با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه حکیم سبزواری

2 دانشجوی کارشناسی ارشد آب و هواشناسی کاربردی، دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

طی چهار دهه اخیر رشد شتابان شهرنشینی سبب تغییر و تحول پدیده­های طبیعی تغییر و تحول شده­اند. این تغییرات در نهایت موجب تغییرات دمای سطح زمین شده است. هدف از این مطالعه بررسی رابطه تغییرات کاربری اراضی و تغییرات مکانی جزایر حرارتی شهر مشهد در بازه زمانی  1998 تا 2016 است. بدین ترتیب با استفاده از تصاویر ماهواره لندست، سنجنده (2016، 1998) دمای سطح زمین و میزان تغییرات کاربری اراضی شهر مشهد استخراج شد. همچنین به‌منظور شبیه‌سازی و پیش‌بینی گسترش از شهر مشهد از مدل CA مارکوف استفاده شده است. از سال 1998 - 2016 محدوده ساخته‌شده از 52/138 کیلومترمربع به 87/198 کیلومترمربع ، فضایی سبز از 49/46 کیلومترمربع به 98/29 کیلومترمربع، مرتع از 85/35 کیلومترمربع به 29/31 کیلومترمربع و زمین‌های بایر از 71/100 کیلومترمربع و از به 62/64 کیلومتر تغییر کرده است. جزایر حرارتی از نظر تعداد و وسعت در سال 1998 وسعت کمتری و نیز هم‌دمایی کمتری نسبت به سال 2016 داشته‌اند. به‌ طوری‌ که در سال 1998 بیشترین دما بین 48-42 درجه سانتی‌گراد بوده که در سال 2016 بین 52-46 سانتی‌گراد رسیده است. با توجه به افزایش محدوده ساخته‌شده از سال 1998 تا 2016 جزایر حرارتی از خارج از شهر به داخل شهر انتقال پیدا کرده است و با سطوح سخت و غیرقابل نفوذ منطبق شده‌اند. پیش‌بینی صورت گرفته تا سال 2030 نشان‌ می­دهد که رشد شهر بیشتر در نواحی شمالی غربی خواهد بود و در نواحی جنوبی با توجه به اینکه ارتفاعات قرار دارد شهر رشد کمتری خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها

امیری، رضا، علی­محمدی، عباس و علوی پناه ، سیدکاظم  (1386). مطالعه تغییرپذیری فضایی زمانی حرارت در ارتباط با کاربری/پوشش زمین در منطقه شهری تبریز با استفاده از داده‌های حرارتی و انعکاسی TM و ETM   لند ست. مجله محیط شناسی، 33( ۴۳)، ۱۲۰-۱۰۷.
داداش پور، هاشم، رفیعیان، مجتبی و جهان زاد، نریمان (۱۳۹۸). تدوین الگوی بهینه کاربری اراضی با رویکرد اکولوژیک در مجموعه شهری مشهد. فصلنامه برنامه­ریزی توسعه کالبدی، ۴(۱۳)، ۷۱-۸۲.
سلطانی مقدس، ریحانه (۱۳۹۸). پیامدهای مکانی- فضایی تغییر کاربری اراضی سکونتگاه های روستایی(مطالعه موردی: شهرستان قرچک - استان تهران). فصلنامه برنامه­ریزی توسعه کالبدی، ۴(۱۴)، 94-79.
رمضانی، نفیسه و رضا، جعفری (۱۳۹۳). آشکارسازی تغییرات کاربری و پوشش اراضی در افق ۱۴۰۴ با استفاده از مدل زنجیره‌ای CA مارکوف (مطالعه موردی: اسفراین). فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، ۲۹(4)، 96-83.
رنگزن، کاظم، فیروزی، محمدعلی، تقی­زاده، ایوب و مهدی­زاده، رامین (۱۳۹۰). بررسی و تحلیل نقش کاربری در
شکل‌گیری جزایر حرارتی با استفاده از R.S, GIS نمونه موردی شهر اهواز، سمینار ملی کاربرد GIS در برنامه‌ریزی اقتصادی، اجتماعی و شهری، تهران.
فلاح­زاده، فاطمه (1388). مطالعه روند دمای میکرو اقلیم شهر یزد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه یزد.
واحدیان بیکی، لیلا، پوراحمد، احمد، و سیف الدینی، فرانک (۱۳۹۰). اثر توسعه فیزیکی شهر تهران بر تغییر کاربری اراضی منطقه 5. فصلنامه علمی- پژوهشی نگرشی نو در جغرافیای انسانی، 4(1)، 44-29.
ولیزاده کامران، غلام نیا، خلیل، عینالی، گلزار و موسوی، محمد (1396). برآورد دمای سطح زمین و استخراج جزایر حرارتی بـا اسـتفاده از الگـوریتم پنجره مجزا و تحلیل رگرسیون چند متغیره (مطالعه موردی شهر زنجان). نشریه پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 8(30)، 50-35.
 Feizizadeh, B., Blaschke, T., Nazmfar, H., Akbari, E., & Kohbanani, H. R. (2013). Monitoring land surface temperature relationship to land use/land cover from satellite imagery in Maraqeh County, Iran. Journal of Environmental Planning and Management, Vol. 56, No,9, s1290-1315.‏
Gallo, K. P., McNab, A. L., Karl, T. R., Brown, J. F., Hood, J. J., & Tarpley, J. D. (1993). The use of NOAA AVHRR data for assessment of the urban heat island effect. Journal of Applied Meteorology, Vol.32, No.5, 899-908.‏
Guan, D., Li, H., Inohae, T., Su, W., Nagaie, T., & Hokao, K. (2011). Modeling urban land use change by the integration of cellular automaton and Markov model. Journal of Applied Ecological Modelling, Vol.222. 3761-3772.‏
Jiang, J., & Tian, G. (2010). Analysis of the impact of land use/land cover change on land surface temperature with remote sensing. Journal of Applied Procedia environmental sciences, Vol.2, 571-575.‏
Liu, L., & Zhang, Y. (2011). Urban heat island analysis using the Landsat TM data and ASTER data: A case study in Hong Kong. Remote Sensing, Vol.3, No.7, 1535-1552.‏
Matson, M., Mcclain, E. P., McGinnis Jr, D. F., & Pritchard, J. A. (1978). Satellite detection of urban heat islands. Journal of Applied Monthly Weather Review, Vol.106, No.12, 1725-1734.‏
Rao, P. K. (1972). Remote sensing of urban" heat islands" from an environmental satellite. Bulletin of the American meteorological society, Vol.53, No.7, 647-648.‏
Rose, A.L., M. D. Devadas. (2009). Analysis of land surface temperature and land use/land cover types using remote sensing imagery a case internal city, India. The seventh International Conference on Urban Climate, 29 June - 3 July 2009, Yokohama, Japan.
Roth, M., Oke, T. R., & Emery, W. J. (1989). Satellite-derived urban heat islands from three coastal cities and the utilization of such data in urban climatology. International Journal of Remote Sensing, Vol.10, No.11, 1699-1720.‏
Sobrino, J. A., Jimenez-Munoz, J. C., & Paolini, L. (2004). Land surface temperature retrieval from LANDSAT TM 5. Remote Sensing of environment, Vol.90, No.4, 434-440.‏
Tan, J., Zheng, Y., Tang, X., Guo, C., Li, L., Song, G., ... & Chen, H. (2010). The urban heat island and its impact on heat waves and human health in Shanghai. International journal of biometeorology, 54(1), 75-84.‏
Wang, S. Q., Zheng, X. Q., & Zang, X. B. (2012). Accuracy assessments of land use change simulation based on Markov-cellular automata model. Procedia Environmental Sciences, Vol.13, 1238-1245.‏
Weng, Q., & Yang, S. (2004). Managing the adverse thermal effects of urban development in a densely populated Chinese city. Journal of Environmental Management, Vol.70, No.2, 145-156.‏
Xiao, J., & Moody, A. (2005). A comparison of methods for estimating fractional green vegetation cover within a desert-to-upland transition zone in central New Mexico, USA. Remote sensing of environment, Vol.98, No. 3, 237-250.‏
Zhan, Q., Meng, F., & Xiao, Y. (2015). Exploring the relationships of between land surface temperature, ground coverage ratio and building volume density in an urbanized environment. The International Archives of Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, Vol.40, No.7, 255.‏