بررسی و نقد شیوۀ نگارش و محتوای اخلاقی تاریخ جهانگشای جوینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‎آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

تاریخ جهانگشای جوینی، علاوه بر اینکه یکی از مهم‎ترین آثار تاریخی دورۀ مغول به‌شمار می‎آید، از جنبۀ ادبی نیز یکی از شاهکارهای ادبیات پارسی است. در این پژوهش، جلوه‎ها و جنبه‎های گوناگونی اخلاقی کتاب تاریخ جهانگشا تحلیل و بررسی شده است. مدعای اصلی پژوهش حاضر این است که تاریخ جهانگشا علاوه بر ارزش‌های تاریخی، از جهت اشاعۀ مسائل اخلاقی و تعلیمی نیز یک اثر برجسته در عصر مغول، دوره‎ای دشوار برای فرهنگ ایرانی، به‌شمار می‎آید. به‌منظور بررسی این مدعا، مسائل اخلاقی تاریخ جهانگشا در دو نوع ایجابی و سلبی دسته‎بندی ‎و در ادامه، انواع شیوه‎های بیان عطاملک جوینی در مسائل اخلاقی واکاوی شده است. نتایج این پژوهش نشان می‎دهد که جوینی در مقام یک منتقد اخلاقی و مروج اخلاق در عصر مغول، با شیوه‎ای خلاقانه بیشتر متمایل به ترغیب افراد به امور نیک اخلاقی و اجتماعی بوده و به دلایلی همچون تلاش برای حفظ فرهنگ ایرانی، بیم از گزند مغولان در صورت نفی اعمال ایشان و ایدئولوژی ویژۀ او در باب اهمیت خوش‌بینی و امید، نهی از امور منفی، جایگاهی پایین‎تر در اندیشۀ او داشته است. همچنین به‎نظر می‎رسد تعدد روش‎های نویسنده در بیان مسائل اخلاقی حاکی از اهمیت تعلیم و اخلاق در نظام اندیشگانی او باشد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating and analyzing the writing style and moral issues in Tārikh- ‘i-Jahāngushā

نویسندگان [English]

  • Reza Refaee Ghadimi Mashhad 1
  • Saeed Bozorg Bigdeli 2
1 Ph.D. of Persian Language and Literature, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]

In addition to being one of the most important mongol historical works, Tārikh- ‘i-Jahāngushā is also a literary masterpiece of Persian literature. In the present study, the moral and didactic aspects of Tārikh- ‘i-Jahāngushā are considered and specified. The major argument of this study is that in addition to Tārikh- ‘i-Jahāngushā’s historical values, it is a tour de force regarding the promulgation of moral and didactic issues. To prove this argument, the researchers have categorized historical issues into positive and negative. In addition, they have scrutinized different kinds of expressing moral issues by Juvayni. The results of this study indicate that Juvayni in the position of an instructor of morality had been more inclined to encourage people to righteous moral deeds, and warning people against negative deeds has had a lower position in his moral thought. Additionally, it seems that the diversity of moral issue expression methods indicates the importance of didacticism and morality in his ideological system. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Moral/Didactic literature
  • didactic prose
  • moral content
  • Atā Malik Juvayni
  • Tārikh- ‘i-Jahāngushā
قرآن کریم.
اقبال اشتیانی، عباس (1364)، تاریخ مغول، تهران: امیرکبیر.
بهار، محمدتقی (1349)، سبکشناسی؛ تاریخ تطور نثر فارسی، ج 3، تهران: امیرکبیر.
بیهقی، محمد بن حسین (1383)، تاریخ بیهقی، تصحیح علی‎اکبر فیاض، مشهد: دانشگاه فردوسی.
جوینی، عطاملک علاءالدین‎بن بهاءالدین (1387)، تاریخ جهانگشا، تصحیح علامه محمد قزوینی، تهران: هرمس.
چهری، طاهره؛ غلامرضا سالمیان و روح‎الله بهرامی (1399)، «تبیین گفتمانِ متناقض جوینی مبتنی بر ردّ و قبول مغول در جلد اوّل تاریخ جهانگشا بر اساس نشانه‌های (واژگان، صور خیال، عبارات، جملات و اشعار) گفتمان‌مدار»، جستارهای تاریخی، دورۀ 11، شمارۀ 1: 1-40.
خطیبی، حسین (1390)، فن نثر در ادب پارسی، تهران: زوار.
دستغیب، عبدالعلی (1367)، هجوم اردوی مغول به ایران، تهران: علم.
دهخدا، علی‎اکبر (1352)، لغتنامه، زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.
رزمجو، حسین (1374)، انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد: آستان قدس رضوی.
رستگار فسایی، منصور (1390)، انواع نثر فارسی، تهران: سمت.
زرین‎کوب، عبدالحسین (1374)، دفتر ایام، تهران: علمی.
زرین‎کوب، عبدالحسین (1382)، نقد ادبی.تهران: امیرکبیر.
سلماسی‎زاده، محمد (1379)، «همای اقبال یا صدای ادبار»، مجموعه مقالات اولین سمینار تاریخی هجوم مغول به ایران و پیامدهای آن، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
سلیمانی، زهرا (1392)، «بازتاب آموزه‎های تعلیمی امثال قرآنی در تاریخ جهانگشای جوینی»، فصلنامۀ تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 17: 85-100.
شرفی، محبوبه (1392)، «بازتاب اندیشه مشیّت الهی در تاریخ نگاری عصر ایلخانی (با تأکید بر تاریخ جهانگشا و تاریخ وصّاف)»، نشریۀ جستارهای تاریخی، سال 4، شمارۀ 2 (پیاپی8): 91-69.
صادقی مریم (1395)، «بررسی دیدگاه‌های سیاسی - ‌دینی در تاریخ جهانگشا»، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی، شمارۀ ۱۳ (۵۱): ۳۳-۶۰.
صفا، ذبیح‎الله (1369)، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس.
علوی‎زاده، فرزانه؛ سلمان ساکت و عبدالله رادمرد (1389)، «نقش ابیات شاهنامه در انسجام متنی تاریخ جهانگشا»، فصلنامۀ جستارهای ادبی، شمارۀ 171: 108-67.
مرتضوی، منوچهر (1358)، مسائل عصر ایلخانان، تبریز: مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
مشرف، مریم (1389)، جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران، تهران: سخن.
نراقی، احمد بن محمدمهدی (1393)، معراجالسعاده، تهران: پیام مقدس.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1371)، اخلاق ناصری، تهران: علمیۀ اسلامیه.
نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1314)، هفتپیکر، تصحیح وحید دستگردی، تهران: ارمغان.