با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن روانشناسی تربیتی ایران

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روان شناسی تربیتی، گروه روان شناسی تربیتی و تحولی، دانشکده ی روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2 گروه روان نشاسی تربیتی و تحولی، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

3 استادیار، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، گروه روان‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی

4 دانشیار، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، گروه روان‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی آموزش الکترونیکی در نظام آموزشی ایران انجام شد. روش این پژوهش فراتحلیل است و جامعه‌ی آماری شامل مقالات دارای مرتبه‌ی علمی – پژوهشی منتشر شده در پایگاه‌های اطلاعاتی داخلی از سال ۱۳۸۹ تا سال ۱۳۹۶ می‌باشد. برای جمع­آوری اطلاعات، پس از مرور نظام مند مطالعات انجام شده و بر اساس ملاک‌های ورود و خروج تعیین شده، تعداد ۴۵ پژوهش انتخاب شد و اطلاعات این پژوهش‌ها در چک لیست فراتحلیل جمع­آوری گردید. به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از تحلیل حساسیت، نمودار قیفی، مدل‌های ثابت و تصادفی و تحلیل ناهمگنی با استفاده از نرم­افزار CMA استفاده شد. نتایج تحلیل داده‌ها نشان داد که آموزش الکترونیکی از اثربخشی بیشتری نسبت به آموزش حضوری برخوردار است به این صورت که پس از حذف داده‌های پرت، و اندازه اثر ترکیبی 4۵ مطالعه برابر با 483/. بود که بر اساس معیار کوهن این مقدار، گویای یک اندازه اثر متوسط می‌باشد. همچنین نتایج نشان داد که در پژوهش‌هایی که آزمودنی‌ها از نوع دانش­آموز بودند، متغیر وابسته از نوع مهارتی و روش نمونه­گیری، روش تصادفی بود، اثربخشی آموزش الکترونیکی بیشتر بود. بر اساس یافته‌های این پژوهش می­توان نتیجه گرفت که آموزش الکترونیکی می‌تواند جایگزین مناسبی برای آموزش حضوری باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The experience of e-learning in the educational system of Iran: Meta-analysis of the effectiveness of e-learning in comparison to face-to-face education.

نویسندگان [English]

  • Mohammad Sharifi 1
  • Jalil Fathabadi 2
  • Omid Shokri 3
  • Shahla Pakdaman 4

1 PhD Student of Educational Psychology, Department of Educational and Developmental Psychology, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.

2 Associate Professor, Department of Psychology, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran

3 Assistant Professor, Department of Psychology, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran

4 Associate Professor, Department of Psychology, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran

چکیده [English]

The purpose of this study was to investigate the effectiveness of e-learning in comparison to face-to-face education in in different educational systems of Iran. The method of this research is meta-analysis and the statistical society includes articles with a scientific-research rank published in the national databases. In order to collect information, after a systematic review of the studies conducted on the basis of the criteria for entry, 45 studies were selected and the data were collected in a meta-analysis checklist. In order to analyze the data, sensitivity analysis, funnel, fixed and random models and heterogeneity analysis were used using CMA2 software.The results of data analysis showed that e-learning has a higher effectiveness than face-to-face training, so that after the removal of outlier data, and the combined effect size of 45 studies is equal to .483 According to Cohen's criterion, this amount represents an average effect size. Also, the results showed that in researches that the subjects of the research were students, the dependent variable was of skill type, and sampling method was randomized, the effectiveness of e-learning was greater. Based on the findings of this study, it can be concluded that e-learning can be a suitable alternative for face-to-face education.

کلیدواژه‌ها [English]

  • E-Learning
  • Face-to-Face Education
  • Meta-analysis
ابراهیم زاده، عیسی (1386). انتقال از دانشگاه آموزش از راه دور سنتی به دانشگاه مجازی: نوآوری و چالش تغییر (مطالعة موردی). فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، ۱۳ (۱): ۱۱۳-۱۳۴.
احمدی، غلامعلی، فردانش، هاشم، رضایی، مریم (1390). مقایسۀ برنامه‏‌های درسی اجرا شده و کسب ‏شدۀ آموزش حضوری و الکترونیکی رشتۀ مهندسی صنایع در دانشگاه علم و صنعت ایران. نشریه پژوهش در نظام‌های آموزشی، 5(13)، 91-117.
احمدی، غلامعلی، نخستین روحی، ‌ندا (1393). بررسی تمایز یادگیری تلفیقی با یادگیری الکترونیکی و یادگیری سنتی(چهره به چهره) در آموزش ریاضی. مجله روان شناسی مدرسه، ۳(2)، 7-26.
بذرافشان، صابره، علیخانی، مرتضی، رستگارپور، حسن (1393). بررسی اثر آموزش از طریق محتوای الکترونیکی (چندرسانه‌های آموزشی) بر یادگیری درس علوم پایه ششم دانش‌آموزان دختر آسیب دیده شنوایی. تعلیم و تربیت استثنایی، ۳ (۱۲۵)، ۱۷-۲۱.
پاپ زن، عبدالحمید، سلیمانی، عادل (1389). مقایسۀ تأثیر دو روش آموزش از طریق تلفن همراه و سخنرانی بر میزان یادگیری هنرجویان. فصلنامه فن آوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، 1(1) ، 55-65.
تاج‏الدین، سیّدضیاء‏الدین، نعمتی سرخی، محبوبه (1391). بررسی تأثیر آموزش از طریق رایانه درمقایسه با روش سنتی بر میزان یادگیری زبان آموزان غیر فارسی زبان. پژوهشنامه آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان، ۱(۱)، ۱۰۱-۱۲۲.
جانثاروطن، فاطمه، حسن‌آبادی، حمیدرضا، شریفی، مسعود (1392). تأثیر وجه‌ حسی و کنترل سرعت ارائه مطالب بر کارایی آموزش چندرسانه‌ای در دانش‌آموزان پایه دوم دوره دبیرستان. رویکردهای نوین آموزشی، 8(2) ، 113-132،
جباری، کامران، ایمان زاده، علی، احمدزاده پورناکی، رعنا، همراه زاده، ملیکا (1396). مقایسه تأثیر آموزش الکترونیکی با روش سنتی بر یادگیری مهارت‌های زبان انگلیسی دانش‌آموزان. فصلنامه فن آوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، 7(3 (پیاپی 27)): 127-143.
جعفریان، سکینه، سعیدی پور، بهمن، سرمدی، محمدرضا، فرج الهی، مهران (1394). بررسی تأثیر محتوای الکترونیکی سواد اطلاعاتی بر مهارت‌های حل مسئله دانشجویان. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، ۲۱ (۳)،۵۷-۷۰.
حدیدی، پوران، سبزواری، سکینه، همایونی‌زند، رامین (1394). مقایسه تأثیر دو روش آموزش الکترونیکی و کارگاهی بر دانش مراقبت از زنان باردار و نگرش نسبت به آموزش الکترونیکی در ماماهای شهرستان کرمان. مجله دانشگاهی یادگیری الکترونیکی، ۶ (۴)،۴۳-۵۰.
حسینی نسب، سیدداوود، حسینی، زهرا (1392). اثربخشی آموزش‌های الکترونیکی بر میزان مهارت دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز در مکان‌یابی و دستیابی به اطلاعات و ارزیابی اطلاعات و منابع آن. آموزش و ارزشیابی (علوم تربیتی)، 6 (22)، 13-26.
خاتونی، علی‌رضا، دهقان نیری، ناهید، احمدی، فضل‌اله، حقانی، حمید (1390). مقایسه تأثیر دو روش آموزش الکترونیکی و آموزش سنتی بر میزان آگاهی پرستاران در خصوص بیماری آنفلوانزای پرندگان. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی، ۱۱ (۲)، ۱۴۰-۱۴۸.
درتاج، فریبا، زارعی زوارکی، اسماعیل، علی آبادی، خدیجه، فرج اللهی، مهران، دلاور، علی (1395). تأثیر آموزش از راه دور مبتنی بر موک بر عملکرد تحصیلی دانشجویان دانشگاه پیام نور. نشریه پژوهش در نظام‌های آموزشی،10(35) ، 1-20.
ربیعی پور، سهیلا، خواجه علی، نسرین، صادقی، الهام (1395). بررسی اثربخشی آموزش سنتی در مقایسه با آموزش مجازی در یادگیری درس ارزیابی سلامت جنین در دانشجویان مامایی. دوماهنامه علمی- پژوهشی راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، ۹ (۱):۸-۱۵
رضاپناه، شقایق، احمدی، مسعود (1394). مقایسه تاثیر یادگیری الکترونیکی مبتنی بر رویکرد سازنده گرایی با یادگیری مشارکتی بر عملکرد شناختی دانشجویان، فن آوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، ۵(19): 44-27.
رضائی، عباسعلی، زاهدی، محمد هادی (1397). نقش فن‌آوری‌های نوین در پیشرفت آموزش‌های الکترونیکی (با نگاهی به فرصت‌ها و چالش‌های پیش رو در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی داخل). نشریه پژوهش در نظام‌های آموزشی، 12(40) ، 207-224.
رفیعی، مجتبی، غفاری، هادی، خرمی، میثم (1396). ارزیابی کارآمدی روش یادگیری الکترونیکی در آموزش منابع انسانی: مطالعه موردی دانشگاه پیام نور استان مرکزی. فصلنامه پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی، 4(شماره 16(1396))، 71–84.
روحی، مهدی، جهانیان، ایمان، قلی نیا، همت، عباس زاده، حمید (1395). مقایسه آموزش سنتی و آموزش ترکیبی سنتی-الکترونیک (تحت وب) بر یادگیری درس پاتولوژی دهان عملی دانشجویان دندانپزشکی. مجله توسعه آموزش در علوم پزشکی، ۹ (۲۱)، ۴۷-۵۲.
ساعدی، نرگس، سعدی پور، اسماعیل. (1396). تأثیر یادگیری الکترونیکی بر مهارت‌های ارتباطی دانشجویان. فصلنامه فناوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، 7(4 (پیاپی 28))، 111-129.
سالاری، ضیاءالدین، کرمی، مرتضی (1393). مقایسه تأثیر سه شیوه آموزش الکترونیکی، ترکیبی و حضوری بر واکنش و یادگیری در آموزش صنعتی. رویکردهای نوین آموزشی، 9 (2)، 27-58.
سعیدی نجات، شهین، وفایی نجار، علی (1390). تأثیر برنامه‌‌های آموزش از راه دور بر موفقیت تحصیلی دانشجویان. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی. ۱۱ (۱)، ۱-۹.
شاعیدی، علی، صادق زاده، سیدحسن (1391). بررسی مدل‌های مختلف طراحی یادگیری الکترونیکی، مجله دانشگاهی یادگیری الکترونیکی (مدیا). 3 (3)، 33-38.
شریفی، مریم، جعفری گهر، منوچهر (1395). فراتحلیل بررسی تأثیر آموزش به کمک رایانه بر یادگیری واژگان زبان انگلیسی. نوآوری‌های آموزشی، 15(4) ، 75-98.
شیخ ابومسعودی، روح اله، سلطانی ملایعقوبی، نسرین (1394). مقایسه تأثیر یادگیری الکترونیکی و آموزش مبتنی بر سخنرانی بر آگاهی دانشجویان پرستاری در زمینه دیس ریتمی‌های قلبی در سال ۱۳۹۳: یک گزارش کوتاه . مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. ۱۴ (۴).
شیخ ابومسعودی، روح‌اله و همکاران (1394). مقایسه تاثیر دو شیوه آموزش (چهره به چهره و الکترونیکی) بر افسردگی، اضطراب و استرس مبتلایان به سرطان پستان. فصلنامه بیماری‌های پستان ایران، ۸ (2)، ۲۴-۳۴.
صلحی، مهناز، منصوری، ناهید، ریماز، شهناز، ایراندوست، سید فهیم (1394). مقایسه تأثیر آموزش روش‌های آموزشی از طریق لوح فشرده و جزوه بر آگاهی کارکنان ستادی مرکز بهداشت غرب تهران. مجله ره آورد سلامت، ۱ (۲)،۱۶-۲۴.
ضرابیان، فروزان، رستگارپور، حسن، زندی، بهمن، سرمدی، محمدرضا، فرج الهی، مهران (1389). تاثیر برنامه یادگیری الکترونیکی بر مهارت املا نویسی دانش‌آموزان سوم دبستان مبتنی بر اصول طراحی. فناوری آموزش (فناوری و آموزش)، 4(3)، 235- 247.
ظریف صنایعی، ‌ناهید، کرمی زاده، زهره، فقیهی،‌ سیدعلی اکبر، محمدی، حمید (1391). بررسی مقایسه ای دانش و رضایتمندی پزشکان عمومی شرکت کننده قبل و بعد از شرکت در دوره بازآموزی دیابت با دوشیوه آموزش الکترونیکی (نابرخط) و آموزش سنتی. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی، 3 (1)، 13-19.
عابدی، قاسم و همکاران (1392). اثر بخشی دو روش آموزشی سنتی و الکترونیکی شیوه زندگی سالم در زمینه تغذیه افراد سالمند. مجله دیابت و متابولیسم ایران، ۱۳ (۱)،۹-۲۰.
عبداله زاده،‌ علی اکبر (1392). مقایسه کارایی دوره یادگیری ترکیبی با دوره‌های یادگیری الکترونیکی و حضوری در درس ریاضی در میان دانش‌آموزان دختر و پسر سال اول دبیرستان شهرستان اردبیل. اندیشه‌های نوین تربیتی، ۹ (2)، 65-84.
عسکری، پروانه، بهرام نژاد، فاطمه، شیری کهنو، محمود، فتحی، آرزو، افشاری پور، گیتی (1395). مقایسه تاثیر آموزش گروهی و الکترونیکی بر خودپنداره نوجوانان دیابتی. نشریه پرستاری ایران. ۲۹ (۱۰۳)۳۳-۴۰.
علی نژاد، مهرانگیز (1392). روند پژوهش‌های حوزه یادگیری الکترونیکی در ایران با رویکرد فراتحلیل. فصلنامه پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی، 1(3)، 19–28.
فرج الهی، مهران، بدیعی، الهه (1392). بررسی مقایسه ای تأثیر آموزش با رویکردهای یادگیری ترکیبی مرسوم و یادگیری ترکیبی مبتنی بر هوش‌های زبانی و منطقی- ریاضی گاردنر بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان هنرستانی، مجله دانشگاهی یادگیری الکترونیکی (مدیا). 4 (4)، 42-49.
فلاح، وحید، حسین زاده، بابک، علیرضا، اسلامی (1391). تأثیر آموزش الکترونیکی بر رشد ابعاد شخصیتی دانش‌آموزان دوره پیش دانشگاهی. فنآوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، ۲(3)، 65-81.
کارانجام، سارا، کیانی یزدی، فرین، ظریف‌صنایعی، ناهید (1394). مقایسه تأثیر آموزش مبتنی بر مورد به دو شیوه حضوری و الکترونیکی نابرخط (تالار گفتمان) بر میزان دانش و نگرش دانشجویان دندانپزشکی دوره عمومی دانشگاه علوم پزشکی شیراز. مجله دانشگاهی یادگیری الکترونیکی، ۶ (۳) :۲۰-۳۰.
کرمی باغطیفونی، زهرا (1396). بررسی تطبیقی آموزش الکترونیکی رشته روان‌شناسی در دانشگاه‌های باز جهان. فصلنامه پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی، 5(17)، 99–116.
کیان، مریم (1393). چالش‌های آموزش مجازی: روایت آنچه در دانشگاه مجازی آموخته نمی شود. مجله دانشگاهی یادگیری الکترونیکی (مدیا). 5 (3)، 11-22.
مجتهدزاده، ریتا، محمدی، آیین، امامی، امیرحسین (1390). طراحی آموزشی، اجرا و ارزشیابی یک سیستم یادگیری الکترونیکی، تجربه‌ای در دانشگاه علوم پزشکی تهران. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی. ۱۱ (۴): ۳۴۸-۳۵۹.
مصرآبادی، جواد، فیضی، ایوب (1394). فراتحلیل مطالعات اثربخشی روش‌های یادگیری مشارکتی بر بازده‌های تحصیلی دانش‌آموزان استثنایی، کودکان استثنایی. (11) 2، 31-41.
معافیان، فاطمه، نوحی، عصمت، عباس‌زاده، عباس (1393). تأثیر آموزش الکترونیکی تلفیقی بر یادگیری و خودکارآمدی دانشجویان پرستاری در درس مراقبت‌های ویژه قلبی عروقی. آموزش پرستاری، ۳ (۳)، ۴۲-۴۹.
مقامی، حمیدرضا، زارعی زوارکی، اسماعیل، دلاور، علی, نوروزی، داریوش (1393). مقایسه تأثیر سه روش آموزش حضوری، الکترونیکی و تلفیقی بر یادگیری و یادداری دانشجویان رشته علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبائی. نشریه پژوهش در نظام‌های آموزشی، 8(24) ، 17-39،
موحدی، منیره، اسماعیلی‌فر، محمدصادق، غلامی پور، نادیا (1394). تأثیر یادگیری تلفیقی مبتنی بر شبکه‌های اجتماعی بر خودکارآمدی دانش‌آموزان متوسطه دوم در درس ریاضی. فن آوری آموزش و یادگیری،‌۱(۳)، ‌۷-۲۲.
موسوی، عاتکه، متوسل آرانی، محمود، هدایتی، علی اصغر، ذوالفقاری، میترا، حائری مهریزی، علی اصغر (1395). اثربخشی آموزش مجازی درس فرهنگ و تمدن اسلامی بر نگرش، یادگیری و رضایتمندی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی تهران. مجله دانشگاهی پادگیری الکترونیکی، ۷ (۲)، ۱۹۲-۲۰۱.
میرزابیگی، محمدعلی، فاطمیان،‌ علی (1394). مقایسه تاثیر آموزش الکترونیکی و آموزش سنتی بر روی یادگیری شناختی (مطالعه موردی: دانشجویان درس فیزیک مقطع کارشناسی دانشگاه کاشان). علوم اجتماعی، ‌۹ (28)، 37-60.
ناستی زایی، ناصر، هزاره مقدم، مهدیه (1389). بررسی مقایسه‌ای تأثیر دوره‌های آموزشی کوتاه مدت حضوری و غیرحضوری بر توانمندسازی روان شناختی کارکنان . مجله پرستاری و مامایی ارومیه، ۸ (۴)، 253-265.
نثری، شبنم، زارعی زوارکی، اسماعیل، آرمند، محمد، رضایی، عیسی (1391). طراحی و تولید کتاب درسی الکترونیکی و بررسی تأثیر آن بر یادگیری و نگرش دانشجویان. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، (16) ۲۷، ۸۲-۹8.
نصراللهی سیدنورالله، مختاری حیدر، سیدین مریم سادات (1392). ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞ: روﯾﮑﺮدی ﺑﻪ ﺗﻠﻔﯿﻖ و ارزﺷﯿﺎﺑﯽ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی ﻋﻠﻢ اﻃﻼﻋﺎت و داﻧﺶﺷﻨﺎﺳﯽ. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، ۲۹ (۲) :۲۹۳-۳۱۶
نصیری، ‌مرتضی، نصیری،‌ مصطفی، داورپناه، محسن، آدرویشی، سارا (1393). مقایسۀ تأثیر دو روش آموزشی سخنرانی و الکترونیکی بر دانش و نگرش دانشجویان پرستاری نسبت به الکتروشوک درمانی. فصلنامه توسعه آموزش جندی شاپور، ۵(4)، 321-330.
نوحی، عصمت، علی‌پور، الهام، بهاءالدین بیگی، کامبیز (1394). مقایسه تأثیر آموزش حضوری و غیر حضوری مهارت‌های مطالعه بر راهبردهای مطالعه و رضایتمندی دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه علوم پزشکی کرمان. گام‌های توسعه در آموزش پزشکی. ۱۲ (۵)، ۷۰۱-۷۰۸.
نوریان، آذین، نوریان، علی، ابن احمدی، آرزو، اکبرزاده باغبان، علیرضا، خوشنویسان، محمدحسین (1391). مقایسه دو روش آموزش مجازی و سنتی در تدریس درس دندانپزشکی جامعه نگر نظری برای دانشجویان دوره دکترای عمومی دانشکده دندانپزشکی شهید بهشتی سال تحصیلی ۱۳۹۰-۱۳۸۹. مجله دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی. ۳۰ (۳)، ۱۷۴-۱۸۳.
همتی، ‌فاطمه (1394). آموزش رو در رو در مقابل آموزش الکترونیکی: تحقیق درباره عملکرد دانشجویان کارشناسی ارشد آموزش رو در رو و آموزش الکترونیکی رشته آموزش زبان انگلیسی در دانشگاه پیام نور. پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی، ۳ (11)، ‌۴۹-۵۸.
هومن،‌ حیدرعلی. (1392). راهنمای عملی فراتحلیل در پژوهش علمی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
یداله، سیاوش وهابی، سیدداوود، تدریسی، قیم شهناز، عباس، عبادی، محمد، دانشمندی، مسعود، ثقفی نیا (1390). مقایسه‌ تاثیر آموزش تریاژ به روش سخنرانی و نرم‌افزار چند رسانه ‌ای بر یادگیری پرستاران. پرستاری مراقبت ویژه، ۴(1)،‌ ۷-۱۲.
 
 
Ahmadpour Kasgari Z, Abedini Baltork M, Mansoori S. (2018). Efficacy of Electronic Versus Traditional Type of Metalinguistic Feedback in Correct Use of Prepositions: An Experimental Study, Interdiscip J Virtual Learn Med Sci. Online ahead of Print ; 9(4):e69552. doi: 10.5812/ijvlms.69552.
Alsabawy, A.Y, Cater-Steel ,A., Soar, J. (2016) Determinants of perceived usefulness of e-learning systems, Computers in Human Behavior, Volume 64, 843-858, https://doi.org/10.1016/j.chb.2016.07.065.
Banerjee, A., & Chaudhury, S. (2010). Statistics without tears: Populations and samples. Industrial Psychiatry Journal, 19(1), 60–65. http://doi.org/10.4103/0972-6748.77642.
Bernard, R. M., Abrami, P. C., Lou, Y., Borokhovski, E., Wade, A., Wozney, L., … Huang, B. (2004). How Does Distance Education Compare With Classroom Instruction? A Meta-Analysis of the Empirical Literature. Review of Educational Research, 74(3), 379–439.
Borenstein, M., Hedges, L. V., Higgins, J. P. T., & Rothstein, H. R. (2009). Introduction to meta-analysis. Chichester: John Wiley & Sons, Ltd.
Bowen, W. G., & Ithaka, S. (2012). Interactive learning online at public universities: Evidence from randomized trials. Ithaka S+ R. Retrieved from http://mitcet.mit.edu/wpcontent/uploads/-2012/05/BowenReport-2012.pdf
Cabero-Almenara, J., Marn-Daz, V., & Sampedro-Requena, B. E. (2016). Meta-analysis of research in e-learning published in Spanish journals. International Journal of Educational Technology in Higher Education, 13(1), 25.
Callister, R. R., & Love, M. S. (2016). A Comparison of Learning Outcomes in Skills-Based Courses: Online Versus Face-To-Face Formats. Decision Sciences Journal of Innovative Education, 14(2), 243–256.
Cavanaugh, C., Gillan, K. J., Kromrey, J., Hess, M., & Blomeyer, R. (2004). The effects of distance education on K–12 student outcomes: A meta-analysis. Retrieved from http://www.ncrel.org/tech/distance/index.html
Denny, P. (2013). The Effect of Virtual Achievements on Student Engagement. In Proceedings of the SIGCHI Conference on Human Factors in Computing Systems (pp. 763–772). New York, NY, USA: ACM.
Ebrahim abadi, H., Delavar, A., Saif, A., Tabesh, Y. (2011). Comparison of the effect of two methods of teaching via the web and traditional teaching method (lecture) on learning and motivation of academic achievement of second year high school students in Tehran. jiera, 5(13), 9-34.
Figlio, D. N., Rush, M., & Yin, L. (2010). Is it live or is it internet? Experimental estimates of the effects of online instruction on student learning. National Bureau of Economic Research.
Frith KH, Kee CC. (2003). The effect of communication on nursing student outcomes in a Web-based course. Journal of Nursing Education. 42(8): 350-8.
Garrido, A., Onaindia, E., & Sapena, (2008). Planning and scheduling in an e-learning environment. A constraint-programming-based approach, Engineering Applications of Artificial Intelligence, 21(5), 733-743.
Glass, G. V. (2000). Meta-analysis at 25. Arisona State University, College of Education. http://www.gvglass.info/papers/meta25.html (Accessed 22 Feb. 2014)
Hashemikamangar S S, Kharazi Fard M J, Kiomarsi N, Zolfaghari M, Zinati Z, et al. (2018). Effect of Electronic and Lecture-Based Continuing Education Courses on Level of Knowledge of General Dentists on Dental Bleaching, Interdiscip J Virtual Learn Med Sci. 9(1):e11274. doi: 10.5812/ijvlms.11274.
Hubackova, S., (2015).History And Perspectives Of Elearning, Procedia - Social and Behavioral Sciences 191 (2015) 1187 – 1190
Huotari, K., & Hamari, J. (2012). Defining gamification: a service marketing perspective. In Proceeding of the 16th International Academic MindTrek Conference (pp. 17–22). ACM. Retrieved from http://dl.acm.org/citation.-cfm?id=2393137
Kapp, K. M. (2012). The gamification of learning and instruction: game-based methods and strategies for training and education. John Wiley & Sons.
Mbarek, R., & Gharbi, J. E. El. (2013). A Meta – analysis of e- learning effectiveness antecedent. International Journal of Innovation and Applied Studies, 3(1), 48–58. Retrieved from http://www.ijias.issr-journals.org/abstract.php?article=IJIAS-13-018-02
McCutcheon, K., Lohan, M., Traynor, M., & Martin, D. (2015). A systematic review evaluating the impact of online or blended learning vs. face-to-face learning of clinical skills in undergraduate nurse education. Journal of Advanced Nursing, 71(2), 255–270.
McCutcheon, K., Lohan, M., Traynor, M., & Martin, D. (2015). A systematic review evaluating the impact of online or blended learning vs. face-to-face learning of clinical skills in undergraduate nurse education. Journal of Advanced Nursing, 71(2), 255–270.
Means, B., Toyama, Y., Murphy, R., & Bakia, M. (2013). The effectiveness of online and blended learning: A meta-analysis of the empirical literature. Teachers College Record, 115(3), 1-47.
Means, B., Toyama, Y., Murphy, R., Bakia, M., & Jones, K. (2010, September). Evaluation of EvidenceBased Practices in Online Learning: A Meta-Analysis and Review of Online Learning Studies. Monograph. Retrieved February 1, 2014, from http://www.ed.gov/about/offices/-list/opepd/ppss/reports.html
Moore and McCabe (2006), Introduction to the Practice of Statistics, Third edition, p. 219.
Mozer, Lisa F., (2016). A Comparison of Online and Face-to-Face Achievement in Physical Science. Doctor of Education in Instructional Technology Dissertations. 4.
Oskar R. Harmon & James Lambrinos,( 2006). "Online Format vs. Live Mode of Instruction: Do Human Capital Differences or Differences in Returns to Human Capital Explain the Differences in Outcomes?," Working papers 2006-07, University of Connecticut, Department of Economics.
Rojhani-Shirazi Z, Bordbar S, Baleshzar (2018). A. Comparison of Virtual and Lecture-Based Methods of Education on Learning of Physiotherapy Students: A Post-Test Only Design Study, Interdiscip J Virtual Learn Med Sci. Online ahead of Print ; 9(4):e83666. doi: 10.5812/ijvlms.83666.
Russell, T. L. (1999). The no significant difference phenomenon: A comparative research annotated bibliography on technology for distance education: As reported in 355 research reports, summaries and papers. North Carolina State University.
Saedi N, Taghizade A, Hatami J. (2018). The Effect of Mobile Learning Applications on Students' High-level Cognitive Skills, Interdiscip J Virtual Learn Med Sci. 9(4):e69203. doi: 10.5812/ijvlms.69203.
Vega-Vazquez, M., Revilla-Camacho, M.a. and Cossío-Silva, F.J. (2013) The value co-creation process as a determinant of customer satisfaction, Management Decisio,. 51(10), pp.1945–1953.
 Walker E, Hernandez AV, Kattan MW (2008). "Meta-analysis: Its strengths and limitations". Cleve Clin J Med. 75 (6): 431–9. doi:10.3949/ccjm.75.6.431.
Wang, L. (2008). Developing and evaluating an interactive multimedia instructional tool: Learning outcomes and user experiences of optometry students. Journal of Educational Multimedia and Hypermedia, 17(1), 43–57.
Xu, D., & Jaggars, S. (2013). Adaptability to online learning: Differences across types of students and academic subject areas. Retrieved from http://academiccommons.columbia.edu-/catalog/ac:157286
Zhao, Y., Lei, J., Yan, B., Lai, C., & Tan, S. (2005). What makes the difference? A practical analysis of research on the effectiveness of distance education. The Teachers College Record, 107(8), 1836–1884