برآورد سهم رشد اقتصادی در تفاوت مالیات‌ها (رهیافت مدل‌های تجزیه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری اقتصاد دانشگاه رازی، کارشناس اقتصادی اداره کل امور اقتصادی و دارایی استان کرمانشاه، کرمانشاه، ایران.

2 دانشجوی کارشناسی‌ارشد اقتصاد، دانشکدۀ علوم اجتماعی، اقتصاد و کارآفرینی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

چکیده

یکی از دلایل مهم آسیب‌پذیری اقتصاد ایران از تحریم‌ها بی‌ثباتی درآمدهای دولت است. در سال‌های اخیر توجه دولت به مالیات، به‌عنوان درآمد پایدار، افزایش یافته است و بر اساس شواهد آماری، سهم مالیات از تولید ناخالص داخلی در استان‌های ایران به‌طور متوسط از 62/2 درصد در سال 1390 به 06/13 درصد در سال 1398 افزایش یافته است. با توجه به اهمیت رشد اقتصادی در تعیین مالیات، پژوهش حاضر به این سؤال پاسخ می‌دهد که آیا تفاوت در رشد اقتصادی عامل تفاوت انواع مالیات در استان‌های ایران است. برای این منظور از رهیافت مدل تجزیۀ اکساکا-بلیندر استفاده شده است. برآوردها نشان می‌دهد که در مالیات بر درآمد، مالیات بر ارزش افزوده و مالیات کل، به‌ترتیب 90، 49 و 64 درصد از شکاف مالیاتی به‌واسطۀ تفاوت در رشد اقتصادی استان‌ها قابل توضیح است؛ بنابراین، بهبود در سامانه‌های برخط توسعۀ فعالیت‌های اقتصادی می‎‌تواند سهم رشد اقتصادی را در تفاوت درآمدهای مالیاتی افزایش دهد. علاوه بر این، نتایج نشان می‌دهد که با افزودن متغیر صنعتی شدن و بخش خدمات در مدل‌های جداگانه، سهم عوامل قابل توضیحی در تفاوت مالیات -نسبت به سهم بخش خدمات- افزایشی می‌شود و به عبارتی، صنعت خاصیتی هم‌افزایی در کسب مالیات دارد. در مالیات‌هایی مانند مالیات بر شرکت‌ها، مالیات مستقیم و مالیات بر ارزش افزوده نیز، با افزایش سهم صنعت، شکاف مالیاتی بین استان‌ها خاصیتی قابل توضیح خواهد داشت. این امر ناشی از بالا بودن ارزش افزوده در بخش صنعت و همچنین شفاف بودن فعالیت‌های آن در اقتصاد است؛ اما افزایش سهم خدمات در مالیات بر ثروت و مالیات بر درآمد، سهمی به‌نسبت بالا در توضیح شکاف مالیاتی دارد؛ به این صورت که با افزایش هر سهم بخش خدمات در اقتصاد، میزان درآمد مالیاتی افزایش می‌یابد.

کلیدواژه‌ها


تمیزی، علیرضا. (1397). «بررسی عوامل تعیین‌کنندۀ درآمدهای مالیاتی در ایران: رویکرد اقتصادسنجی بیزینی». فصلنامۀ علمی پژوهشی اقتصاد مقداری، 15 (1)، 225-244.
جلائی، سید عبدالمجید؛ قاسمی‌نژاد، امین؛ خراسانی، محمود. (1392). «برآورد ظرفیت بالفعل مالیاتی ایران با استفاده از الگوریتم بهینه‌سازی انبوه ذرات (PSO) و الگوریتم ژنتیک (GA)». پژوهشنامۀ مالیات، ۲۱ (۱۷)، 7-۳۰.
حاجتی، امید؛ فرازمند، حسن؛ آفقه، مرتضی؛ آرمن، سید عزیز. (1398). «برآورد‌ کشش د‌رآمد‌ی و ظرفیت مالیاتی به تفکیک اجزای د‌رآمد‌های مالیاتی د‌ر استان خوزستان». فصلنامۀ برنامه‌ریزی و بودجه، ۲۴ (۴)، 97-۱۲۴.
حسنوند، صدیقه؛ شاداب‌فر، الهام. (1398). «بررسی اثر متغیرهای توسعه‌ای بر درآمدهای مالیاتی استان‌های کشور (با تأکید بر استان لرستان)». مجلۀ اقتصادی (دوماهنامۀ بررسی مسائل و سیاست‌های اقتصادی)، ۱۹ (۱۱ و ۱۲)، 5-۳۳.
خدابخشی، اکبر؛ یارمحمدی، زهرا. (1401). «بررسی ظرفیت و کوشش مالیاتی در شرایط GDP با نفت و بدون نفت در ایران». مطالعات اقتصاد بخش عمومی، 1 (1)، 1-22.
سازمان امور مالیاتی کشور. (1398). سالنامۀ آمار مالیاتی.
صامتی، مجید؛ قاسمی، محمدرضا؛ عثمان‌پور، هورام. (1394). «تعیین عادلانۀ کوشش مالیاتی استان‌های ایران با رویکرد منطق فازی». پژوهش‌های اقتصادی ایران، 20 (64)، 151-176.
عرب‌مازار، عباس؛ زایر، آیت. (1387). «برآورد ظرفیت بالقوۀ اقتصادی مالیات در ایران». پژوهشنامۀ مالیات، ۱۶ (۲)، ۵-۲۶.
عرب‌مازار، عباس؛ موسوی، سید یحیی. (1389). «محاسبۀ کارایی و کوشش مالیاتی ادارات کل امور مالیاتی استان‌های مختلف کشور: روش تحلیل پوششی داده‌ها». پژوهشنامۀ اقتصادی، 10 (37)، 139-165.
کردبچه، محمد. (1375). «بررسی درآمدهای مالیاتی در ایران (قسمت دوم)». فصلنامۀ برنامه‌ریزی و بودجه، ۱ (۶)، ۳۱-۷۱.
مرکز آمار ایران. (1400). داده‌های منطقه‌ای مرکز آمار ایران: حساب‌های منطقه‌ای 1390-1398.
موسوی جهرمی، یگانه؛ مهرآرا، محسن؛ توتونچی ملکی، سعید. (1398). «ارزیابی عوامل مؤثر بر درآمدهای مالیاتی در اقتصاد ایران با رویکرد مدل‌های میانگین‌گیری پویا (TVP DMA). پژوهشنامۀ مالیات، ۲۷ (۴۴)، 71-۱۰۰.
مهاجری، پریسا. (1397). «سنجش ظرفیت مالیات بر ارزش افزودۀ مناطق با استفاده از الگوی داده-ستاندۀ چندمنطقه‌ای». تحلیل‌های اقتصادی توسعۀ ایران، 6 (2)، 9-30.
مهرآرا، محسن؛ سیجانی، سمانه؛ رضازاده کارسالاری، عباس. (1396). «بررسی عوامل مؤثر بر ظرفیت مالیاتی مبتنی بر رویکرد اقتصادسنجی بیزین». دوفصلنامۀ علمی مطالعات و سیاست‌های اقتصادی، 4 (2)، 45-70.
نوبهار، الهام؛ پورعبادالهان کویچ، محسن؛ مشمول، نیلوفر. (1401). «بررسی میزان اثرگذاری عوامل تعیین‌کنندۀ درآمدهای مالیاتی در استان‌های ایران: رهیافت پانل فضایی». فصلنامۀ علمی نظریه‌های کاربردی اقتصاد، 9 (2)، 191-222.
References:
Arabmazar, A. & Mousavi, S. Y. (2010). “The Efficiency Calculation and Tax Efforts Made by Tax Organization of Different Provinces of the Country: Data Envelopment Analysis Procedure”. Economics Research, 10 (37), 139-165. [In Persian].
Arabmazar, A. & Zayer, A. (2008). “Estimation of Potential Economic Capacity of Taxation in Iran”. Journal of Tax Research, 16 (2), 5-26. [In Persian].
Ayenew, W. (2016). Determinants of tax revenue in Ethiopia (Johansen co-integration approach). International Journal of Business, Economics and Management, 3(6), 69-84.‏
Blinder, A. S. (1973). “Wage Discrimination: Reduced form and Structural Estimates”. Journal of Human Resources, 8 (4), 436-455.‏
Boukbech, R.; Bousselhamia, A. & Ezzahid, E. (2018). “Determinants of Tax Revenues: Evidence from a Sample of Lower Middle Income Countries”.‏ Applied Economics and Finance, 6, 11-20.
Cung, N. H. & Son, T, T. (2020). “Determinants of Corporate Income Tax Revenue in Vietnam”. Advances in Management and Applied Economics, 10 (1), 89-103.
Hajati, O; Farazman, H; Afagheh, M. & Armen, S. A. (2020). “Estimation of Income Elasticity and Tax Capacity with Concentration on the Components of Tax Revenues in Khuzestan Province”. Journal of Planning and Budgeting, 24 (4), 97-124. [In Persian].
Hasanvand, S. & Shadabfar, E. (2019). “Investigating the Effect of Development Variables on the Tax Revenues of the Country's Provinces (with Emphasis on Lorestan Province)”. Economic Magazine (Bimonthly Review of Economic Issues and Policies), 19 (11-12), 5-33. [In Persian].
Iranian National Tax Administrations. (2019). Yearbook of Tax Statistics. [In Persian].
Jalaee, A; Ghaseminejad, A. & Khorasani, M. (2013). “The Estimation of Iran’s Tax Capacity by Using the Particle Swarm Optimization (PSO) Algorithm and the Genetic Algorithm (GA)”. Journal of Tax Research, 21 (17), 7-30. [In Persian].
Khodabakhshi, A. & Yarmohamadi, Z. (2022). “Investigating the Capacity and Tax Effort in Terms of GDP with Oil and without Oil in Iran”. Public Sector Economics Studies, 1 (1), 1-22. [In Persian].
Kurdbache, H. (1996). “Investigating Incone Tax in Iran.” Journal of Planning and Budgeting, 1 (6), 31-71. [In Persian].
Mehrara, M.; Seijani, S. & Rezazadeh Karsalari, A. (2018). “The Determinants of Taxable Capacity: A Bayesian Econometric Approach”. The Journal of Economic Studies and Policies, 4 (2), 45-70. [In Persian].
Mohajeri, P. (2019). “Evaluating the Capacity of Value-added Tax in the Regions using the Multi-Regional Input-Output Model”. Iranian Economic Development Analyses, 6 (2), 9-30. [In Persian].
Mosavi Jahromi, Y.; Mehrara, M. & Totonchi Maleki, S. (2020). “Evaluation of the Most Important Factors Affecting the Income of Taxes in the Economy of Iran with the Approach of TVP DMA Models”. Journal of Tax Research, 27 (44), 71-100. [In Persian].
Nobahar, E.; Pourebadollahan Covich, M. & Mashmul, N. (2022). “Investigating the Effectiveness of Determinant Factors of Tax Revenues in Iranian Provinces: A Spatial Panel Approach”. Quarterly Journal of Applied Theories of Economics, 9 (2), 191-222. [In Persian].
Oaxaca, R. (1973). “Male-Female Wage Differentials in Urban Labor Markets”. International Economic Review, 14 (3), 693-709.‏
Sameti, M.; Ghasemi, M. R. & Osmanpoor, H. (2015). “Equitable Tax Effort for the Provinces of Iran: Fuzzy Logic Approach”. Iranian Journal of Economic Research, 20 (64), 151-176. [In Persian].
Statistical Center of Iran. (2021). Regional Data of Iran Statistics Center, Regional Accounts 2011-2019. [In Persian].
Tamizi, A. R. (2018). “Investigating Determinants of Tax Revenues in Iran: A Bayesian Econometric Approach”. Quarterly Journal of Quantitative Economics, 15 (1), 225-244. [In Persian].