نقش دین در رهن اسناد تجاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه حقوق، دانشکدة حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2 استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشکدة حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی تبریز، تبریز، ایران

چکیده

مطابق قول مشهور یا اجماعی فقیهان و نیز قانون مدنی ایران، رهن دین باطل است؛ درحالی‌که رهنِ بخش قابل توجهی از اسناد تجاری رهن دین است، ‌طوری ‌که عرف مسلم بانک‌داری، اقتصادی، و تجاری رهن اسناد تجاری را صحیح می‏داند و اگر قرار باشد بطلان رهن دین را به رهن اسناد تجاری نیز سرایت دهیم، با این مشکل مواجه خواهیم شد که رهن اسناد تجاری با عقد رهن فقهی و مدنی قابل تحلیل و تفسیر نباشد. راه‌حل این مشکل چیست و با کدام نهاد فقهی و حقوقی می‏توان رهن اسناد تجاری را تحلیل و تفسیر کرد و چنین عملی را صحیح و قانونی دانست؟ تحقیق حاضر، این موضوع را از منظر حقوق امامیه و موضوعة ایران بررسی می‏کند و راه‌حل این مشکل را منطبق با حقوق امامیه و موضوعة ایران ارائه می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mortgage of Commercial Documents

نویسندگان [English]

  • Heydar Bagheri Asl 1
  • Saeydeh Bagheri Asl 2
1 Professor, Faculty of Law & Social Sciences, University of Tehran, Tabriz, Iran
2 Assistant Professor, Private Law Department, Faculty of Law, Theology & Politic Sciences, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

According to well-known or unanimous view in jurisprudence and Iran's civil law, mortgage of debt is null and void, however; mortgage of considerable part of commercial documents, is mortgage of debt which is considered in force and binding based on banking system’s, economic and commercial practice. In case of not application of nullity of mortgage of debt to mortgage of commercial documents, we encounter this problem that mortgage of commercial documents could not be examined and analyzed based on civil and Islamic mortgage contract. Therefore, the questions are what the solution of this problem is and based on what Islamic and civil institution the mortgage of commercial documents could be analyzed and to what extent such action is true and legal. Present research considers this case from jurisprudence and statute law and provide the proper solution based on Islamic and Iran's law.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mortgage of Debt
  • Mortgage of Commercial Documents
  • Unspecified Contract
  • Commercial Mortgage
قرآن کریم
الله‌آبادی، کمال (1378 ش). «اصل استقلال امضاها و عدم توجه به ایرادات در اسناد تجاری»، دیدگاه‌های حقوقی، 10 ـ 11، صص 10 ـ 26.
ابن ادریس، محمد بن منصور (1410 ق). السرائر، چ 2، قم، دفتر نشر اسلامی.
ابن براج، قاضی عبدالعزیز (1406 ق). المهذب، تحقیق: اشراف سبحانی، قم، دفتر نشر اسلامی.
ــــــــــــــــــــــــ (1411 ق). جواهر الفقه، تحقیق: ابراهیم بهادری، قم، دفتر نشر اسلامی.
ابن زهره حلبی (1417 ق). غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع، تحقیق: ابراهیم بهادری، قم، موسسۀ امام صادق.
اردبیلی، احمد (1403 ق). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، تحقیق: مجتبی عراقی و علی پناه اشتهادری و حسین یزدی اصفهانی، قم، دفتر نشر اسلامی.
اسکینی، ربیعا (1373 ش). حقوق تجارت: اسناد تجاری، تهران، سمت.
انصاری، مرتضی (1375 ق). مکاسب، تبریز، اطلاعات.
باقری اصل، حیدر؛ سید محمدتقی علوی؛ سعیده باقری اصل (1388 ش). «نقش جواز و لزوم عقد رهن در اسناد تجاری»، فقه و مبانی حقوق اسلامی، 1، صص 49 ـ 68.
بحرانی، یوسف (1377 ش). الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، محقق: محمدتقی ایروانی، قم، دفتر نشر اسلامی.
جعفری لنگرودی، جعفر (1349 ش). حقوق مدنی، رهن ـ صلح، تهران، گنج دانش.
حرعاملی، محمد بن حسن (1387 ق)، وسائل الشیعه، تصحیح: محمد رازی، بیروت، احیاء دار التراث.
حسینی ‏شیرازی، سید محمد (1409 ق). الفقه، چ 2، بیروت، دار العلم.
حسینی ‏عاملی، محمدجواد (1419 ق). مفتاح الکرمه، تحقیق: محمدباقر خالصی، قم، دفتر نشر اسلامی.
خویی، ابوالقاسم (1410 ق). منهاج الصالحین، چ 18، قم، مدینه العلم.
شهید، محمد جمال‌الدین مکی ‏عاملی (1406 ق). اللمعه الدمشقیه، قم، دار الناصر.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1412 ق)، الدروس، قم، انتشارت اسلامی.
شهید ثانی، زین‌الدین جبعی ‏عاملی (بی‌تا). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، تعلیق: محمد کلانتری، بیروت، دار العالم الاسلامی.
ــــــــــــــــــــــــــــــ (1413 ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه.
شیخ طوسی، محمد بن حسن (1387 ق). المبسوط، تصحیح و تعلیق: محمدتقی کشفی، تهران، المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
ـــــــــــــــــــــــــــ (1417 ق). الخلاف، تحقیق: سید علی خراسانی و سید جواد تهرانی و محمدمهدی نجفی، قم، دفتر نشر اسلامی.
طباطبایی، سید علی (1404 ق). ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلایل، قم، مؤسسة آل البیت.
علامه‏ حلی، حسن بن یوسف بن علی مطهر حلی اسدی (بی‌تا/ الف). تحریر الاحکام، مشهد، موسسۀ آل البیت.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1411 ق). قواعد الاحکام، قم، مؤسسة النشر الاسلامیه.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا/ ب). تذکره الفقهاء، تهران، المکتبه الرضویه لاحیاء التراث الجعفریه.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1412 ق). مختلف الشیعه، تحقیق: لجنه التحقیق، قم، دفتر نشر اسلامی.
علوی قزوینی، سید علی (1382 ش). «رهن دین»، 1(4)، صص 63 ـ 79.
قمی، علی بن ابراهیم (1404 ق). تفسیر القمی، تصحیح: سید طیب جزائری، چ 3، قم، مؤسسة الکتاب.
قمی، علی بن محمد بن محمد (1379 ش). جامع الخلاف و الوفاق، تحقیق: حسین حسنی بیرجندی، قم، زمینه‌سازان ظهور.
فخرالمحققین، محمد بن حسن بن یوسف بن مطهر حلی (1388 ق). ایضاح الفوائد، قم، مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
قانون انتشار اسناد خزانه، مصوب 1340.
قانون مدنی ایران.
قانون متحدالشکل ژنو در زمینة برات و سفته، مصوب 1930.
قانون متحدالشکل ژنو در زمینة چک، مصوب 1932.
کاتوزیان، ناصر (1383 ش). قانون مدنی در نظم حقوق کنونی، چ 9، تهران، میزان.
ـــــــــــــ (1372 ش). قواعد عمومی قراردادها، چ 2، تهران، مدرس.
کاویانی، کورش (1377 ش). «اصل عدم استناد به ایرادات در اسناد تجاری»، پایان‌نامة دکترا، تهران، دانشگاه تهران.
محقق ثانی، علی بن حسین (1408 ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسة آل البیت.
محقق حلی، جعفر بن حسین (1415 ق). شرائع الاسلام، بیروت، مؤسسة المعارف الاسلامیه.
موسوی خمینی، روح‌الله [امام خمینی] (1390 ق). تحریر الوسیله، چ 2، نجف، آداب.
موسوی بجنوردی، محمد (1374 ش). «نقش قبض در عقد رهن»، فقه اهل بیت، 3، صص 189 ـ 206.
میرزای قمی، ابوالقاسم (1410 ق). جامع الشتات، چ 2، تهران، کیهان.
نجفی، محمدحسن (1998 م). جواهر الکلام، تحقیق و تعلیق: محمد قوچانی، چ 8، بیروت، دار الإحیاء التراث العربیه.
References
The Holy Quran
Alavi Ghazvini, A., (2003). Mortgage of Debt. Legal Thoughts Journal, 4(1), 63-79. (in Persian)
Allahabadi, K., (1998). The Principle of Independence of Signatures and Non-attention to Objections in Commercial Documents. Quarterly Journal of Judicial Law Views, 10-11(3), 7-26. (in Persian)
Allameh Helli, H., (?). Tarir Al-Ahkam. Mashhad: Aal Al-bait Institute. (in Arabic)
Ibid, (1991). Ghavaed Al-Ahkam, Qom: Islamic Publication institute. (in Arabic)
Ibid, (?). Tazkerat Al-Foghaha. Qom: Al-Maktabat Al-Razaviah Le Ehia Al-Toras Al-Jafariah publication. (in Arabic)
Ibid, (1992). Mokhtalef Al-Shia. Research: Le Janat Al-Tahghigh, Qom: Islamic Publication Office. (in Arabic)
Ansari, M., (1956). Makaseb. Tabriz: Etelat Publishing. 2nd ed. (in Arabic)
Ardabili, A., (1983). Majma Al-Faedeh va Al-Borhan. Research: Araghi, M., Panah Eshtehardi, A., Yazdi Esfahani, H., Qom: Islamic Publications Office. (in Arabic)
Bagheri Asl, H., Alavi, M., Bagheri Asl, S., (2009-2010). Role of Voidance and Necessity of Mortgage Contract in Mortgage of Commercial Documents. Journal of Jurisprudence and the Fundaments of Islamic Law, 42(1), 49-68. (in Persian)
Bahrani, Y., (1998). Al-Hadaegh Al-Nazerah. Research: Iravani, M., Qom: Islamic Publications Office. (in Arabic)
Constitution of the Islamic Republic of Iran.
Eskini, R., (1994). Commercial Law: Commercial Documents. Tehran: Samt Publishing. (in Persian)
Fakhr Al-Mohagheghin, M., (1968). Izah Al-Favaed, Qom: Ismailian Press Institute. (in Arabic)
Geneva Uniform Law for Bills of Exchange and Promissory Note in 1930.
Geneva Uniform Law for Cheques in 1932.
Ghomi, A., (1984). Qomi's interpretation. Correction: Jazayeri, T., Al-Ketab Institute, 3rd ed. (in Arabic)
Ghomi, A., (2000). Jame Al-Khelaf va Al-Vefagh. Research: Hasani Birjandi, H., Qom: Zamineh Sazan Zohour Publication. (in Arabic)
Hor Ameli, M., (1968). Vasael Al-Shia.  Correction: Razi, M., Beirut: Ihia Dar Al-Toras Publication. (in Arabic)
Hoseini Ameli, M., (1999). Meftah Al-Keramah. Research: Khalesi, M., Qom: Islamic Publications Office. (in Arabic)
Hoseini Shirazi, M., (1989). Al-Fiqh. Beirut: Dar Al-Elm Publication, 2nd ed. (in Arabic)
Ibn Barraj, G., (1986). Al-Mohazab. Research: Sobhani, E., Qom: Islamic Publications Office. (in Arabic)
Ibid, (1991). Javaher Al-Fiqh. Research: Bahadori, I., Qom: Islamic Publications Office. (in Arabic)
Ibn Idris, M., (1990). Al-Saraer. Qom: Islamic Publications Office. 2nd ed. (in Arabic)
Ibn Zohreh, H., (1997).  Ghoniat Al-Nozou. Research: Bahadori, I., Qom: Imam Sadegh Institute. (in Arabic)
Iranian Civil Act.
Jafari Langroudi, J., (1970). Civil Rights: Mortgage- Compromise. Tehran: Ganj-e-Danesh Publications. (in Persian)
Katouzian, N., (2004). Civil Law in Order of Current Law. Tehran: Mizan Publication, 9th ed. (in Persian)
Ibid, (1993). General Rules of Contracts. Tehran: Modares Publication, 2nd ed. (in Persian)
Kavyani, K., (1998). The Principle of Non-Citation of Objection in Commercial Documents. PhD. Thesis, Tehran: University of Tehran (in Persian)
Khoyi, A., (1990). Menhaj Al-Salehin. Qom: Madinat Al-Elm Publication, 18th ed. (in Arabic)
Mohaghegh Sani, A., (1988). Jame Al-Maghased fi Sharh Al-Ghavaed. Qom: Aal Al-Beit Publication. (in Arabic)
Mohaghegh Helli, J., (1995). Sharaie Al-Islam. Beirut: Islamic Educations Institute. (in Arabic)
Mousavi Khomeini, R., (1970). Tahrir Al-Vasileh. Najaf: Adab Publication, 2nd ed. (in Arabic)
Mousavi Bojnourdi, M., (1995). The role of the bill in the mortgage contract. Journal of Fiqhe Ahle Beit, 4. P 189-206 (in Persian)
Mirzaye Ghomi, A., (1990). Jame Al-Shattat. Tehran: Keihan Publication. 2nd ed. (in Arabic)
Najafi, M., (1998). Javaher Al-Kalam. Research and Annotation: Ghouchani, M., Beirut: Dar Al-Ehia Al-Toras Al-Arabiah, 7th ed. (in Arabic)
Shahid, M., (1986). Al-Lomat Al-Dameshghiyeh. Qom: Dar Al-Naser Publication. (in Arabic)
Ibid, (1992). Al-Dorous. Qom: Islamic publication. (in Arabic)
Shahid Sani, Z., (?). Al-Rozat Al-Bahiat fi Sharh Al-Lomat Al-Dameshghiah. Annotation: Kalantari, M., Beirut: Dar Al-Alam Al-Eslami Publication. (in Arabic)
Ibid, (1993). Masalek Al-Afham. Qom: Islamic Educations Institute. (in Arabic)
Sheikh Tusi, M., (1968). Al-Mabsut. Correction and Annotation: Kashfi, M., Tehran: Al-Maktabat Al-Mortazaviah le Ehia Al-Asar Al-Jafariah. (in Arabic)
Ibid, (1997). Al-Khelaf. Research: Khorasani, A., Tehrani, J., Najafi, M., Qom: Islamic Publications Office. (in Arabic)
Tabatabayi, A., (1984). Riaz Al-Masael. Qom: Aal Al-Beit Institute. (in Arabic)
Treasury Documents Publication Act Passed in 1940.