بررسی تحلیلی رقابت‌های سیاسی و اقتصادی انگلستان و روسیه در خلیج‌ فارس(1820-1907م)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان

3 کارشناسی ارشد مطالعات خلیج فارس از دانشگاه اصفهان

چکیده

خلیج‌ فارس در طول تاریخ پرفرازونشیب خود همواره به‌عنوان یکی از مناطق مهم و استراتژیک موردتوجه کشور‌های منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای قرار داشته است. این کشورها همواره سعی داشته‌اند جایگاه سیاسی و اقتصادی خویش را در این منطقه ارتقاء بخشند. در سال‌های 1820 تا 1907 م، خلیج‌ فارس صحنه رقابت بین‌المللی گردید. رقابت انگلستان و روسیه به‌عنوان دو قدرت جهانی در سدۀ نوزدهم و اوایل سدۀ بیستم در ‌خلیج‌ فارس بخش مهمی ‌‌از تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی این منطقه است. هدف این پژوهش پرداختن به این مسئله است که چه عواملی سبب شد ‌خلیج‌ فارس در طی سال‌های 1820 تا 1907 م. صحنه رقابت سیاسی و اقتصادی انگلستان و روسیه گردد. در راستای پاسخ به این سؤال تلاش می­شود که با استناد به منابع اصلی و پژوهشی و به شیوه توصیفی و تحلیلی موضوع مورد بررسی قرار گیرد و به نظر می‌رسد که با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک خلیج‌ فارس و نزدیکی آن به هند، باعث گردید که انگلستان در راستای حفظ منافع سیاسی و نظامی خود در این منطقه و روس­ها در راستای دست‌یابی به منافع جدید، به رقابت جدی پرداخته، که نهایتاً با تسلط کامل انگلیس بر این منطقه و خروج روس­ها از آن در سال 1907 م به پایان آمد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analytical Study of Political and Economic Rivalries between Russia and Britain in the Persian Gulf (1820-1907)

نویسندگان [English]

  • Bahman Zeinali 1
  • Aliakbar Jafari 2
  • Tayebbeh Rostami 3
1 Assistant Professor of History, University of Isfahan
2 Associate Professor of History, University of Isfahan
3 M.A. in the Persian Gulf Studies, University of Isfahan
چکیده [English]

Abstract
The Persian Gulf has been always noticed as one of the strategic and important areas among regional and extra-regional countries during its vicissitudinous history. These countries have always tried to promote their economic and political status in this region. From 1820 to 1907, the Persian Gulf became the field of international rivalry. The rivalry between Britain and Russia as two world powers in the 19th century and early 20th century in the Persian Gulf forms a major part of the history of political, social, and economic changes in this region. This article aims at discussing this question that which factors made the Persian Gulf the field of political and economic rivalry between Britain and Russia From 1820 to 1907? In finding answers to these questions, the researcher tries to investigate the topic by referring to the main research sources and using descriptive and analytical method. It seems that considering the geopolitical situation of the Persian Gulf and its proximity/adjacency to India, the British-Russian rivalry started with Britain attempting to preserve its political and military profits in this region, and Russia trying to attain new interests. This rivalry was finally ended with Britain’s complete dominance over this region and the expulsion of the Russians from there in 1907.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Rivalry
  • British colonization
  • Russia
  • The Persian Gulf
کتابنامه
  الف.کتاب‌ها
1.آلبرماله. (1377). ژول ایزاک. ترجمه رشید یاسمی( ج 2). تهران: پروین.
2. اسدی، بیژن. (1381). ‌خلیج‌ فارس و مسائل آن. تهران: سمت.
3. حافظ­نیا، محمدرضا و حسین ربیعی. (1392). مطالعات منطقه‌ای خلیج‌ فارس. تهران: انتشارات سمت.
4. جناب، محمدعلی. (1349). ‌خلیج‌ فارس، نفوذ بیگانگان و رویدادهای سیاسی، 1900 1875. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
5. زرگر، علی‌اصغر. (1372). تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در دورۀ رضاشاه. مترجم: کاوه بیات. تهران: انتشارات معین و پروانه.
6. سلیمی، علی‌اکبر. (1311). اسناد محرمانه سیاسی انگلیس و روس در ایران قبل از جنگ. تهران: پخش‌کننده و غیره.
7. صباحی، هوشنگ. (1379). سیاست انگلیس و پادشاهی رضاشاه. ترجمۀ پروانه ستاری. تهران: گفتار.
8. فوران، جان. (1358). مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران( از سال 1500 م. مطابق با 879 ش.تا انقلاب اسلامی). ترجمۀ احمد تدین. تهران: رسا.
9. کاظم‌زاده، فیروز. (1371). روس و انگلیس در ایران (1914-1864). ترجمۀ منوچهر امیری(ج 2.) تهران: آموزش انقلاب اسلامی‌‌.
10. کبابی، سدیدالسلطنه (محمدعلی). (1368). بندرعباس و خلیج‌ فارس. تصحیح احمد اقتداری. تهران: دنیای کتاب.
11. مجتهد زاده، پیروز. (1349). شیخ‌نشین‌های خلیج‌ فارس. تهران: عطایی.
مشایخی، عبدالکریم. (1386). خلیج‌ فارس و بوشهر. بوشهر: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران و بنیاد ایران‌شناسی شعبۀ استان بوشهر.
12. مهدوی، عبدالرضا (هوشنگ). (1385). تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای دورۀ صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم. تهران: امیرکبیر.
13. نوری­زاده بوشهری، اسماعیل. (1323). نظری به ایران و خلیج‌ فارس. بی‌جا.
14. وثوقی، محمدباقر. (1384). تاریخ ‌خلیج‌ فارس و ممالک هم‌جوار. تهران: سمت.
15. ویلسن، سر آرنولد. (1366). خلیج‌ فارس. ترجمۀ محمد سعیدی، تهران: علمی ‌‌فرهنگی.
16. وادلا، ر. (1356). ‌خلیج‌ فارس در عصر استعمار. ترجمۀ شفیع جوادی. تهران: صحاب کتاب.
  ب.مقاله‌ها
17. احمدی، فرج‌الله (1386). «رقابت روسیه و انگلستان در خلیج‌ فارس؛ تلاش برای ایجاد پایگاه دریایی (1890 م-1907)». مجله دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. شماره 182. 23 ـ 38.
18. سریع‌القلم، محمود. (1377). «مبانی عشیره‌ای فرهنگ سیاسی ایران». مجله اطلاعات سیاسی و اقتصادی، سال سیزدهم، شماره 136 و 135. 34 ـ 43.
18. میری، سید احمد. (1378). «تأثیر ساختار نظام سیاسی بر فرهنگ سیاسی مردم ایران با تکیه‌ بر سال‌های 1357-1332». مجله اطلاعات سیاسی، اقتصادی. سال سیزدهم، شماره 7 و 8، 76 ـ 81.
 ج.پایان‌نامه‌ها
مروار، محمد (1380). سیاست‌های بریتانیا از نیمه دوم قرن نوزدهم تا جنگ جهانی اول. رسالۀ تحصیلی فوق‌لیسانس. دانشگاه شیراز