علل افزایش نقش روسیه در ژئوپلیتیک خاورمیانه پس از سال 2011

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مطالعات خاورمیانه دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبائی، تهران.ایران.

چکیده

طی بیش از یک دهة گذشته به‌ویژه پس از خیزش‌های مردمی در خاورمیانه در سال 2011، روسیه به‌عنوان قدرت فرامنطقه‎ای فعّال در خاورمیانه و شمال آفریقا ایفای نقش نموده است. اتّخاذ چنین نقشی و رویکردی به‌خصوص از دورة ریاست جمهوری پوتین در سیاست خارجی روسیه مورد توجّه قرار گرفت. مهم‌ترین حضور روسیه را به‌شکل عینی می‌توان در مسئلة سوریه سال 2015 مشاهده کرد که طی آن مسکو نقش فعّالی را در تحوّلات غرب آسیا برعهده گرفت و تاکنون نیز این روند در منطقه ادامه داشته است. در پژوهش پیش رو سعی شده است تا با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و با ابزار گردآوری کتابخانه‌ای و اینترنتی به این پرسش پاسخ داد که مهم‌ترین عوامل مؤثّر در افزایش نقش روسیه پس از تحوّلات 2011 در منطقة خاورمیانه در یک دهة اخیر کدم‌اند؟ در پاسخ به پرسش اصلی پژوهش این فرضیه مطرح می‌شود که افزایش نقش روسیه در قالب قدرت فرامنطقه‌ای و مداخله‌گر در منطقة خاورمیانه و شمال آفریقا درراستای ایجاد موازنة قوا با ویژگی چندوجهی - چندبرداری در ابعاد ساختار قدرت نظام بین‌المللی، ژئوپلیتیکی و امنیتی در خاورمیانه پس از وضعیت آشوب 2011 صورت پذیرفت که درصورت عدم حضور مسکو در بحران سوریه، توازن قدرت در ساختار نظام بین‌الملل و مؤلّفه‌های قدرت در سطح منطقه‌ای (منابع، متّحدان/ شرکا و قلمرو نفوذ) به‎شکل دومینووار به سمت غرب و آمریکا سوق می‌یافت؛ همچنین حضور پررنگ روسیه در خاورمیانه تحت تأثیر بسترها و محرّکه‌هایی امنیتی، سیاسی و اقتصادی موجود در منطقه و درراستای مقابله با یک‌جانبه‌گرایی و نظم آمریکایی به ‎اجرا درآمده است؛ همان‎طور که توازن در حوزه‌های اقتصادی، تجاری، ژئوپلیتیکی و...، پیش‌نیاز مهمّی برای تداوم سیاست خارجی خاورمیانه‌ای فعّال مسکو در دهه‌های آتی در منطقه نیز هست.

کلیدواژه‌ها


احمدی، حمید؛ درآیند، روح‌الله (1397)، «سیاست روسیه در بحران سوریه و پیامدهای آن بر منافع ملّی ایران»، فصلنامة مطالعات روابط بین‌الملل، دورة یازدهم، شماةه 44، 79.
ایوب، محمد (1394) خاورمیانه: از فروپاشی تا نظم یابی، ترجمة مهدی زیبایی و سجاد بهرامی مقدم، تهران، پژوهشکدة مطالعات راهبردی.
برچیل، اسکات؛ لینکلیتر، اندی؛ دانلی، جک؛ ماتیو پترسن (1391). نظریه‌های روابط بین‌الملل، ترجمة حمیرا مشیرزاده و روح‌الله طالبی، تهران: میزان.
پایایانو، پل ای. (1392) قدرت‌های بزرگ و نظم‌های منطقه‌ای: امکانات و چشم‌اندازهای پس از جنگ سرد، در دیوید لیک و پاتریک مورگان، نظم‌های منطقه‌ای؛ امنیت سازی در جهانی نوین، ترجمة سید جلال دهقانی فیروزآبادی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
ترابی، قاسم (1391) «رقابت­های منطقه‌ای و جهانی در تحوّلات جهان عرب و امنیت جمهوری اسلامی ایران»، پژوهشنامة دفاع مقدس، دورة اول، شمارة 2، 167.
چگنی­زاده، غلامعلی (1392)، «موازنة قوا و روابط راهبردی چین با ایالات متّحده آمریکا»، فصلنامة روابط خارجی، دورة پنجم، شمارة 40، 233.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال؛ مرادی، منوچهر (1394) «آمریکا و روابط جمهوری اسلامی ایران- فدراسیون روسیه»، فصلنامة آسیای مرکزی و قفقاز، دورة 21. شمارة 89، 130
رستمی، محمدرضا (1394)، «جریانات افراطی و تکفیری در منطقه و راهکارهای مقابله با آن‌ها با توجّه به نقش خاورمیانه‌ای روسیه»، فصلنامة سیاست خارجی، دورة 29، شمارة 1، 109-112.
رشیدی، احمد (1395)، «رهیافت‌های متعارض در سیاست خارجی روسیه»، فصلنامة مطالعات اوراسیای مرکزی»، دورة 9، شمارة 2 ، 253-254.
سجادپور، سید محمدکاظم؛ آخشی، مسعود (1399)، «علل شکل‌گیری گروه‌های ضد سیستمی در روابط بین‌الملل مطالعه موردی خاورمیانه (داعش)»، فصلنامة مطالعات راهبردی ناجا، دورة پنجم، شمارة 15، 5-6.
سریع‌القم، محمود (1395)، «نظام بین‌الملل و ژئوپلیتیک خاورمیانه»، پژوهشنامة علوم سیاسی، دورة دوازدهم، شمارة 1،  105.
سهرابی، محمد (1393) «سیاست خارجی روسیه در خاورمیانه»، فصلنامة علمی مطالعات روابط بین‌الملل، دورة 7، شمارة 25، 115.
سیفی، عبدالحمید؛ پورحسن، ناصر (1395)، «موازنة همه­جانبه و ائتلاف­سازی عربستان درقبال جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامة تحقیقات سیاسی بین­المللی، دورة 8، شمارة 26، 86.
شهرکی، ماهرخ؛ حسن راجی، محمدمهدی؛ طوسی، مهدی (1398)، «رویکرد روسیه در قبال نظم امنیتی خاورمیانه (2018-2010)»، فصلنامة تخصصی علوم سیاسی، دورة چهاردهم، شمارة 48، 53.
قاسمی، فرهاد؛ جمشیدی، محمدحسین؛ محسنی، سجاد (1397)، «عربستان سعودی و بازدارندگی شبکه‌ای علیه جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامة مطالعات راهبردی، دورة سی و یکم، شمارة 3، 1.
قاسمی، فرهاد؛ عین‎الهی معصوم، بهرام (1395)، «نقش و کارکرد گروه‌های ضدّ سیستمی در سیستم کنترل نظم منطقة آسیا غربی (موازنة قدرت، بازدارندگی، وادارندگی)»، پژوهشنامة ایرانی سیاست بین‌الملل، دورة چهارم، شمارة 2، 132.
قربانی، مصطفی (1392) «مروری بر مبانی حمایت روسیه از سوریه» خبرگزاری فارس، قابل دسترسی در: https://www.farsnews.ir/news/ 13920807000422
قوام، سید عبدالعلی (1394)، اصول سیاست خارجی و سیاست بین‌الملل، تهران: سمت.
کرمی، جهانگیر (1389)، «سیاست خارجی هجومی روسیه و موازنه استراتژیک اروپایی»، فصلنامة سیاست، دورة 40، شمارة 2، 181-196.
لطیفی پاکده، لطفعلی (1388)، اسلام و روابط بین‌الملل، چاپ اول، تهران: زمزم هدایت وابسته به پژوهشکدة علوم اسلامی امام صادق (ع).
متقی، ابراهیم (1392)، «تحلیل رهیافت موازنه قدرت در نظم‌های منطقه‌ای: هویت گرایی در برابر ساختارگرایی»، فصلنامة راهبرد دورة بیست دوم، شمارة 67، 165.
مصلی­نژاد، عباس (1390)، «تحلیل سیاست موازنه قدرت ایران در رهیافت رئالیستی و نئورئالیستی»، فصلنامة پژوهش‌های روابط بین‌الملل، دورة نخست، شمارة 1، 147-148.
References
Aluwaisheg, A. (2014), “GCC-Russia dialogue and the lost opportunities” The Arab News,24 February.http://www.arabnews.com/news/530266 (accessed 24 August.2021.
Astakhov, D. (2021), “Enhanced Russian Involvement in Lebanon?.www INSS. Tel Aviv University.
Barigazzi, J. & Herszenhorn, D. M. (2017), “Russia,s Crescent of instability spreads west” www.politics.eu.
Barmin,Y. (2017), “Russian Energy policy in the Meddle East” Insight TurkeyVol. 19 / No. 4 / 2017, pp. 125-136.
Blank, S. & karasik, T. (2018)” Russia in the Meddle East”Published inthe United States by The Jamestown Foundation Avialableat:https://www.iai.it/en/pubblicazioni/russias-foreign-and-security-policy-middle-east-entering-2020s
Blank, S. (2018). “Russia’s Middle Eastern Position in 2025.”The Jamestown Foundation, November 20. Assessed 12 August 2021 https://jamestown.org/program/russias-middle-eastern-position-in-2025/.
Connolly, R &Sendstad.C. (2017, March). Russia’s role as an arms exporter: The strategic and economic importance of arms exports for Russia. Chatham House. Retrieved from https://www.chathamhouse.org/publication/russias-role-arms-exporter-strategic-andeconomic- importance-arms-exports-russia
Cook, S. (2021),”Major Power Rivalry in the Middle East”,Council on Foreign Relations, Center for Preventive Action.March, 2021.
European Parliament Think Tank https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document.html? reference=EPRS_BRI%282018%29630293
FBIS SOV, October 3o, (2013), Stephen Blank, “ Energy and Russia,s High- Stake Game in Iraq”. EGS Working paper 2015-2-1, Center for Energy Governance & Security, Hanyang University, 2015.
In the Middle East, Russia is Reasserting Its Power”, The Economist, 25 March 2017https://www.economist.com/europe/2017/03/25/in-the-middle-east-russia-is-reasserting-its-power. Assessed 12 August 2021.
Isabelle, F. (2017),”Russia,s quest for influence in North Africa and Middle East” Du monde arabo-musulman et du sahel.Published by, Fondationpour la Recherchestratégique.Source:LaszloPoti(2018),” Russian Policies Towards The MENA Region” Middle East and North Africa Regional Architecture.working papers,
Kazanov, N. (2021)” Russia and the Issue of a New Security Architecture for the poersian gulf.https://blogs.lse.ac.uk/mec/ 2021/08/04/russia-and-the-issue-of-a-new-security-architecture -for-the-persian-gulf/
Kozhanov, N. (2017), ‘Will Iran challenge Russian interests in European natural gas market?’, Al-Monitor, 24 July 2021, http://www.almonitor.com/pulse/originals/2017/02/iran-challenge-russia-interests-europe-natural-gas-market.html (accessed 20 Dec. 2017).
Kozhanov, N. (2018),”Russia Policy Across the Middle East Motivations and Methods” Russia & Eurasia Programme, Chatham house the royal institute of international affairs.
Kuimova, A. (2019), “Russia Arms Export to the Mena region: Trends AndDeivers” EUROMESCO BRIF, ItanianIsnstitute For international political Studies (ISPI). IEMed.
Lund, A. (2019) “ Russia in The Middle East” :PUBLISHED BY THE SWEDISH INSTITUTE OF INTERNATIONAL AFFAIRS | UI.SE
Magen, Z. (2013), “Russia and the Middle East: policy Challenge, Institute of National Security Studies (INSS)”, Memorandum, No.127.
Maloney, S. (2014),”three Reson why Russia Wont Wreck the Iran Nuclear Negotioations” Markaz Blog, Brookings Institution, 25 March 2014, http://www.brookings.edu/blogs/markaz/posts/2014/03/22-russia-us-tension-sabotage-iran-nuclear-deal
Mamedov, R. (2021),”Russia: Towards a balanceof Interests in the Eastern Mediterranean Published 2021 onAgusut 9https://moderndiplomacy.eu/2021/08/09/russia-towards-a-balance-of-interests-in-the-eastern-mediterranean/.
Marc Champion and Javier Blas, “Putin’s Oil and Gas Deals Magnify Military Power in Middle East,” Bloomberg, (December 20, 2016), retrieved from https://www.bloomberg.com/news/ articles/2016-12-20/putin-s-oil-and-gas-deals-magnify-military-power-in-middle-east.
Matlack, C. (2015), ‘Why the Jihadi Threat to Russia is Getting Worse’, Bloomberg, 30 March 2015,
NBC News (2015), “Obama Thanks Putin for Russia,s Role in Iran Nuclear Deal” https://www.nbcnews.com/storyline/iran-nuclear-talks/obama-thanks-putin-russias-role-iran-nuclear-deal-n392976 (accessed 24 August 2021).
Rauf Mammadov (2018): “Russian in the Middle East: Energy Forever?” The Jamestown Foundation, March 8.
Roussos, S. (2020), Russia, The Middle East and The International System, University of Peloponnese, Centre for Religious Pluralism in the Middle East (CRPME
Russia ready to invest $50 billion in Iran’s oil & gas projects, Neftegaz.ru, July 16, 2018, https://neftegaz.ru/en/news/view/173310-Russiaready- to-invest-50-billion-in-Iran-s-oil-gas-projects.
Russia, S. Updated National Security Strategy (NSS), July 2021 accessed on 2021/08/25 https://www.ndc.nato.int/research/research.php?icode=704
Russia,s “Regaining Positions” on Mideast Arms Markets- Official” RIA Novosti,19 February 2007.
Russia’s Portfolio of Orders for Arms Exports Reaches $30Bln – Official”, 27 February Interfax-AVN, 2007.
Russian-Arab Business Council, [The Second Meeting of the Russian-Arab Cooperation Forum], 3 December 2014, http://www.russarabbc.ru/about/news/index.php? ELEMENT_ID=34569 (accessed 13 Jul.2015.
Sinjab, L. (2018). “Russia and Iran Are Increasingly Competitive in Syria.” Chatham House, Assessed 12 January 2019. https://syria.chathamhouse.org/research/russia-andiran-are-increasingly-competitive-in-syria
Sladden, J.,Wasser,B., Connable, B. & Grand-Clement, S. (2017), “Russia Strategy in the Middle East” Prosspective expert insight on a timely policy issue, published by Rand Corporation.
Stepanova, E. (2020), “Russia,s Foreign & Security in the Middle East: Entering the 2020s”, IstitutoAffariInternazianali,published by Foundation for European ProgressiveStudies.
Stephen Jewkes and ValentinaZa, “Eni Spreads Egypt Gas Field Risk with Rosneft Stake Sale,” Reuters, (December 12, 2016), retrieved from https://www.reuters.com/article/us-eni-zohr-rosneft-oilidUSKBN14112U.
Vasiliev, A. (2018), Russia Middle East Policy: From Lenin to Putin, London,Routledge.
Waltz, K. (1979)” Theory of international politics, Addison-Wesley.
Wasser, B. (2019),”The Limits of Russian Strategy in the Middle East”,Prosspective expert insight on a timely policy issue, published by Rand Corporation.www.rand.org.
Yusupov, C., Carne, KOliker, O., Schwartz, l. H. (2009), “Russia Foreign Policy: Sources and Implications, RAND Report, stanaMonica:RAND.