ارزیابی استدلال‌های کلامیِ مبتنی بر صفت حکمت الهی، با تأکید بر آرای فیاض لاهیجی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشتۀ فلسفه دین و مسائل جدید کلامی، دانشکدۀ‌ حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استاد گروه فلسفۀ اخلاق، دانشگاه قم، قم، ایران

3 استادیار گروه فلسفه، دانشکدۀ حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

4 دانشیار گروه فلسفۀ دین، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

استفاده از صفت حکمت الهی در استدلال‌های متکلمان به‌صورت مستقل یا به‌عنوان مبنایی برای اصلی دیگر، رواج بسیاری داشته است. نویسندگان، استدلال‌های لاهیجی را که بر این صفت مبتنی هستند، با روش تحلیل منطقی نقد و بررسی می‌کنند. استفاده از این صفت، دستکم در پاره‌ای از موارد، ناصحیح است و استدلال‌ها به‌لحاظ منطقی منتج نیستند. به‌نظر می‌رسد غالباً استفادۀ از این صفت به‌صورت پسینی بوده و تنها به‌منظور مستدل کردن عقلیِ گزاره‌های نقلی، به این روش تکیه شده است. به‌علاوه آنکه اظهار نظرِ در این مسئله، مستلزم علم باطنی و کامل نسبت به زوایای هستی و علت غایی جهان خواهد بود. وجود موارد نقضِ فراوان نیز که مطابقِ با همین مبنا، قاعدتاً باید از سوی خداوند محقق شده باشد، اما در واقع محقق نشده است، دلیل دیگری بر نادرستی این مبنا خواهد بود. شایان ذکر است که بحث مقاله، در مقام ثبوت و واقع نیست؛ چرا که با ادلۀ قطعیِ عقلی، تمامیِ افعال الهی، در نهایت حکمت هستند؛ بلکه بحث در مقام کشفِ آن حکمت و فهمِ عقلِ پر از محدودیت و نقص انسان نسبت به آن مصادیق است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ـ قرآن کریم.

    1. ایزدی، جنان (1394). تحلیل انتقادی کاربرد «حکمت الهی» در کلام شیعه، مجلۀ فلسفه و کلام اسلامی، تهران: سال 48، شمارۀ 2، پاییز و زمستان: 137 - 158.
    2. بحرانی، ابن‌میثم (1406 ق). قواعد المرام فی علم الکلام، قم: مکتبه آیه‌الله المرعشی النجفی.
    3. بنی‌هاشمی خمینی، سیدمحمدحسن (1376). توضیح المسائل مراجع، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    4. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1382). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد قسم الالهیات، مصحح جعفر سبحانی، قم: مؤسسۀ امام صادق (ع).
    5. جبرئیلی، محمد صفر؛ علی نقلی، جعفر (1395). گسترۀ کاربرد قاعدۀ حکمت در مسائل کلامی، مجلۀ تخصصی کلام اسلامی، قم: شمارۀ 99، پاییز: 97 - 114.
    6. حمصی رازی، سدیدالدین (1412 ق). المنقذ من التقلید، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    7. ربانی گلپایگانی، علی (1386). امامت در بینش اسلامی، قم: بوستان کتاب.
    8. شیرازی، صدرالدین (1366). شرح أصول الکافی لصدر المتألهین، جلد 2، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    9. طباطبایی، محمدحسین (1397 ق). المیزان فی تفسیر القرآن، جلد 17، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    10. طبرسی، امین‌الاسلام (1415 ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، جلد 4، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
    11. طوسی، محمدبن حسن (1406 ق). الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، بیروت: دارالاضواء.
    12. طوسی، محمدبن محمد (1416 ق). قواعد العقائد (مع تعلیقات السبحانی)، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
    13. عطایی نظری، حمید (1397). سیر تطور برهان حدوث و قدم در کلام امامیه از آغاز تا مکتب بغداد متقدم، فصلنامۀ نقد و نظر، قم: سال 23، شمارۀ 3، پاییز: 5 - 30.
    14. قمی، ابی‌الحسن (1387 ق). تفسیر القمی، جلد 2، نجف: منشورات مکتب الهدی.
    15. قمی، شیخ صدوق، محمدبن‌علی (1398 ق). التوحید، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
    16. لاهیجی، عبدالرزاق (1372). سرمایۀ ایمان در اصول اعتقادات، تهران: الزهراء.
    17. ــــــــــــــــ (1383). گوهر مراد، تهران: سایه.
    18. مکارم شیرازی، ناصر (1373). تفسیر نمونه، جلد 19، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مجله علمی
دوره 17، شماره 3
مهر 1399
صفحه 467-488

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار