واکاوی فرهنگ سکونت در خانه های محلات سنتی از دیدگاه ساکنین بر پایه ی نظریات آموس راپاپورت (مطالعه موردی: محله ی سرخاب تبریز)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، معماری اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز/دانشکده معماری و شهرسازی

2 استادیار، معماری، دانشگاه هنر اسلامی تبریز/دانشکده معماری و شهرسازی

3 کارشناسی ارشد، معماری، دانشگاه هنر اسلامی تبریز/دانشکده معماری و شهرسازی

چکیده

فرهنگ سکونت تاثیر بسزایی در زندگی ساکنین محلات سنتی با خانه­های سنتی و جدید دارد و مغایرت فرهنگ سکونت با فضای سکونتی موجب عدم رضایت ساکنان می­شود. پژوهش حاضر با هدف واکاوی فرهنگ سکونت در خانه­های محلات سنتی از دیدگاه ساکنین با بهره‌گیری از استراتژی پس‌کاوی درصدد­ است تا بر پایه‌ی نظریه آموس راپاپورت سه مولفه فرهنگ سکونت شامل آداب سکونت، الگوهای معنایی و ترجیحات را در محله سرخاب تبریز که از تنوع سکونتی مناسبی برخوردار است مورد ارزیابی قرار­دهد. داده‌ها از مصاحبه نیمه‌ساختار یافته با ساکنین خانه‌های سنتی و جدید محله سرخاب بدست‌آمده‌است. مصاحبه‌ها تا حداشباع داده‌ها انجام شد و پاسخ­های دریافت شده از ساکنین مقوله‌بندی شدند. برای سنجش روایی و پایایی سوالات از پیش‌آزمون و آلفای کرونباخ استفاده شد، در ادامه‌ی تحلیل‌ها، مقایسه خانه‌های سنتی و جدید برای متغیرهای مورد بررسی با استفاده از آزمون t-student)) و مقایسه‌ی میانگین گروه‌های سنی با استفاده از آزمون چند‌دامنه‌ای دانکن صورت گرفت و همبستگی صفات و تجزیه‌ی واریانس بر روی گروه‌های سنی انجام شد. نتایج حاصل از تحلیل داده­ها در حیطه آداب سکونت، الگوهای معنایی و ترجیحات سکونتی در خانه های سنتی و جدید بدست آمد. بین ساکنان، گروه میانسال و پیر نسبت به جوانان تمایل بیشتر به سکونت در محلات سنتی داشتند. این تحقیق لزوم توجه به بازسازی و نوسازی خانه ها در محلات سنتی جهت زیست مطلوب ساکنان را آشکار می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Exploring the culture of living in the houses of traditional neighborhoods from the viewpoint of residents based on Amos Rapaport's theories(Case study: Sorkhab neighborhood of Tabriz)

نویسندگان [English]

  • Parisa Hashempour 1
  • Leila Medghalchi 2
  • Zahra Elmi 3
1 Associate Professor, Islamic Architecture, Tabriz University of Islamic Arts / Faculty of Architecture and Urban Planning
2 Assistant Professor, Architecture, Tabriz University of Islamic Arts / Faculty of Architecture and Urban Planning
3 M.Sc., Architecture, Tabriz University of Islamic Arts / Faculty of Architecture and Urban Planning
چکیده [English]

The culture of living contains a significant impact on the life of residents of neighborhoods with traditional and modern houses, so that the discrepancy between the culture of living and residential space causes dissatisfaction of residents. The current research, with the aim of exploring the culture of living in the houses of traditional neighborhoods from the viewpoint of residents using retroductive strategy based on the theories of Amos Rapaport, seeks to demonstrate three components of the culture of living encompassing manners of living, semantic patterns, and preferences in the neighborhood in the Sorkhab neighborhood of Tabriz that has a good residential diversity. The data were obtained in the form of semi-structured interviews with residents of traditional and new houses in Sorkhab neighborhood. Interviews were conducted up to data saturation and the responses received from residents were categorized. Cronbach's pretest and alpha were used to assess the validity and reliability of the questions. In the continuation of the analysis, comparison of traditional and new houses for the studied variables was performed using t-student test and comparison of the mean of age groups using Duncan's multiple range test and correlation of traits and analysis of variance on the group. Age was done. The results of data analysis in the field of manners of living indicate that the reason to choose a traditional neighborhood to live in the traditional houses, is the financial compulsion, whereas it is the identity and gentry of neighbors in the modern houses. Furthermore, existing a yard for gathering, enough spaces, living with relatives via a good neighborhood and neighbors in the traditional houses, as well as the appropriate dimensions, the number of spaces, separation of private space for guests, the reconstructed house, and belonging to the neighborhood in the modern houses, are recognized as the most important strength points of houses for living. In response to the semantic patterns, the highest percentages of residents of traditional and modern houses have mentioned the value of the traditional houses and neighborhoods as a model of identity, gentry and beauty. Ultimately, in terms of the residential preferences, the highest percentage of residential preferences from the viewpoint of residents at the traditional houses was primarily related to living in the modern neighborhoods and houses. In contrast, most residents of the modern houses, preferred living in the traditional neighborhoods and modern houses. Among the residents, the middle-aged and older groups were more likely than young people to live in traditional neighborhoods. This paper discloses the need to pay attention to the renovation and reconstruction of houses in the traditional neighborhoods for a better living environment for residents.

کلیدواژه‌ها [English]

  • culture of living
  • traditional neighborhoods
  • modern houses
  • Sorkhab neighborhood
  1. فهرست منابع

    1. آذر، علی و حسین‌زاده دلیر کریم.(1387). «سازماندهی و بهسازی محلات سنتی با استفاده از رویکرد شهرسازی جدید. نمونه موردی: محله‌ی سرخاب تبریز». مجله جغرافیا و توسعه‌ی ناحیه‌ای. 6(11). 146- 117.
    2. آصفی، مازیار و ایمانی، الناز. (1395). «باز تعریف الگوهای طراحی مسکن مطلوب ایرانی- اسلامی معاصر با ارزیابی کیفی خانه‌های سنتی». پژوهش‌های معماری اسلامی. 4(11). 75-56.
    3. اصلانیان، یاشار؛ ذبیحی، حسین و رهبری منش، کمال.(1396). «اراﺋﻪ ﻣﺪل ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ ﻣﻄﻠﻮﺑﯿﺖ ﺳﮑﻮﻧﺘﮕﺎه از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺤﻠﯿﻞ دﯾﺪﮔﺎه ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﺎن(ﻧﻤﻮﻧﻪ‌ ﻣﻮردى :ﭼﻨﺪ ﻣﺠﺘﻤﻊ ﻣﺴﮑﻮﻧﻰ در ﺗﺒﺮﯾﺰ)». مدیریت شهری. 16(47). 652-639.
    4. انصاری، حمیدرضا.(1394). «ارزیابی و تحلیل کارکردپذیری طرح‌های معماری مسکن در اندازه کوچک (نمونه موردی: مجموعه پنجاه هزار واحدی غدیر مسکن مهر)». هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی. 20(3). 104-95.
    5. ایلکا، شاهین؛ منصوری بهروز ؛ نصیر‌سلامی سید‌محمدرضا و صارمی سید‌علی‌اکبر.(1394). «تبیین مفهوم مسکن و سکونت در رویکرد پدیدار‌شناسی و رهیافت پارادایم‌های فرهنگی زیستی». مدیریت شهری. 14(39). 188-165.
    6. ﺑﺮدی آﻧﺎﻣﺮادﻧﮋاد، رﺣﯿﻢ؛ ﻣﻠﮑﯽ، ﺳﻌﯿﺪ؛ رزﻣﮕﯿﺮ، ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﮐﺸﺘﮑﺎر، لیلا.(1398). «ﺗﺤﻠﯿﻞ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻪ ﺳﺎﻟﻢ از دﯾﺪﮔﺎه ﺷﻬﺮوﻧﺪان(ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮردی: ﻣﺤﻠﻪ 3 ﺷﻬﺮ اﯾﻮان)». آمایش محیط. 12(45). 24-1.
    7. حبیبی، امین؛ فلاحی، الهام و کرمی راد، سینا. (1398). «آموختن از گذشته، کاربست نحو فضای خانه عطروش و محتشم شیراز در تداوم حس تعلق مکان ویلاهای معاصر». نشریه معماری اقلیم گرم و خشک. 7(10). 249-227.
    8. خاکپور، براتعلی؛ شریف‌زاده اقدم ابراهیم و شیخی عبداله.(1397). «ارزیابی عملکرد مدیریت شهری در پایداری اجتماعی- فرهنگی محلات شهر پیرانشهر». مطالعات جامعه‌شناختی شهری. 8(28). 164-133.
    9. خستو، مریم و فرح حبیب.(1395). «رویکردی تحلیلی به تأثیر کالبد شهر بر فرهنگ با تأکید بر بافت شهری(مطالعه موردی: شهر قزوین)». مطالعات شهر ایرانی اسلامی. 7(26). 42-31.
    10. ذاکر حقیقی، کیانوش و آصفی مقدس، علی.(1397). «ارزیابی کیفیت زندگی در محلات سنتی با استفاده از تکنیک رگرسیون چندمتغیره(مطالعه موردی: محله کلپا همدان)». فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست. دوره 20.
    11. راپاپورت، آموس.(1388). انسان‌شناسی مسکن(ترجمه خسرو افضلیان). تهران: انتشارات کسری. چاپ اول.
    12. رحیمی، لیلا و کرمی، اسلام.(1398). «ارزیابی عوامل مؤثر بر ادراک ساکنان از کیفیت‌های محیطی محله مطالعه موردی: کوی گلشهر و پرواز تبریز». مطالعات شهری. 8(30). 40-29.
    13. رضایی آدریانی، سهیلا؛ احمدی، حسن(1399). تحلیل و ارزیابی شاخصهای کمی و کیفی مسکن در شهرستانهای استان اصفهان. آمایش محیط، دوره ی 13، شماره ی 49. ص31و33.
    14. زرافشان، عطااله؛ پورمحمدی، محمدرضا؛ نصیری، اسماعیل و موسی کاظمی، سیدمهدی.(1399). «بررسی تطبیقی محلات انسان‌محور با تاکید بر مولفه‌های پیاده محوری و اختلاط کاربری اراضی( نمونه موردی: بافت های سنتی، مدرن و خودرو کلانشهر تبریز)». نشریه علمی جغرافیا و برنامه ریزی. 24(71). 199-173.
    15. زمانزاده دربان، زمزم(1396). «سنخیت شناسی عوامل تأثیرگذار بر «هویت و حس مکان» در سیر تحول «نظریه محله» با رویکرد فراتحلیل». مدیریت شهری. 16(48). 86-65.
    16. زمانی، بهادر و شمس، سارا.(1393). «ضرورت اتخاذ رویکرد محله‌مبنا در احیای بافت‌های تاریخی شهرها». نشریه معماری و شهرسازی هفت شهر. 4(45 و 46). 72-93.
    17. سجادزاده، حسن؛ زلفی‌گل، سجاد(1394). «طراحی شهری در بازآفرینی محلات سنتی با رویکرد محرک توسعه نمونه موردی: محله کلپا همدان». آمایش محیط. 8(31). 171-147.
    18. طاهری‌سرمد، فائزه؛ عینی فر، علیرضا و شاهچراغی، آزاده. (1398). «مقایسه تطبیقی گونه شناسی سازمان فضایی و عناصر کالبدی دوره‌های قاجار و پهلوی خانه‌های سنتی شهر کرمانشاه». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران. 9(23). 168-149.
    19. عبداله‌زاده، مهسا و ارژمند، محمود.(1391). «در جست‌وجوی ویژگی‌های خانة ایرانی (بر مبنای بررسی شیوة زندگی در خانه‌های سنتی شیراز)». مطالعات شهر ایرانی اسلامی. 3(10).122-109.
    20. علی محمدی، فرزانه؛ بمانیان، محمدرضا و پور فتح اله، مائده. (1394). «ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺮ محرمیت در ورودی خانه‌های سنتی دوره قاجاریه(نمونه: خانه‌های سنتی قزوین)». مطالعات میان فرهنگی.10(27). 140-115.
    21. محمدی‌زاده، غلامحسین. (1395). «تحلیل شناخت مفهوم سکونت و مسکن در جغرافیای محیطی با تاکید بر بازخوانش نظریه فرهنگ‌گرایی آموس راپاپورت». مدیریت شهری. 14(42). 402-369.
    22. مداحی، مهدی و معماریان، غلامحسین. (1397). «خوانش پیوند سازمان فضایی خانه و شیوه زندگی در معماری بومی(مطالعه موردی: شهر بشرویه)». مسکن و محیط روستا. 37(164). 84-69.
    23. مدنی‌پور، علی(1387). فضاهای عمومی و خصوصی شهر(ترجمه فرشاد نوریان). شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری تهران.
    24. موسوی، میرسعید؛ ماجدی، حمید و حبیب، فرح. (1395). «باز‌شناسی ویژگی‌های کالبدی- فضایی بافت قدیم شهر در ایران». هویت شهر. 10(28). 28-19.
    25. میرسجادی، امیر و فرکیش، هیرو. (1395). «ارزیابی الگوها و شناخت فاکتورهای کالبدی تاثیرگذار در معماری خانه‌های تاریخی نیشابور جهت دست‌یابی به راهکارهای طراحی و الگوی ساخت منازل در بافت مسکونی سنتی». پژوهش های معماری اسلامی. 4(13). 92-72.
    26. نژاد‌ابراهیمی، احد و نژداغی نسترن.(1397). «بازآفرینی شهری اجتماع محور از طریق آموزش بر اساس فلسفه‌ی رئالیسم اسلامی در بافت تاریخی محله‌ی سرخاب تبریز». پژوهش و برنامه‌ریزی شهری. 9(35). 150-139.
    27. نژداغی، نسترن(1398). بازآفرینی شهری اجتماع‌محور از طریق آموزش مبتنی بر اندیشه‌ی اسلامی در بافت تاریخی محله سرخاب تبریز(رساله دکتری). دانشکده‌ی معماری و شهرسازی. دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
    28. هاشم‌پور، پریسا و یزدانی ثنا.(1396). «مطالعه تحولات کالبدی محلات تاریخی با رویکرد محرمیت (مورد مطالعه: محله تاریخی عزب دفتریلر تبریز)». توسعه محلی. 8(2). 338- 313.
    29. یزدانفر، عباس؛ حسینی، باقر و زرودی، مصطفی.(1392). «ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ (ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی :ﺧﺎﻧﻪ‌های سنتی شهرستان تنکابن و رامسر)». مسکن و محیط روستا. 32(144). 32-17.

     

    1. Frederick R. Clow.(1919). "COOLEY'S DOCTRINE OF PRIMARY GROUPS". American Journal of Sociology. 25(3). 326-347.
    2. Keyes, Ralph.(1973). We, the lonely people;: Searching for community. Harper & Row; 1st Edition.
    3. Mehaffy. Michael W, Porta. Sergio& Romice Ombretta. (2015)." The “neighborhood unit” on trial: a case study in the impacts of urban morphology". Journal of Urbanism. 8(2). 199-217.