غایت طبیعی و نسبت آن با غایت نهایی در نقد سوم کانت

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تهران، پردیس فارابی، سایر، دانشجوی دکتری (نویسنده مسئول)

2 دانشگاه تهران، پردیس فارابی، دانشیار، دکترای تخصصی

چکیده

کانت در نقد قوه حکم طبیعت را به مثابه نظام غایات در نظر می‎گیرد و برخلاف نظام علّی معلولی و نگرش مکانیستی‎ای که در نقد عقل محض بر فلسفه‎اش حاکم بود، غایتمندی و نگرش غایت‎محور مهم‌ترین ویژگی سومین نقد کانت می‎شود. فیلسوف کونیگسبرگی در مواجهه با طبیعت و به‌ویژه در ارگانیسم‎ها و موجودات جاندار و گیاهان به مواردی برمی‎خورد که نگرش مکانیستی قادر به تبیین آن نبود؛ پس بدون اینکه منکر اصل علیّت شود به اصل غایتمندی در طبیعت متوسل شده و اولی را به جهان فنومنال و دومی را به جهان نومنال نسبت می‎دهد و دلیل آن را هم این می‎داند که انسان شهروند هر دو جهان است.
غایت طبیعی یا موجودات سازمند (ارگانیک) مهم‌ترین موجوداتی هستند که کانت با نگرش غایت‎محور به آنها می‎پردازد. آنها هم علت و هم معلول خود هستند و از طرف دیگر تولیدکننده نوع خود به‌شمار می‎روند و همچنین بقا و رشد آنها از طریق خودشان انجام می‎شود، به این ترتیب که موادی از خارج جذب می‎کنند و صورت خودشان را به آن می‎دهند.
به نظر کانت واپسین غایت فقط می‌تواند انسان باشد؛ زیرا اوست که توانایی توسعه غایات را دارد و با اراده انسان به مثابه موجودی اخلاقی است که طبیعت می‎تواند غایتمند باشد و تعیین غایت به اختیار انسان، همان فرهنگ یا پرورش است و به این واسطه به طبیعت ارزش می‎بخشد، وگرنه طبیعت و موجودات در آن عبث بودند.

هگل در نقد بر دیدگاه ارگانیستی کانت در طبیعت، بر آن است که احکام مطرح‌شده درباره ارگانیک و غایت طبیعی در نقد سوم از جنبه استعلایی هستند و عینیتی در طبیعت ندارند؛ به‌دیگرسخن طبیعت به مثابه غایت طبیعی و ارگانیسم غیرقابل شناخت است و تصور ارگانیسم در نقد سوم تنها کاربرد تنظیمی دارد و کاربرد تقویمی ندارد؛ از سوی دیگر دانشمندان فیزیک جدید معتقدند مجبور نیستیم که میان دو نظریه مکانیکی و ارگانیکی یکی را برگزینیم؛ زیرا در ذرات بنیادیِ همه اشیاء، حیاتی ارگانیک وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

1. بیزر، فردریک (1391)، هگل، ترجمه سیدمسعود حسینی، تهران: ققنوس.
2. دلوز، ژیل (1397)، فلسفه نقادی کانت: رابطه قوا، ترجمه اصغر واعظی، تهران: نشر نی.
3. ژان وال (1370)، بحث در مابعد الطبیعه، ترجمه یحیی مهدوی، تهران: خوارزمی.
4. سالمن، رابرت‎سی (1395)، تاریخ فلسفه غرب راتلج، ج6، ترجمه سیدمسعود حسینی، تهران: انتشارات حکمت.
5. کانت، ایمانوئل (1394)، تمهیدات، چاپ ششم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
6. ــــــــــــــ (1395)، نقد عقل محض، ترجمه بهروز نظری، تهران: ققنوس.
7. ــــــــــــــ. (1383)، نقد قوه حکم، ترجمه عبدالکریم رشیدیان، تهران: نشر نی.
8. گاگرو (1392)، دکارت و نظام مابعد الطبیعه در پارکینسن؛ تاریخ فلسفه غرب راتلج، ج4: دوره نوزایی و عقلگرایی قرن هفدهم، ترجمه سیدمصطفی شهرآیینی، تهران: انتشارات حکمت.
9. گوته (1817)، تأثیر فلسفه متأخر به نقل از کانت، ایمانوئل(1383)، نقد قوه حکم، تهران: نشر نی.
10. هگل، گ.و.ف (1392)، دانشنامه علوم فلسفی. پاره نخست: علم منطق، ترجمه حسن مرتضوی، تهران: لاهیتا.
11. Caygill, Howard (1995), A Kant Dictionary, London, Bllackwell Publisher.
12. Chadwick, Ruth (1992), Immanuel Kant Critical Assessments: Vol.4: Kant’s Critique of Judgement, London, Routledge.
13. Ginsborg, Hannah, (2013), Kant's Aesthetics and Teleology, Stanford Encyclopedia of Philosophy.
14. Ginsborg, Hannah, (2001), Kant on understanding organisms, in E.Watkins,Kant and the sciences, Oxford: Oxford University Press.
15. Guyer, Paul (1992), The Cambridge Companion to Kant, NewYork, Cambridge university Press.
16. Kant, Immanuel (1998), The Critique of Pure Reason, translated by Paul Guyer & Allen W.Wood, NewYork, Cambridge University Press.
17. Quarfood, M., (2004), Transcendental idealism and the organism: Essays on Kant, Stockholm: Almqvist & Wiksell.
18. Wicks, Robert (2007), Routledge Philosophy Guidebook To Kant on Judgement, London, Routledge.
19. Wood, Allen (2005),Kant, London, Bllackwell Publisher.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار