با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دکترای تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه خوارزمی

2 کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی

3 استادیار گروه تاریخ و تمدن اسلامی، دانشگاه پیام نور

چکیده

رضاشاه حدود شانزده سال در ایران سلطنت کرد (1304- 1320). در این دوران تغییراتی در سیستم مالکیت اراضی در برخی مناطق کشور، خصوصاً در مازندران پدید آمد و باعث شد تا به‌تدریج رضاشاه علاوه بر مقام سلطنت در جایگاه بزرگ مالک نیز قرار گیرد. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سؤالات است که رضاشاه با چه انگیزه‌ها و شیوه‌هایی توانست املاک گسترده‌ای را درمازندران به تصاحب خود درآورد؟ در مقام پاسخگویی به این سؤالات می‌توان انگیزه‌های متعددی را برشمرد اما شاید بتوان مهم‌ترین انگیزه را به‌واسطة اهمّیت مالکیت زمین و طبقۀ ملاکین در مناسبات سیاسی ـ اجتماعی ایران و عدم بهره‌مندی رضاشاه و خاندانش از این امتیاز جستجو نمود. همچنین تملک‌خواهی رضاشاه به شیوه‌های گوناگونی از جمله فروش خالصه‌جات، تعویض علاقجات، فروش املاک وقفی و ... در شمال ایران انجام می‌گرفت.

کلیدواژه‌ها

آهنگران، محمدرسول (1380). اصلاحات اقتصادی رضاخان و تأثیر عوامل خارجی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
ارجمند، محمد (1358). شش سال در دربار پهلوی. تهران: پیکان.
اتابک، فتح الله (1387). در ماگادان کسی پیر نمی‌شود (یادمانده دکتر عطاء الله صفوی ). تهران: نشر ثالث.
اتابکی، تورج (1385). تجدد آمرانه: جامعه و دولت در عصر رضاشاه. ترجمة مهدی حقیقت‌خواه. تهران: ققنوس.
افشار، ایرج (1387). دفتر تاریخ. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
بختیاری، شهلا (1384). مفاسد خاندان پهلوی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
بریمانی، لطفعلی (1324). اسرار املاک شاهنشاهی. تهران: بی‌نا.
بیانی، بهمن (1388). «بدهی سپهدار( اعظم تنکابنی) به دولت». پیام بهارستان. ش 6. ص 941-950.
تفرشی، مجید؛ احمدی، طاهر (1371). گزارش‌های محرمانه شهربانی. تهران: اسناد ملی ایران.
توکلی، ندا (1392). سالار فاتح. ساری: شلفین.
خاطرات سلیمان بهبودی؛ بیست سال با اعلیحضرت رضاشاه (بی‌تا). بی‌جا: بی‌نا.
درخشانی، علی‌اکبر (1986م). خاطرات. آمریکا: سریلند.
دولت‌آبادی، یحیی (1362). حیات یحیی. تهران: عطار.
رستمی، فرهاد (1378). پهلوی‌ها. تهران: مؤسسة مطالعات تاریخ معاصر ایران.
رواسانی، شاپور (بی‌تا). دولت و حکومت در ایران. بی‌جا: نشر شمع.
ساکما (سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران). ش 224-250، 3730/230، 4120/290، 846/230.
سپهر گرگانی، عباس (1393). تاریخ املاک اختصاصی رضاشاه در گرگان 1314-1320. به کوشش مصطفی نوری و زینب طهماسبی. تهران: پردیس دانش.
سوداگر، محمد (1359). نظام ارباب ـ رعیتی در ایران. تهران: مؤسسة تحقیقات اقتصادی و اجتماعی پازند.
سیف، احمد (1373). اقتصاد ایران در قرن نوزدهم ، تهران: نشرچشمه.
شعبانی، هدایت الله (1351). «رضاشاه و املاک اختصاصی». مجله خاطرات وحید. ش 14. ص 89-92.
شاهدی، مظفر (1392). انقلاب اسلامی ایران مبانی نظری و ریشه‌های تاریخی. تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
عمیدی نوری، ابوالحسن (1381). ی‍ادداش‍ت‌ه‍ای‌ ی‍ک‌ روزن‍ام‍ه‌ن‍گ‍ار (ت‍ح‍ولات‌ نی‍م‌ ق‍رن‌ ت‍اریخ‌ م‍ع‍اص‍ر ایران‌ از ن‍گ‍اه‌ اب‍وال‍ح‍س‍ن‌ ع‍میدی‌ ن‍وری‌). ب‍ه‌ک‍وش‍ش م‍خ‍ت‍ار ح‍دیدی و ج‍لال‌ ف‍رهم‍ن‍د. ت‍ه‍ران‌: م‍وس‍س‍ه‌ م‍طال‍ع‍ات‌ ت‍اریخ‌ م‍ع‍اص‍ر ای‍ران‌.
غنی، سیروس (1377). ایران برآمدن رضاخان و برافتادن قاجار و نقش انگلیسی‌ها. ترجمة حسن کامشاد. تهران: نیلوفر.
صادقکار، مرتضی (1376). روان‌شناسی رضاشاه. تهران: ناوک.
فلاح‌زاده، حسین (1391). رضاخان و توسعة ایران. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
قاضی شکیب، نعمت الله (1372). علل سقوط حکومت رضاشاه. تهران: آثار.
قیصری، بیژن (1386). تاریخ نوشهر، کجور ـ از خاجیک تا نوشهر. تهران: کلام مسعود.
کاتوزیان، محمدعلی (1366). اقتصاد سیاسی از مشروطه تا سقوط رضاشاه. ترجمة محمدرضا نفیسی. تهران: پاپیروس.
کدی، نیکی (1369). ریش‍ه‌ه‍ای ان‍ق‍لاب‌ ایران‌. ت‍رجمة‌ ع‍ب‍دال‍رحیم‌ گ‍واهی. تهران: قلم.
کمام (کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی):  12-43-41-81.
گذشته، چراغ راه آینده است،(1392). پژوهش جامی؛ ویراست نو به کوشش فرید مرادی، تهران: نشر نگاه.
لمبتون، آ. ک. س (1339). مالک و زارع در ایران. ترجمة منوچهر امیری. تهران: بنگاه ترجمه و نشرکتاب.
لمبتون، آ. ک. س (1362). مالک و زارع در ایران. ترجمة منوچهر امیری. تهران: علمی و فرهنگی.
لمبتون، آ. ک. س (1394). اصلاحات ارضی در ایران. ترجمة مهدی اسحاقیان. تهران: امیرکبیر.
مارجا (مرکز اسناد ریاست جمهوری ایران). 1337-39-363
متما (مؤسسة مطالعات تاریخ معاصر ایران). د 145-9-04، د 145-15-03، د 145- 15-02.
مجد، محمدقلی (1389). رضاشاه و بریتانیا. ترجمة مصطفی امیری. تهران: مؤسسة مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
مشروح مذاکرات دوره‌های ششم مجلس شورای ملی. 1306.
مشروح مذاکرات دورة سیزدهم مجلس شورای ملی. 1321.
مکی، حسین (1358). تاریخ بیست ساله ایران. تهران: علمی.
نوری، مصطفی (1389). اسناد مازندران در دورة رضاشاه. تهران: کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
نوری، مصطفی (1394). روزگار بی‌قراری ـ مازندران‌ و گرگان در اشغال ارتش سرخ 1320-1325. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
ویلبر، دونالد نیوتن (1405ق). ایران مافیها و حاضرها. ترجمة عبدالنعیم محمد حسنین. بی‌جا: دارالکتاب اللبنان.
هاشمی، فاطمه (1388). «ثبت املاک و مسئله مالکیت خصوصی به روایت اسناد مجلس». پیام بهارستان. ش 5. ص 399-411.
یوسفی‌نیا، علی‌اصغر(1371). تاریخ تنکابن. تهران: قطره.