلستانه، ابوالحسن بن محمد امین، مجمل التواریخ، گردآورنده محمد تقی مدرس رضوی، تهران: ابن‌سینا، چ‌1، 1344.
مرعشی، میرزا محمد خلیل، مجمع التواریخ، تهران: کتابخانه طهوری و سنایی، چ‌1، 1362.
مروی، محمدکاظم، عالم‌آرای نادری، مصحح محمدامین ریاحی، 3 ج، تهران: نشر علم، چ‌1، 1364.
میرزا عبدالکریم، در رکاب نادرشاه، تصحیح محمود هدایت، تهران: سپهر، چ‌1، 1332.
نصیری، محمدرضا، اسناد و مکاتبات تاریخی ایران، دوره افشاریه، گیلان: جهاد دانشگاهی، چ‌1، 1364.
واله‌داغستانی، علی‌قلی بن محمدعلی، تذکره ریاض الشعرا، تصحیح محسن ناجی نصرآبادی، 4‌ج، تهران: اساطیر، چ‌1، 1384.
هاشم میرزا، زبور آل داود، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: میراث مکتوب، چ‌1، 1379.