نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

2 دانش آموخته دکتری تاریخ، مدرس مدعو دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

چکیده

تاکنون پدیده تاریخی اسکان عشایر بیشتر از جنبه سیاسی مورد توجه قرار گرفته و در چهارچوب مواضع سیاسی و نظامی حکومت رضاشاه بررسی شده است. تحقیق حاضر قصد دارد -بر پایه عوامل اقتصادی- تحلیلی نوین از سیاست اسکان عشایر ارائه کند. مسئلۀ اصلی مقاله تبیین عوامل اقتصادی برنامه اسکان عشایر و نیز اشاره‌ای به آثار و پیامدهای آن است. داده‌ها از مراکز اسناد و منابع کتابخانه‌ای بر پایۀ نمونه‌گیری هدفمند گردآوری شده و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها، روش گراندد تئوری مورد استفاده قرار گرفت. مقاله به یک سوال اصلی پاسخ می‌دهد: آیا در پشت سیاست اسکان عشایر نیروی پیش‌رانی وجود داشت؟ فرض بنیادین تحقیق این است که -در این برهه- یک عامل اقتصادی عمده جامعه و دولت را برای تغییر تحت فشار گذاشته بود. یافته‌ها نشان می‌دهد، تغییر سیاست‌های کلان اقتصادی دولت از توزیع به تولید محوری، عمده‌ترین عامل اقتصادی سیاست اسکان عشایر بود. همپای تغییر سیاست‌های اقتصادی، تقاضای دولت برای خرید خدمات نیروهای شبه نظامی ایلی به شدت کاهش یافت. از طرفی، ایجاد محدودیت‌های شدید برای شیوۀ سنتی کوچ‌نشینی و از طرف دیگر، ارائه تسهیلات کشاورزی رایگان عمده‌ترین راهبردهای اجرایی دولت برای اجرای برنامه اسکان بود. فروپاشی نظام ایلی، تغییر هویت عشایری، چپاول سازمانی، رواج کار مزدی و ارتقاء طبقه اجتماعی عشایر از جمله عمده‌ترین پیامدهای برنامۀ اسکان عشایر در غرب ایران بود.

کلیدواژه‌ها

استارک، فریا، (1377)، سفر به دیار الموت، لرستان و ایلام، (علی‌محمد ساکی، مترجم)، تهران: علمی.
اشرف، احمد و بنوعزیزی، علی، (1388)، طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران، (سهیلا ترابی‌فارسانی، مترجم)، تهران: نیلوفر.
اشرف، احمد و بنوعزیزی، علی، (زمستان1372)، «طبقات اجتماعی در دوره پهلوی»، (عماد افروغ، مترجم). راهبرد، شماره2، صص 126-102.
افشارنادری، نادر، (1362)، «اسکان عشایر و آثار اجتماعی و اقتصادی آن»، در کتاب ایلات و عشایر، تهران: آگاه.
امان‌الهی بهاروند، سکندر، (1384)، «فرآیند نوسازی و دگرگونی در ساخت‌های اجتماعی و اقتصادی و سیاسی ایلات»، مجموعه مقالات همایش ملی ساماندهی جامعۀ عشایری ایران، (ج1)، تهران: سازمان امور عشایری.
امان‌الهی بهاروند، سکندر، (1388)، کوچ‌نشینی در ایران؛ پژوهش درباره عشایر و ایلات، تهران: علمی و فرهنگی.
آپتون، جوزف ام، (1361)، نگرشی بر تاریخ ایران نوین، (یعقوب آژند، مترجم)، تهران: نیلوفر.
بادامچی، حسین، (پاییز 1395)، «سواره­نظام بابلی در ارتش هخامنشی: تحلیل یک سند بابلی درباره زمین اسب»، تحقیقات حقوقی، شماره 75، صص 273-253.
بشیریه، حسین، (1378)، دولت عقل: ده گفتار در فلسفه و جامعه شناسی سیاسی، تهران: علوم نوین.
خانجان، میر ناصر، (1387)، از سیمره تا سیمره، قم: دارالنشر اسلام.
خلیلی‌خو، محمدرضا، (1373). توسعه و نوسازی ایران در دوره رضاشاه، تهران: جهاد دانشگاهی.
رزم‌آرا، علی، (1322)، جغرافیای نظامی ایران (لرستان)، تهران: سازمان انتشارات ارتش.
رواسانی، شاهپور، (بی‌تا)، دولت و حکومت در ایران، تهران: نشر شمع.
سعیدی‌رضوانی، نوید، (تابستان1371)، «شهرنشینی و شهرسازی در دوره بیست ساله1320-1300ش(دوران حکومت رضاخان)، تحقیقات جغرافیایی، شماره25، صص140-165.
سنجابی، ناصرخان، (1380)، ایل سنجابی و مجاهدت‌های ملی در ایران، به کوشش کریم سنجابی، تهران: نشر شیرازه.
سوداگر، محمدرضا، (1378)، رشد روابط سرمایه‌داری در ایران؛ مرحله گسترش، تهران: فرزین.
صورت مشروح مذاکرات مجلس، (24 تیرماه1312)، دورۀ نهم تقنینیه، جلسه11، ص400.
فخیمی، مهدی، (1388)، نقش میرهای سیمره در تاریخ لرستان، لرستان: شاپور خواست.
فوران، جان، (1386)، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال­های پس از انقلاب اسلامی، ترجمه احمد تدین، تهران: رسا.
فیروزان، ت. (1362)، «درباره ترکیب و سازمان ایلات و عشایر ایران»، در کتاب ایلات و عشایر، تهران: آگاه.
کیاوند، عزیز، (1380)، سیاست، حکومت و عشایر، تهران: صنم.
کشاورز، هوشنگ و همکاران، (1350)، شرکت سهامی زراعی رضا پهلوی، تهران: وزارت تعاون و امور روستاها.
لمبتون، آن، (1362)، مالک و زارع در ایران، (منوچهر امیری، مترجم)، تهران: علمی و فرهنگی.
مجموعه قوانین موضوعه و مصوّبات دورۀ هشتم قانونگذاری، (1326)، تهران: مجلس شورای ملی.
محمدپور، احمد، (1392)، روش تحقیق کیفی ضد روش، (ج1)، تهران: جامعه‌شناسان.
مستوفی، عبدالله، (1326)، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، (ج2)، تهران: علمی.
مکی، حسین، (1380)، تاریخ بیست سالۀ ایران، (ج1)، تهران: علمی.
میرزاصالح، غلامحسین، (1372)، رضاشاه: خاطرات سلیمان بهبودی، شمس پهلوی، علی ایزدی، تهران: طرح نو.
نقیب‌زاده، احمد، (1379)، دولت رضاشاه و نظام ایلی (تأثیر ساختار دولت قدرت‌گرای رضاشاه بر نفوذ قبایل و عشایر)، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
واعظ شهرستانی، نفیسه، (1385)، سیاست عشایری دولت پهلوی اول، تهران: نشر تاریخ ایران.
واعظ شهرستانی، نفیسه، (تابستان1393)، «تحلیل مبانی نظری و رویّۀ سیاست‌گذاری برای انتقال اجباری ایلات و عشایر در دوره پهلوی اول بر پایه اسناد»، گنجینه اسناد،  شماره24، صص28-59.
یزدان‌پناه، ناصر، (1354)، بررسی امکانات گسترش کشاورزی و دامپروری استان ایلام، بانک توسعه کشاورزی ایران، کتابخانه ملی، شماره 4850- 49.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی (ساکما): 1045/230؛ 1937/230؛ 4242/230؛ 6048/240؛ 8522/240؛ 9581/240؛ 15123/240؛ 15486/240؛ 15996/240؛ 25836/240؛ 31759/240؛ 31952/240؛ 57107/240؛ 916/291؛  503/296؛ 20643/297؛ 164/370
Garthwaite, Gene R. (1977) “The Bakhtyari Ilkhani: an illusion of Unity” The International Journal of Middle East Studies, No.2, V.8, Pp145-160.
Glaser, Barney and Anslem Strauss (1967), Discovery of Grounded Theory, Translation Publishers.