بدن، مراتب و ویژگی‌های آن از دیدگاه حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حکمت متعالیه دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار فلسفه دانشگاه فردوسی مشهد

3 استاد حوزه علمیه خراسان و دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

طبق دیدگاه صدرالمتألهین، نفسیت نفس به تعلق ذاتیِ آن به بدن است و به‌همین‌دلیل، نفس بدون بدن، نفس نیست. اکنون این سؤال مطرح می‌شود که در صیرورت جبلّی وجود واحد انسان از عالم الهی به عالم عقل، مثال و ماده، در قوس نزول، و رجوع به غایت نهایی خود در قوس صعود، آیا بدن نیز در تمامی این عوالم وجودی، انسان را همراهی می‌کند، یا می‌توان مرحله‌ای را یافت که در آن، انسان فاقد بدن می‌شود؟ به‌عبارت‌دیگر، آیا با ورود نفس به عالم عقل و بلکه برتر از آن، نفس فاقد بدن می‌شود؟ این مقاله براساس مبانی وجودشناختی صدرایی، به بررسی حقیقت بدن پرداخته و در موضوع بدنِ عقلی، به دو نظریه اشاره کرده است. در نظریه‌ی اول، حقیقت بدن به قوه‌ی خیال بر‌می‌گردد و به‌دلیل حضور بارز یا کامنِ قوه‌ی خیال در تمام مراتب وجودی، انسان همواره بدن دارد و با بدن عقلی و اسمایی، به‌شکل صوَر تقدیریِ متناسب با آن نشئه‌ها همراه است. بنابر نظریه‌ی دوم، در ترفّع وجودی به عالم عقل، صوَر تبدیل به معنا می‌شود، اما بدن عقلی همچنان به معنای تعیّنی از تعیّنات نفس، در عالم عقل، پذیرفتنی است.
 
 

کلیدواژه‌ها


 
1. اردبیلی، عبدالغنی، (1392)، تقریرات فلسفه‌ی امام خمینی، ج3، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
2. افتخار، مهدی، (1388تأملاتی در جسمانی‌بودن حدوث نفس در حکمت صدرایی، قم: آیت اشراق.
3. امینی‌نژاد، علی، (1394)، حکمت عرفانی، قم: مؤسسه‌‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
4. جوادی‌آملی، عبدالله، (بی تا)، دروس صوتی آثار جوادی آملی (شرح اسفار)، قم: مجمع عالی حکمت اسلامی.
5. رهبری، احمد، (1374)، قیامت در قرآن، تهران: مارلیک.
6. شیروانی، علی، (1377)، شرح مصطلاحات فلسفی بدایه الحکمه و نهایه الحکمه، قم: دفتر تبلیغات حوزه‌ی علمیه‌ی قم.
7. عبودیت، عبدالرسول، (1385)، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، ج1، قم: مؤسسه‌ی‌ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
8. قطب‌الدین‌ شیرازی‌، محمودبن‌مسعود، (1392)، حکمة الاشراق (تعلیقه‌ی ملاصدرا)، شرح ملاصدرا، ج۴، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
9. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم (ملاصدرا)، (1354)، المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه‌ی ایران.
10. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم، (1360الف)، اسرار الآیات، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
11. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم، (1360ب)، الشواهد الربوبیه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
12. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم، (1363)، مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
13. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم، (1366الف)، تفسیر القرآن الکریم، ج 2، 3، ۴، ۷، قم: بیدار.
14. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم، (1366ب)، شرح اصول کافی، ج1، 3، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
15. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم،  (1368)، الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الأربعه، ج3، 8 ، ۹، قم: مکتب المصطفوی.
16. صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم،  (1382)، شرح و تعلیقه‌ی صدرالمتألهین بر الهیات شفا، ج1، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
17. یزدان‌پناه، یدالله، (1393)، مبانی و اصول عرفانی نظری، نگارش سیدعطاء انزلی، قم: مؤسسه‌‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
18. یزدان‌پناه، یدالله، (1395)، دروس صوتی آثار یزدان‌پناه (شرح اسفار)، قم: مجمع عالی حکمت اسلامی.
19. یزدان‌پناه، یدالله، (1399)، مختصات حکمت متعالیه، تدوین و نگارش رضا درگاهی‌فر، قم: آل‌احمد علیهم‌السلام.