تاثیر نقوش ساسانی در تزئینات حجاری شده کلیسای صلیب مقدس آغتامار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه هنر، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

قرن 10 میلادی در جزیرۀ آغتامار در ترکیۀ امروزی کلیسایی توسط شاه گاگیک به‌نام صلیب مقدس بنا شد که نمونه‌ای منحصر‌به‌فرد در هنر مسیحی این دوره و یکی از شاهکارهای بی‌نظیر کلیسا‌سازی به‌سبک ارمنی است. بسیاری از موضوعات و سبک حجاری‌های این کلیسا به‌شیوۀ ساسانی است، از جمله نقوش گیاهی، جانوری، اساطیری، ماسک‌های انسانی و نقوش پادشاهی. این پژوهش به روش توصیفی و تطبیقی به بررسی نقوش حجاری‌شده در کلیسای آغتامار و تأثیر هنر ساسانی در آنها می‌پردازد. سؤال تحقیق آن است که کدام نقوشی ساسانی بر تزئینات کلیسای آغتامار تأثیر گذاشتند و علت استفاده از این نقوش چه بود. هدف از این پژوهش بررسی تطبیقی نقوش کلیسای صلیب مقدس آغتامار و نقوش دورۀ ساسانی و شناسایی وجوه مشترک و مفاهیم این نقوش در تزئینات کلیساست. موج جدید تأثیر محصولات ساسانی در قرن 10 میلادی نه‌تنها در سرزمین‌های اسلامی بلکه در پادشاهی مسیحیت قفقاز و قسطنطنیه نمایان شد. نقوش ساسانی از طریق هنر اسلامی و بیزانس به هنر ارامنه و از جمله کلیسای آغتامار منتقل شد؛ استفاده از این نقوش در جهت تأیید قدرت شاه بر اساس سنت‌های ساسانی بود که از طریق هنر اسلامی به هنر مسیحیت منتقل شد. تعدادی از نقشمایه‌ها نشانه‌های خورنه در ایران باستان بودند. برخی از این نقوش به عنوان نشان آزادگی نیز بوده‌اند، اما بیشترین تأکید بر روی مفهوم سلطنت بوده است. این نقوش به‌عنوان نمادهای سلطنت در ارتباط با مکان‌های نقوش در نمای کلیسا نیز بوده‌اند. نقوش عقاب‌ها و گریفین در قاب نمای جنوبی کلیسا، که نمایانگر تصویر شاه گاگیک در درگاه است و در سمت راست این در پرنده با نقش سر قوچ نمایش داده شده است، نقش آنان را به‌عنوان نمادهای قدرت و شکوه پادشاهی را با بیشترین وضوح به نمایش می‌گذارد. بسیاری از نقشمایه‌های کلیسای آغتامار در نهایت از هنر ساسانی سرچشمه می‌گیرند، هرچند، به‌گواه جزئیات سبکی، الگوهای واقعی کارشده در آثار هنری در طی دوران اسلامی بوده است، سنت‌هایی که میراث هنر ساسانی بود و تا قرن‌ها در هنر سرزمین‌های دیگر ادامه یافت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Effect of Sasanian Motifs in Carved Decoration of the Aghtamar Holy Cross church

نویسنده [English]

  • Mahtab Mobini
Assistant professor, Department of Art, Payame Noor University,I.R . of IRAN
چکیده [English]

Gagik king built the church in 10th century AD in the Aghtamar Island in turkey called holy cross. It was a unique example in the Christian art and one of the unique masterpieces churches in Armenian style. Relief of this church can be considered leader of relief of monuments of Christianity world. Many of the themes and style of the relief church is Sasanian style including motifs of plants, animals, mythical, human masks and kingdom motifs. This research studies relief of Aghtamar church and influence of Sasanian art with the descriptive and comparative way. The question that arises in this context: which Sasanian motifs affected on relief of Aghtamar holy Cross church and what was the reason for this motifs? The aim of this research is a comparative study of the Holy Cross Church Aghtamar motifs and designs and concepts Sassanid era and identifying common motifs in the decoration of the church. Based on these questions the research objectives identified by the Sasanian arts in decorative motifs carved church Aghtamar and understand the reasons for these patterns is in the Holy Cross Church. New wave effect of Sasanian products in 10th century AD emerged not only in Islamic countries but also in the Caucasus Christian kingdom and Constantinople, Sasanian motifs transferred to the Armenian and holy cross church by Islamic art. Including hunting scenes, motifs of animals, birds inside the medallion, senmruv and combined beats.. Some of the motifs in ancient Persia were signs Khvrnh. Some of these roles as represented freedom, but also a greater emphasis on the concept of the monarchy. These motifs are as symbols of the monarchy in relation to relief areas in the view of the church. Motifs of griffin and eagles in the southern facade of the church that represents the image of King Gagik and on the right side of frame, the bird with head of ram has shown .Their role as symbol of royal power and glory illustrates most clearly . Many of the motifs of the Church of Aghtamar originated at the end of Sassanid art. Although stylistic details show that the actual patterns that were working on artwork during the Islamic era. The traditions of  Sassanid art heritage that has lasted for centuries in the art of other lands.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Cross Church
  • Aghtamar
  • Sassanid patterns
  • Armenian art
- انصاری، جمال (1366) گچبری دوران ساسانی و تاثیر آن در هنرهای اسلامی، فصلنامه هنر، ش 13: 318-373.
- اوهانیان، طاتول (1386) نقش بازرگانان ارمنی در فرهنگ و هنر جلفای نو، فصلنامه فرهنگی پیمان، ش40، سال 10.
- تاجبخش، هدایت و سیروس جمالی(1374) نخجیران از آغاز تا امروز، تهران: نشر موزه آثار طبیعی و حیات وحش ایران.
-  دادگی، فرنبغ (1368) بندهش ، ترجمه رقیه بهزادی، نشر مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- در نرسسیان، سرارپی  (1390) ارمنی ها، ترجمه رقیه بهزادی، تهران: نشر طهوری.
- دوستخواه، جلیل (1371) اوستا کهن ترین سرودها و متن های ایرانی ، تهران: نشر مروارید.
- رایس، دیود تالبوت (1383) هنر بیزانس، ترجمه رقیه بهزادی،  تهران: نشر قطره
- سودآور، ابوالعلا (1384) فره ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان، تهران: نشر نی.
- طاهری، علیرضا (1391) تاثیر نقوش ساسانی بر تصویرسازی نسخ بئاتوس، مجله باغ نظر، ش21، صص: 59-68
- گیرشمن، رومن (1386) ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمد معین، تهران: نشر نگاه.
- گیرشمن، رومن (1390) هنر ایران پارت و ساسانی، ترجمه بهرام فره وشی، تهران: نشر علمی و فرهنگی، چاپ سوم.
- لوکونین، ولادیمیرگریگورویچ (1384) تمدن ایران ساسانی، ترجمه: عنایت الله رضا، تهران: علمی فرهنگی
- محمد پناه، بهنام (1385) کهن دیار، تهران: نشر سبزان.
- هوسپیان، شاهن (1389) بازمانده ای از انهدام فرهنگی ، فصلنامه فرهنگی پیمان، ش52، صص: 5-30
- Baer, E (1965) Sphinxs and Harpies in Medieval Islamic Art (Oriental notes and Studies, 9), Jerusalem.
 - Belloni, G and Dall Asen L.F (1969) Iranian Art, New York.
- Blair, Sheila S. & Jonathan M. Bloom and Anne E. Wardwell, (1992), Reevaluating the Date of the "Buyid" Silks by Epigraphic and Radiocarbon Analysis, Ars Orientalis,
Vol. 22 pp. 1-41
      - Bonfioli Mara,(1959) Syriac -Palestinian Mosaics in connection with the Decorations of the Mosques at Jerusalem and Damascus, East and West, Vol. 10, No. 1/2 :pp. 57-76

-Clark, Grahame (1986) Symbols of Excellence: Precious Materials as Expressions of Status, Cambridge University Press.

 - Compareti, Matteo (2009) Holy Animals of Mazdeism in Iranian Arts: Ram, Eagle and Dog, Name-ye Iran-e Bastan, 9/1-2: 27-42.

-Compareti, Matteo (2010) The Spread Wings motif on Armenian steles: its Meaning and parallels in Sasanian Art, Iran and the Caucasus 14: 201-232.

- Compareti, Matteo (2011) the state of research on sasanian painting, e-sasanika,13.(printed version in: the international journal of Eurasian studies: 1,111: 108-152

- Compareti, Matteo (2014) Teratologia fantastica in subcaucasia la migrazione di motivi decorative tra l lran eil caucaso in: Aldo Ferrari & dariele Guizzo (ed) Al crocevia delle civilta Ricerche su caucaso e Asia Centrale, venezia digital publishing: 11-50

- Daryaee, T (1997) The use of Religio-Political propaganda on the Coinage of xusro ii , American journal of Numismatic, 9: 41-53.
- Daryaee, T (2002) Sasanian Kingship, Empire and Glory: Aspect of Iranian Imperium, in: Empire: a very short introduction, oxford.
 - Der Nersessian ,S (1965) Aghtamar: Church of the Holy Cross (Harvard Armenian texts and studies), Cambridge, Mass.
- Der Nersessian ,S (1978) Armenian Art, London: Thames and Hudson.
- Donabedian, P (2008) L age d orde larchitecture armenienne , VII Siecle, Maeseille.
- Eastmond Anthony and Lynn Jones (2001) Robing Power, and Legintimacy, in Robes and Honor, The Medieval World of Investiture, Edited by Stewart Gordan 147-191, New York: Palgrave.
 - Erdmann, k (1942) Eberdarstellung und Ebersymbolik in Iran , Bonner Jahrbucher des Rheinischenlande Smusems (147): 345-387.
- Ettinghausen, R (1972) From Byzantium to Sasanian Iran and the Islamic world;: Three  modes of artistic influence.
- Ettinghausen, R (1964) The Conquering lion, the life cycle of symbol, Oriens, 17.
- Ferrier, A . W (1989) The Art of Persia , New Haven: Yale University Press.
- Gobl, R:Dokumente (1967) zur geschichte der Iranischen Hunnen in Baktrie und Indien , Wiesbaden.
- Harper, P.O (1978) The Royal Hunter: Arts of the Sasanian Empire, New York.
- Harper, P.O (1981) Silver Vessels of the Sasanoian Period,  New York.
- Hewsen, Robert H. (2001). Armenia: a historical atlas. The University of Chicago Press.
- Hofman, H. A (2011) An Interpetation of Textile Wealth in the Eleventh-century Armenian Miniature family portrait of king Gagik-Abas 0f Kars, a Thesis of California state university , Fresno.
- Hovannisian, Richard G. (1999). Armenian Van/Vaspurakan. Costa Mesa, California: Mazda Publishers
- Jones, Lynn (1994) The Church of the Holy cross and the Iconography of Kingship, Gesta the international center of Medival Art. Vol 2: 104-117
- Jones, Lynn (2001) The Visual Expression of Power and Piety in Medieval Armenia: The Palace and Palace Church at Aghtamar, in: Eastern approaches to Byzantium, (ed) Antony Eastmond: 221-241.
- Jones, Lynn (2004) Abbasid Suzeraintg in the Medieval Caucasus: Appropriation and Adaptation of Iconography and Ideology , Gesta XLIII 2 , The International Center of Medival Art.: 143- 150.
- Jones, Lynn (2007). Between Islam and Byzantium: Aght'amar and the Visual Construction of Medieval Armenian Rulership. Aldershot, UK: Ashgate Publishing.
- Keall E. J. (1967) Qal'eh-i Yazdigird: A Sasanian Palace Stronghold in Persian Kurdistan, Iran,Vol. 5, Published by: British Institute of Persian Studies
-  Lerner, J (1975) A Note on Sasanian Harpies , Iran, Vol 13. pp: 166-171.
- Martiniani- Reber, Marielle (2008) Les Tissues Medievaux Armeniens: essai d identification. In Between Paris and Fresno, Armenian studies in Honor of dickran kouymjin, edited by Barlow der Mugrdechian , Costamesa: Mazda Publishers: 141-154.
- Paris A (2004) Sulla gioia e sul Diadema. Interazioni culturali fra zoroastrismo manicheismo e vicino Orient” , Varia Iranica C. G certi, b . Melasecchi, F. vajifdar ceds Rome: 183-211.
- Redgate, A.E (2007) Myth and Reality: Armenian Identity in the early Middle Ages, National Identities, Vol 9, No 4, pp: 281-306.
-  Soudavar, A. (2003). The Aura of Kings . California: Mazda publishers.
- Thierry, jean Michel & Donabedian, Patrick (1987) Armenian Art, New York: H.N. Abrams.
- Wagner, Stephen (2002) The Impact of Silk on Ottonian and Salian Manuscripts, Published in Silk Roads, Other Roads: Textile Society of America 8th Biennial Symposium, Smith College, Northampton, Massachusetts.
- www.panoramio.com