آیکونوگرافی نماد عقرب در آثار تمدن جیرفت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه هنرهای دیجیتال، دانشکده هنر، دانشگاه دامغان، سمنان، ایران.

2 دانشجوی رشته پژوهش هنر دانشگاه تهران

چکیده

تمدن جیرفت با قدمت پنج‌هزار ساله، یکی از باشکوه­ترین تمدن­های ایران است، که در سال ١٣٧٩ خورشیدی کشف و پس از مدتی مورد توجه باستان­شناسان قرار گرفت. عمده آثار به­جا مانده از تمدن جیرفت مربوط به کنده­کاری­های اشیا سنگ صابون است که با نقوش متنوعی از جمله نقوش گیاهی، انسانی، حیوانی، موجودات خیالی و فضاهای معماری آراسته و گاهاً  برخی سنگ­نشان شده­اند. در میان این نقوش، با بررسی­های انجام شده مشخص شد، نقش عقرب، پس از نقش مار بیشترین میزان فراوانی را نزد مردم این تمدن دارا بوده­است. نقش عقرب به دو صورت طبیعی و خیالی ترسیم شده­است که در نوع خیالی آن به صورت ترکیب با انسان دیده می­شود. نقش عقرب-انسان در میان نقوش موجودات خیالی جیرفت، بیشترین درصد فراوانی را دارد که نشان از جایگاه ویژه آن به لحاظ مفهومی و اسطوره­ای است. در این مقاله با توجه به جایگاه نقش عقرب به تحلیل آثار در جیرفت پرداخته می­شود. هدف این مقاله مطالعه نقش عقرب به صورت آیکونوگرافی است. آیکونوگرافی، یک روش تفسیر در تاریخ فرهنگ و تاریخ هنر است که پس‌زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و تاریخی موضوعات و الگوها را در هنرهای دیداری آشکار می‌کند. بدین جهت با روش توصیفی- تحلیلی به گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه­ای و اسنادی پرداخته شده­است. نتیجه تحقیق جنبه­های شمایل شناسانه نقش عقرب را مورد مطالعه قرار داده است و نهایتاً با آوردن نقوش در جدول و رسامی کردن طرح­ها، به تحلیل یافته­ها پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Iconography of the scorpion symbol in the works of Jiroft civilization

نویسندگان [English]

  • Sara Sadeghinia 1
  • Najibeh Rahmani 2
1 Department of Digital Arts, faculty of Art, Damghan University, Semnan, Iran.
2 PhD Student,Art Research , University of Tehran
چکیده [English]

Abstract

Introduction

Jiroft civilization dating back five thousand years is one of the most magnificent civilization of Iran, which was discovered and recorded in 2001. After some time it was considered by archaeologists. Most of the remains of the Jiroft civilization relate to the sculptures of chlorite objects, which are represented by a variety of motifs, including the monument, plant, human, animal, fantastic and sometimes they are adorned in stone. Among these motifs, the role of the scorpion, after the role of the snake, was the most prevalent among the people of this civilization. This role is depicted in both a natural and an imaginary form, in which the imaginary type is seen in combination with human beings. Among the motifs of Jiroft's imaginary creatures, the role of scorpion-man has the highest value, signifying its special place both conceptually and mythically. In this article, according to the position of the scorpion, the works in Jiroft are analyzed. The purpose of this research is to study the role of scorpions in iconography. Iconography is a method of interpreting the history of culture and the art that reveals the cultural, social, and historical backgrounds of themes and patterns in the visual arts. For this purpose, a descriptive-analytical method was used to collect data in both field and documentary methods. The result of the research studied the iconic aspects of the scorpion role and finally analyzed the findings by bringing the designs in the table and drawing the designs.
 

Methodology

The research has a descriptive-analytical nature and has been conducted by the library-based methods. Among the works discovered in Jiroft, the statistical population under study has been selected and analyzed from "Jiroft, the Most Ancient Civilization of the East" written by Dr. Yousef Majid Zadeh and "Work Treasure of Jiroft" by Sedigheh Piran.
 

Discussion

The ancient man created the animals from mud, stone and metal based on his beliefs and religion respecting and worshiping them. They were sometimes worshiped and revered as totems or ancestors and sometimes because of their natural beauty and power. In Iran, the identity of the animal motifs has undoubtedly been influenced by the environmental conditions, culture and religion of each tribe. Animal motifs can be divided into the symbolic domestic animals, the animals that were the symbols of power, belief and religion and the sacred animals that were worshiped as gods. One of the emerging civilizations in the Iranian plateau is Jiroft civilization, which was discovered in 2001. Among the animals which are a symbol of power and are rooted in the beliefs of Jiroft’s people, we can mention the scorpion.
 Jean Perrot believes that the people did not use human faces in drawing motifs, but they used the creatures which were superior to the human in the third millennium BC, hybrid creatures are an example for it. In fact, these individuals displayed the divine superiority existed in their minds by some symbols. In the scorpion-man motif in the works of Jiroft, the upper parts of all men's bodies are naked and the skirts have been fastened to the waist by the large scarfs like the Sumerian figures. Without exception, they have long hair extending from the back to the waist. Archaeologists believe that some parts of Gilgamesh narrative had happened in Jiroft and it is likely that its origin also belongs to this area. The word scorpion has been mentioned as Kharfster in Avesta. Among the works obtained from the Jiroft civilization that are related to the role of the scorpion, we encounter three types of icon, symbolic and index signs. Hence, Pierce believes that:
 “There are three types of signs: first, similarities or icons; they give images of what they are doing simply by imitating them. Second, indicators or indexes; which they imply through physical contact with things. Third, general symbols or signs, which are linked to their meanings through use”(Sojudi, 2003, p. 33).
The role of the scorpion in the artifacts discovered from Jiroft is in the form of a connection between the animal and its abdomen and it is designed as a part of the abdomen. It comes out of the head of both arms and at the end of each arm, there is a plier’s image. The abdomen of this animal is 7 rings and the tail is in 6 pieces and the last piece of tail has sting. In each part of the body, there exist 4 legs, which are also very delicate and thin. These legs are in the shape of a wing tip. The skeleton of this animal is depicted with straight grooves, or zigzag row. Moreover, the statistical population of this study is a selection of objects discovered with the role of scorpions and scorpion-man that have been analyzed and studied. For better readability of the motif on the dishes, they were first drawn linearly by the author and then analyzed.
 

Conclusion

Undoubtedly, we cannot still analyze the art of Jiroft completely. Among these are the examples of the scripts that are not readable at present and the objects whose usage have not yet been identified. However, the study of the motifs remained in Jiroft civilization reveals that they were substantive among the people of that era. Applying the artistic details and skills of the creators is the outcome of a careful observation and indicates the animals that existed around them. At the same time, the artists’ power of imagination in portraying the imaginary creatures is also notable. The imagination that created the images can be considered as the outcome of the people's beliefs in this land. The beliefs that have been drawn symbolically relying on the physical powers of these animals, present creative images of the conquest of the powers of these creatures.
 The existence of epic figures of both human and supernatural creature which control the threatening forces and were created in Halil Rud district in the mythology of the peoples in the Bronze Age. The conflicts that are not ordinary and have special meanings that we may never understand. According to the statistical population, usually the scorpion-man has been defeated in the conflicts between scorpion-man with the man or man-cow and man-lion. Therefore, the hypothesis of the myths and Avestan texts about the scorpion associated with the underworld which is one of the devilish symbols is more probable in these scenes. But on the dishes that are seen naturally or in combination alone, one can imagine the hypothesis of reverence and respect for this creature and or its relation to the concept of fertility and marital bond. In any case, the source of this motif is rooted in the people's beliefs and opinions in Jiroft and other neighboring civilizations. The statistics shows that the scorpion-human motif among the other hybrid and imaginary creatures is the only motif that can be seen alone, face to face and or with other creatures. This issue also increases the importance of the afore-mentioned motif.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iconography
  • Jiroft civilization
  • religion
  • scorpion
  • scorpion-man
  • symbol
- ایاز، حمید و طحان، احمد.(1395). «خرفستران در اندیشه ایرانیان براساس اوستا وشاهنامه». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی. سال 12، شماره22، صص11-52.
- ابراهیمی، معصومه.(1392).«بررسی سیر تحول مفهومی دیو در تاریخ اجتماعی و ادبیات شفاهی». دوفصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه، ش 2 دوره اول، صص53-82 .
- اسمیت، ژوئل.(1387). فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمه شهلا برادران خسروشاهی. چ چهارم. تهران: فرهنگ معاصر.
- افضل­طوسی، عفت­السادات.(1393). طبیعت در هنر باستان.چ اول. تهران: مرکب سپید و دانشگاه الزهرا.
- آقاعباسی، زهرا.(1389). نقش­مایه­های نویافته در حوزه هلیل­رود.چ اول.کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
- استخری، پروین.(1381). «میترائیسم». نامه انجمن. شماره 7، صص 150-160.
- بهار، مهرداد.(1384). پژوهشی در اساطیر ایران.چ سوم. تهران: نشر آگه.
- بلک، جرمی و گرین، آنتونی.(1385). فرهنگ نامه خدایان. دیوان و نمادهای بین النهرین باستان. ترجمه: پیمان متین. چ سوم. تهران: امیرکبیر.
- بصیری، محمدصادق. صرفی، محمدرضا.(1384).«نگاهی به محتوای اسطوره­ای انگاره­های درخت در تمدن جیرفت». مجله مطالعات ایرانی. ش 8، صص 31-52.
- پیتمن، هولی.(1392). «هنر عصر مفرغ در ایران: فصل جدیدی از کنار صندل». مجموعه مقاله­های دومین همایش بین­المللی تمدن حوزه هلیل­رود: جیرفت. تهران: فرهنگستان هنر.
- پرو، ژان.(1386).« نگاهی به نقوش بازمانده از جیرفت». ترجمه زهرا نوایی. آینه خیال. شماره2، صص70-77.
- پوپ، آرتور آپهام و اکرمن، فیلیپس.(1387). سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز، ترجمه سیروس پرهام و گروه مترجمان. چ اول. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- جانبازی، فاطمه.(1391). «نقش­مایه عقرب در آثار تمدن­های پیش از تاریخ ایران». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. شماره7، بهار و تابستان.
- حفظی یکتا، امیر.(1392). «پژوهشی در آیین مهر و میترائیسم». حافظ. شماره 103، صص 7-16.
- خسروی، الهه.(1388). «بررسی تطبیقی موجودات تلفیقی در هنر ایران و میان­رودان». نقش‌مایه. سال دوم، ش4، صص7-16.
- ژیران، ف­دلاپورت، ل.لاکوئه،گ.(1382). اساطیر آشور و بابل. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل­پور. چ اول. تهران: انتشارات کارون.
- سرخوش کریتس، وستا.(1383). اسطوره های ایرانی. ترجمه عباس مخبر. چ نهم. تهران: نشر مرکز.
- صحت­منش، رضا.(1398).«خوانش توتمی نقوش جانوری تمدن حوزه­ی هلیل­رود جیرفت(هزاره سوم ق م)». نشریه پژوهش­های باستان شناسی ایران. دوره 9، ش 20، صص 55-74.
- عفیفی، رحیم.(1383). اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته‌های پهلوی. چ دوم. تهران: توس.
- فرنبغ­دادگی.(1369).بندهش. ترجمه مهرداد بهار.چ پنجم. تهران: توس.
- کرباسیان، ملیحه.(1384). فرهنگ الفبایی موضوعی اساطیر ایران باستان، تهران: نشر اختران.
- کوپر، جی. سی.(1382). فرهنگ نگاره­ای نمادهای کهن. ترجمه رقیه بهزادی، تهران: صبحدم.
- کاوینگتون، ریچارد.(1386). «جیرفت چه بود».ترجمه آذین خشنود شریعتی، آینه خیال، شماره2، صص 36-41.
- گرترود، جابز.(1370). سمبل ها. ترجمه محمدرضا بقا پور. چ اول.تهران: مترجم.
- مجیدزاده، یوسف.(1379). تاریخ و تمدن بین النهرین (اوضاع فرهنگی- اجتماعی). چ اول. جلد دوم. تهران: سحاب.
- مجیدزاده، یوسف.(1383). جیرفت کهن ترین تمدن شرق. چ اول. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ملک­زاده بیانی.(1363). تاریخ مهر در ایران. چ دوم. تهران: انتشارات یزدان.
- ورمازرن، مارتین.(1390). آیین میترا. ترجمه بزرگ نادرزاد،.چ هشتم. تهران: نشرچشمه.