حقوق رقابت در عرصۀ انرژی؛ با تأکید بر تجربۀ اتحادیۀ اروپا و ایران

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

3 کارشناسی ارشد حقوق تجارت بین‌الملل دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

عرصۀ حقوق انرژی همواره برای دولت‌ها اهمیت بسیاری دارد. بازار انرژی به دلیل دارابودن موقعیتی راهبردی و تأثیرگذار، دارای مسائل مهمی مثل امنیت عرضه است. از این رو، دولت‌ها وارد این عرصه شده و به تنظیم بازار اقدام کرده‌اند. اکنون پرسش این است که آیا می‌توان قواعد حقوق رقابت را در بازارهای انرژی اعمال کرد؟ چنانچه پاسخ مثبت باشد، آیا گسترۀ اعمال این قواعد در بازارهای انرژی، مانند بازارهای سایر کالاها و خدمات است و هیچ محدودیت ویژه‌ای در اعمال این قواعد در بازار مذکور وجود ندارد؟ در این مقاله سعی شده است تا تجربۀ اتحادیۀ اروپا و ایران در پاسخ‌گویی به پرسش‌های پیش‌گفته بررسی گردد. اتحادیۀ اروپا برای دستیابی به اهداف حقوق رقابت و حقوق انرژی تلاش‌هایی کرده است که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تدوین «بسته‌های آزادسازی» اشاره کرد. با مطالعات انجام‌شده، به نظر می‌رسد اعمال قواعد حقوق رقابت در عرصۀ انرژی بلامانع باشد. در عین حال، نحوۀ اعمال این قواعد متناسب با ساختار این‌گونه بازارها بوده و به ناگزیر محدودیت‌هایی در اعمال قواعد حقوق رقابت وجود دارد. در ایران، با وجود تأسیس بورس انرژی و فراهم شدن امکان فروش برق به مصرف‌کنندگان عمده توسط نیروگاه‌های خصوصی، هنوز نمی‌توان بازار انرژی ایران را بازاری رقابتی تلقی کرد. بنابراین پژوهش پیش رو، با این نتیجه و پیشنهاد پایان یافته است که قانون‌گذار ایرانی و سیاست‌گذاران رقابت در ایران نیازمند وضع مقررات و سیاست‌های ویژه‌ای جهت ایجاد رقابت در بازار انرژی کشور هستند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

COMPETITION LAW IN ENERGY SECTOR; WITH AN EMPHASIS ON THE EXPERIENCE OF THE EUROPEAN UNION AND IRAN

نویسندگان [English]

  • Reza Maboudi 1
  • Seyed Alireza Rezaee 2
  • Sajad Oladi 3
1 Assistant Professor of Law Department, Faculty of Law and Political Sciences, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
2 Phd Student of Private Law, Faculty of Law and Political Sciences, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
3 M.A of International Trade Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Energy law has always been important for governments. The energy market has significant issues, such as security of supply, due to its strategic and influential position. Therefore, governments have entered this field and have regulated this market. The important question in this regard is whether rules of competition law can be applied to energy market or not? If the answer is positive, is the level of applying these rules in the energy markets similar to other goods and services markets? And is there any particular restriction to the application of these rules in energy market? This article attempts to examine the European Union's experience and the Iranian one in answering the above questions. The EU has made efforts to achieve the objectives of competition law and energy law, the most important being the application of liberalization packs. Studies have shown that it is possible to apply the rules of competition law in the field of energy. At the same time, the application of these rules should be suitable to the structure of such markets and inevitably there are limits to the application of the rules of competition law. In Iran, despite the establishment of Stock Exchange of Energy and the possibility of selling electricity to major consumers by private power plants, the Iranian energy market cannot yet be regarded as a competitive market. Therefore, this article concludes that Iranian legislator and the competition policy makers in Iran need to apply specific rules and regulations to develop competition in our country`s energy market.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Antitrust Law
  • Energy Market
  • Liberalization
  • Market Regulation

مراجع

الف) فارسی
1. ابراهیمی، سید نصرالله؛ جعفری چالشتری، محمود (1394). «تحلیل حقوقی انحصار و رقابت در بازار انرژی با تأکید بر صنایع گاز و برق؛ چالش‌ها و فرصت‌ها». فصلنامۀ مطالعات حقوق خصوصی، دورة 45، شمارة 3، ص 378 - 361.
2. اصغرنیا، مرتضی؛ رستمی، ولی (1397). «درآمدی بر ویژگی‌های مقررات اقتصادی خوب و کارآامد در حقوق رقابت». فصلنامۀ حقوق اداری، سال پنجم، شمارۀ 15، ص 73-55.
3. امین‌زاده، الهام؛ مقیمی، لیلی (1397). «بررسی تطبیقی میزان اثرگذاری دولت در استقلال نهادهای تنظیم مقررات انرژی در بخش‌های برق، نفت و گاز». مطالعات حقوق انرژی، دورۀ 4، شمارۀ 2، ص 376-349.
4. باقری، محمود (1385). «اقتصاد مبتنی بر بازار و کاستی‌های حقوق خصوصی». فصلنامۀ حقوق و سیاست،دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامۀ طباطبایی، شمارۀ 19، ص 89-41.
5. پورسینا، بهروز (1378). «مؤلفه‌های سیاست‌گذاری انرژی جمهوری اسلامی ایران در خلیج فارس (قسمت اول)». نشریۀ اقتصاد انرژی، شمارۀ 6، ص 52-49.
6. خواجوی، علی (1394). «تعیین وظایف و کارکردهای تنظیم‌گری در حوزة نفت و گاز و مطالعة تجارب کشورهای مختلف». ماهنامة اکتشاف و تولید نفت و گاز، شمارۀ 130، ص 29-21.
7. راعی، رضا؛ کرمی، حسین (1379). «بررسی پتانسیل‌های بالقوۀ بورس انرژی در اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و شفافیت اطلاعات بازار سرمایه». فصلنامۀ دانش سرمایه‌گذاری، سال چهارم، شمارۀ 13، ص 194-167.
8. رستمی، ولی؛ کمرخانی، ایام (1394). «اعمال مقررات حقوق رقابت بر اَعمال حاکمیتی و تصدی دولت». فصلنامۀ مطالعات حقوق خصوصی، دورة 45، شمارة 3، ص 451-431.
9. رستمی، ولی؛ مقیمی، لیلی (1396). «بررسی چگونگی تشکیل نهادهای تنظیم مقررات انرژی در کشور با رویکرد تطبیقی». مطالعات حقوق انرژی، دورة 3، شمارة 2، ص 254-219.
10. شورای رقابت (1397) (1). «جلسۀ 369 با موضوع بررسی بازار برق و شکایت شرکت توسعۀ مسیر برق گیلان از وزارت نیرو»؛ شورای رقابت (1397) (2). «اساسنامۀ اولین نهاد تنظیم‌گر قانونی کشور در بخش برق، در شرف تصویب»؛ شورای رقابت (1395). «جلسۀ 256 و 257»؛ شورای رقابت (1397) (3). «جلسۀ 356»؛ شورای رقابت (1397) (4). «جلسۀ 352»؛ شورای رقابت (1397) (5). «جلسۀ 353» قابل دسترسی در: https://www.nicc.gov.ir/center
11. شیوا، رضا (1393). «دلیل ورود شورای رقابت به قیمت». قابل دسترسی در: https://www.nicc.gov.ir/center
12. عبدالهی فقیه، ام‌لیلا؛ مؤذنی، روح‌الله (1396). «بررسی نهادهای تنظیم‌کنندۀ بازار برق در حقوق ایران و ایالات متحدۀ آمریکا». فصلنامۀ پژوهش حقوق عمومی، سال نوزدهم، شمارۀ 8، ص 220-193.
13. کیانوند، مهران؛ فرزین‌وش، اسدالله (1394). «اثر مبادلات قراردادهای سلف برق در بورس انرژی بر نوسانات قیمت نقدی بازار برق ایران». پژوهشنامۀ اقتصاد ایران، سال چهارم، شمارۀ 16، ص 207-181.
14. معبودی نیشابوری، رضا (1392). «قراردادهای تبعیض‌آمیز مخلّ رقابت؛ مطالعۀ تطبیقی در حقوق ایران، ایالات متحدۀ آمریکا و اتحادیۀ اروپا». دانشنامۀ حقوق اقتصادی، شمارۀ 3، ص 165-135.
15. موسی‌پور، میثم؛ صادقی‌مقدم، محمدحسن؛ تقی‌زاده، ابراهیم (1395). «تحلیل حقوقی مرجع صالح وضع مقررات بورس انرژی ایران». فصلنامۀمطالعاتحقوقخصوصی، دورة 46، شمارة 4، ص 609- 591.
16. نیکبخت، حمیدرضا؛ هفتانی، مهدی (1396). «سازمان تجارت جهانی و تجارت برق (آمادگی ایران برای الحاق)». مجلۀ حقوقی بین‌المللی، دورۀ 34، شمارۀ 75، ص 118-91.
17. هادی‌فر، داود (1389). نهادهایحقوقیتنظیممقررات؛ساختاروسازوکاراجرایی. چاپ اول، تهران، انتشارات عترت نو.
18. هیأت تنظیم برق ایران (1392). «صورت‌جلسۀ شمارۀ 227»؛ هیأت تنظیم برق ایران (1393). «صورت‌جلسۀ شمارۀ 255»؛ هیأت تنظیم برق ایران (1395) (1). «صورت‌جلسۀ شمارۀ 284؛ هیأت تنظیم برق ایران (1395) (2). «صورت‌جلسۀ شمارۀ 286»؛ هیأت تنظیم برق ایران (1395) (3). «صورت‌جلسۀ شمارۀ 289»؛ هیأت تنظیم برق ایران (1396) (1). «صورت‌جلسۀ شمارۀ 293»؛ هیأت تنظیم برق ایران (1396) (2). «صورت‌جلسۀ شمارۀ 295»؛ هیأت تنظیم برق ایران (1396) (4). «صورت‌جلسۀ شمارۀ 300»؛ هیأت تنظیم برق ایران (1397). «صورت‌جلسۀ شمارۀ 310»؛ هیأت تنظیم برق ایران (1391). «صورت‌جلسۀ شمارۀ 209»، قابل دسترسی در: http://regulatory.moe.gov.ir
الف) خارجی
 
19. Albers, Michel (2001). “Energy Liberalization and EC Competition Law”. Fordham International Law Journal, Vol 25, Issue 4, pp 908-945.
20. Bellantuono, G (2009). “Contract Law, Regulation and Competition in Energy Markets”. Competition and Regulation in Network Industries, Vol 10, No 2, pp 159-189.
21. Brandenburger, R. & Iza, A (2008). “Competition Policy Challenges In European Energy Markets”. Competition Law InternationalJournal, Vol 10, pp 50-55.
22. Braun, D; Cherdron, H; Rehahn, M; Ritter, H & Voit, B (2005). Polymer Synthesis: Theory and Practice Fundamentals, Methods, Experiments. 4th edition, London: Springer-Verlag.
23. Brée Ana de (2011). “Competition Law: A Hostage of Renewable Energies”. Center for Energy Petroleum and Mineral Law and Policy, pp 1-14.
24. Cameron, Peter (2002). Competition in Energy Markets: Law and Regulation in the European Union. First Edition, New York: Oxford University Press.
25. Damien, Geradin (2001). The Liberalization of Electricity and Natural Gas in the European Union. First Edition, London: Kluwer Law International.
26. Diathesopoulos, Michael D (2010 A). “Competition Law and Sector Specific Rules in European Energy Sector: A Comparison to Trinko, Recent Commission’s Antitrust Decisions and a Look to the Future”. Available at SSRN:http:// ssrn. com/abstract=1639926
27. ______ (2010 C). “From Energy Sector Inquiry to Recent Antitrust Decisions in European Energy Markets: Competition Law as a Means to Implement Sector Regulation”. Available at SSRN: http://ssrn. com/abstract= 1639883.
28. ______ (2012). “Competition Law and Sector Regulation in the European Energy Market after the Third Energy Package: Hierarchy and Efficiency”. Available at SSRN: http://ssrn. com/abstract=2026607.
29. Eikeland, Per Ove (2008). “EU Internal Energy Market Policy New Dynamics in the Brussels Policy Game?”. A Canes Working Paper: Norway, Fridtjof Nansen Institute, pp 1-61.
30. Hancher, L (2000). “A Competitive European Energy Market: Creating a Culture of Competition”. Journal of Network Industries, Vol 1, No 3, pp. 259-267.
31. Harvis, C (2009). “Competition and Regulation in the Eu Energy Market”. Romanian Journal of European Affairs, Vol 9, No 4, pp 1-10.
32. Hedge, Kjersti; Fjeldstad, Eirik (2010). “the future of European Long-Term Natural Gas Contracts”. ESCP Europe, pp 28 et seqq.
33. Hellwig, Martin (2007). “Competition Policy and Sector-Specific Regulation for Network Industries”. IESE Conference 50 Years of the Treaty, pp 1-36.
34. Helm, D (2001). “Energy Policy: Security of Supply, Sustainability and Competition, Annual Conference”. Oxford Review of Economic Policy. Vol 30. pp 173-184.
35. Janusz, Bielecki; Geboye, Desta Melaku (2004). Electricity Trade in Europe: Review of Economic and Regulatory Challenges. First Edition, Hague: Kluwer Law International.
36. Jean-Michel, Glachant; Michelle, Hallac; Miguel, Vazquez (2013). Building Competitive Gas Markets in the EU. First Edition, London: Edward Elgar Publishing.
37. Joode, J; Kingma, D; Lijesen, M; Mulder, M; Shestalova, V (n. d). “Energy Policies and Risks on Energy Markets A Cost-Benefit Analysis”. Available at: https://www. cpb. nl/sites/default/files/publicaties/download/energy-policies-and-risks-energy-markets-cost-benefit-analysis.pdf.
38. Julian, Barquin; Jean-Michel, Glachant; Francois, Leveque; Franziska, H”lzl; William, J; Nuttall, Christian von Hirschhausen Edward Elgar (2010). Security of Energy Supply in Europe: Natural Gas, Nuclear and Hydrogen. First Edition, London: Edward Elgar Publishing.
39. Karan, Mehmet; Kazdag˘li, Hasan (2011). Financial Aspects in Energy A European Perspective. First Edition, Springer-Verlag Berlin Heidelberg.
40. Karsten, Neuhoff; Rodney, Boyd; Thilo, Grau; Julian, Barquin; Francisco, Echavarren; Janusz, Bialek; Chris, Dent; Christian, von Hirschhausen; Benjamin, F. Hobbs; Friedrich, Kunz; Hannes, Weigt; Christian, Nabe; Georgios, Papaefthymiou; Christoph, Weber (2010). “Renewable Electric Energy Integration: Quantifying the Value of Design of Markets for International Transmission Capacity”. German Institute for Economic Research Discussion Papers, No 1166, pp 11-32.
41. Kraus, Michael (2005). “Liberalised Energy Markets – Do We Need ReRegulation?”. ZEW Economic Studies Book Series, Vol 31, Applied Research in Environmental Economics, pp 197-218.
42. Kroes, N (2008). “Improving Competition in European Energy Markets through Effective Unbundling”. Fordham international law journal, Vol 31, pp 1387-1441.
43. Lennart, Ritter; W. David ,Braun (2005). European Competition Law: A Practitioner's Guide. Kluwer Law International, Third edition, Hague: Springer Netherlands.
44. Machiel, Mulder; Victoria, Shestalova; Gijsbert, Zwart (2006). “Liberalisation of European Energy Markets: Challenges and Policy Options”. CPB Document 138, CPB Netherlands Bureau for Economic Policy Analysis, pp 7-78.
45. Mason, David (2011). a Concise History of Modern Europe: Liberty, Equality, and Solidarity. Second Edition, London: Rowman & Littlefield Publishers.
46. McGowan, Francis (2008). “Can the European Union’s Market Liberalism Ensure Energy Security in a Time of ‘Economic Nationalism”. Journal of Contemporary European Research, Vol 4, Issue 2. pp 90-106.
47. Monti, Giorgio (2008). “Managing the Intersection of Utilities Regulation and EC Competition Law”. Competition Law Review, Vol. 4, No. 2, pp. 123-145.
48. Morse, Edward; Jaffe, Amy Myers (2001). “Strategic Energy Policy Challenges For the 21st Century”. Council on Foreign Relations Press, pp 1-131.
49. Motta, Massimo (2004). Competition Policy Theory and Practice. First Edition, New York: Cambridge University Press.
50. Newbery, D (2006). “The Relationship between Regulation and Competition Policy for Network Industries”. Available at: https://www. repository. cam. ac. uk/handle/1810/137385.
51. Pettinger, Tejvan (2012). “Should The Government Intervene In The Economy”. Availabe at: https://www. economicshelp. org/blog/5735/economics/should-the-government-intervene-in-the-economy.
52. Piergiovanni, Michele (2009). “Competition and Regulation in the Energy Sector in Europe in the Post-Sector Inquiry Era”. Competition Law International,Vol 5, No 3, pp 3-9.
53. Ray, S. Bolze; John, C. Peirce; LindaL, Walsh (2000). “Antitrust Law Regulation: A New Focus for a Competitive Energy Industry”. Energy Law Journal, Vol 21, No 1, pp 79-112.
54. Robinson, Colin (2013). “From Nationalisation to State Control the Return of Centralised Energy Planning”. Institute of Economic Af­airs Discussion, Paper No 49, pp 1-40.
55. Rotaru, Delia Vasilica (2013). “A Glance at the European Energy Market Liberalization”. CES Working Papers, Centre for European Studies, Alexandru Ioan Cuza University, Vol 5, No 1, pp 100-110.
56. Sadowska, M (2011). “Energy Liberalization in an Antitrust Straitjacket: A Plant Too Far?”. World Competition Law and Economics Review, Vol 34, pp 1-24.
57. Schaub, Alexander (2000). “Competition Policy and Liberalisation of Energy Markets”. Available at: http://ec. europa. eu/competition/speeches/text/sp2000_023_en. pdf.
58. Slocum, Tyson (2007). the Failure of Electricity Deregulation: History, Status and Needed Reforms. Public Citizen's Energy Program.
59. Thomas, Steve (2004). “Electricity liberalisation: The beginning of the end”. Available at: https://core. ac. uk/download/ pdf/67063. pdf.
60. Toth, A (n. d). “Relationship between Competition Law and Sector-Specific Regulation Regarding the Abuse of Dominant Position”. Available at: http://www. andrastoth. hu /files/OECD. pdf.
61. Van Doren, Peter (2009). “A Brief History of Energy Regulations”. Available at: https://www. downsizinggovernment. org/energy/regulations.
62. Waktare; Kovacs; Gee (2007). “the Energy Sector Inquiry: Conclusions and Way Forward”. Competition Policy Newsletter, No 1, pp 55-59.
63. Weber Waller, S (2002). “Competition, Consumer Protection and Energy Deregulation: A Conference Introduction”. Loyola University Chicago Law Journal, Vol 33, pp 749-758.
مطالعات حقوق انرژی
دوره 6، شماره 1
بهار و تابستان
فروردین 1399
صفحه 195-213

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار