با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی

چکیده

با اینکه در توزیع شهر و شهرنشینی عوامل انسانی و طبیعی مؤثرند، در کشور ما، نقش عامل انسانی با اجرای سیاست­ها و برنامه­های توسعه­ای بیشتر بوده، که به نابرابری ناحیه­ای و عدم تعادل­های جغرافیایی از جمله در سواحل شمالی و جنوبی منجر شده است. این موضوع به خوبی در الگوی پراکنش شهرها منعکس است. در مقاله حاضر سعی بر مقایسه الگوهای پراکنش شهرهای سواحل شمالی و جنوبی است، که وجه مشترک آن­ها، همجواری با دریا است. بنابراین، سؤال این است که الگوی پراکنش فضایی شهرهای سواحل شمالی و جنوبی کشور چگونه است؟ روش تحقیق توصیفی-استنباطی است و با بهره­گیری از مدل نزدیکترین همسایگی و ضریب موران، وضعیت قرارگیری شهرهای حوزه­های مورد بررسی با یکدیگر مقایسه شده­اند. نتایج یافته­ها نشان می­دهد که پراکنش فضایی شهرهای حوزه ساحل شمالی به دلیل شرایط طبیعی مساعد، قطب­های کشش، راه­های ترانزیتی و سیاست­های محرومیت­زدایی متمرکزتر از پراکنش فضایی شهرهای حوزه ساحلی جنوبی به جز جلگه خوزستان است و شهرها همبستگی فضایی بیشتری با یکدیگر دارند. پراکنش فضایی شهرهای حوزه ساحلی جنوبی، در بخش غربی به صورت خوشه­ای و خود همبستگی فضایی مثبت ولی به سمت شرق از تراکم شهرها و انسجام فضایی آن­ها کاسته می­شود. به طوری که در شرق سواحل جنوبی تراکم و انسجام فضایی شهرها به حداقل می­رسد.

کلیدواژه‌ها

ابراهیم‌زاده، عیسی، اسکندرثانی، محمد و اسمعیل‌نژاد، مرتضی (1389). کاربرد تحلیل عاملی در تبیین الگوی فضایی توسعه و توسعه نیافتگی شهری- منطقه ای در ایران. فصلنامه جغرافیا و توسعه، 8(17)، 7-28.
اطاعت، جواد و شجاعی‌نسب، علیرضا (1392). سنجش شاخص‌های توسعه یافتگی در استان‌های کشور طی سال های 1383 تا 1388. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه ای،  3(12)، 11-20..
برزگر، صادق، شیخ‌اعظمی، علی و یازرلو، علیرضا(1397). تحلیل و بررسی الگوی سلسله مراتب شهری در نظام شهری استان مازندران. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه ای،  8(30)، 77-88.
پیران، پرویز (1384). نظریه شهر در ایران: سخنرانی دکتر پرویز پیران در خانه هنرمندان. جستارهای شهرسازی، گزارشگر مریم پاسری، (12)، 118-121.
توکلی‌نیا، جمیله و شمس‌پویا، محمدکاظم (1395). قدرت و حکمروایی شهری. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
جان‌پرور، محسن، صالح‌آبادی، ریحانه و زرگری، مطهره (1396). پیامدهای بحران مهاجرت ناشی از خشکسالی‌های کوتاه مدت در استان سیستان و بلوچستان. مجله جغرافیا، 15(52)،200-183.
حجازی‌زاده، زهرا، علیجانی، بهلول، سلیقه، محمد، دانایی‌فرد، حسن و احمدی، اسماعیل (1394). محاسبه شاخص آسیب‌پذیری اقلیمی مبتنی بر مدل ضربی-نمایی استان سیستان و بلوچستان. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 15(36)، 73-96.
حکمت‌نیا، حسن و موسوی، میرنجف(1396). کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه ریزی شهری و ناحیه ای. تهران: آزاده پیما.
داداش‌پور، هاشم (1393). سازمان فضایی در نظام شهری ایران با استفاده از تحلیل جریان هوایی افراد. مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 46(1)، 125-150.
رضایی، محمدرضا و عطار، محمدامین (1390). سطح‌بندی میزان برخورداری شهرستان‌های استان فارس به لحاظ شاخص‌های توسعه با استفاده از مدلHDI . فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 1(4)، 55-68.
رهنما، محمدرحیم و عباس‌زادگان، غلامرضا (1387). اصول، مبانی و مدل‌های سنجش فرم کالبدی شهر. مشهد: جهاد دانشگاهی دانشگاه مشهد.
رهنمایی، محمدتقی (1373). دولت و شهرنشینی: نقدی بر نظریه عناصر شهری قدیم و سرمایه‌داری به رهبری هانس بوبک. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 9(37)، 17-24.
رهنمایی، محمدتقی (1388). دولت و شهرنشینی در ایران بیان اصول کلی نظریه دولت و شهرنشینی در ایران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی ، 25(پیش شماره پاییز و زمستان)، 143-165 .
زیاری، کرامت‌الله (1394). اصول و روش‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای. تهران: دانشگاه تهران.
سازمان برنامه و بودجه (1378). مطالعات طرح پایه آمایش سرزمین، کتاب چهارم، نظام اسکان و خدمات برتر، جلد دوم، سلسله مراتب شبکه شهری و مراکز خدمات برتر، تهران: مؤلف.
شکور، علی و شکری، رفعت (1385). تأثیر عوامل طبیعی بر جایگاه اقتصادی و اجتماعی شهر لار در سلسله مراتب شهری استان فارس. فصلنامه اطلاعات جغرافیایی، 1(2)، 91-114.
صباغ‌کرمانی، مجید (1398). اقتصاد منطقه ای(تئوری‌ها و مدل‌ها). تهران: انتشارات سمت.
فتحی، سروش و نوابخش، مهرداد (1387). رشد و توسعه شهرنشینی در ایران با تأکید بر فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی، مدیریت و برنامه‌ریزی شهر(2). تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص نظام.
فرید، یدالله (1368). جغرافیا و شهرشناسی. تبریز: دانشگاه تبریز.
قنبری، ابوالفضل (1390). تحلیل عوامل مؤثر بر نابرابری در نقاط شهری استان‌های ایران. فصلنامه آمایش محیط، 12(13)، 137-169.
کریمی، زهرا، نظری‌پور، حمید و خسروی، محمود (1396). تأثیرات بالقوه تغییر اقلیم در توریسم سواحل جنوبی ایران بر
پایه اطلاعات اقلیمی گردشگری. مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 28(65)، 21-34.
کریمی‌پور، یدالله و سلیم‌نژاد، ندیمه (1395). تفاوت‌های راهبردی سواحل ایران. مجله ژئوپولیتیک، 12(1)، 1-23.
کیانی، اکبر، پاسبان‌عیسی‌لو، وحید، بدلی، احمد و کانونی، رضا (1395). کاربرد سیستم استنتاج فازی در زمینه سنجش توسعه انسانی مورد شناسی: شهرستان پارس‌آباد. فصلنامه جغرافیا و آمایش شهریمنطقه‌ای، 6(19)، 1-16.
مرکز آمار ایران، سرشماری‌های نفوس و مسکن 1335-1395.
مرکز مطالعات و تحقیقات معماری و شهرسازی ایران (1370). طرح کالبدی ملی. تهران: مؤلف.
ملکی، سعید، احمدی، رضا و داودی‌منجزی، انیس(1393). بررسی توزیع فضایی و رتبه‌بندی توسعه اقتصادی شهرستان‌های استان خوزستان. مجله سیاست‌های مالی و اقتصادی، 2(6)، 5-22.
منصوریان، فاطمه، خزایی، سعید، شریعت‌پناهی، سیدپیمان و مشفق، محمود. (1394). عوامل اثرگذار بر افزایش جمعیت کلان شهرها از دیدگاه متخصصان، مورد مطالعه: شهر تهران. فصلنامه میان رشته‌ای در علوم انسانی، 8(1)، 21-44.
مهرگان، نادر و تیموری، یونس (1391). ارزیابی تمرکز جغرافیایی استانی صنعت و عوامل مؤثر بر میزان آن در ایران. فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای، 3(5)، 120-105.
Buyantuyev Alexander, Wu (2010), Liangua and Corina Gries, Multiscale analysis of theurbanizationpattern of the Phoenix metropolitan landscape of USA: Time, space and thematicresolution .Landscape and Urban Planning,2( 94), 206–217.
Googlemap.
Martenz, Javier (2003), The Ues of GIS and Indicatirs to Monitor Lintra Urban Ineqalities, A Case Study in Rosario, Argentina. Habitat, International, 33(1), 387-396.
Rawls, J (2007), Justic, Fairness  and Decision-Marking, Cambridge.
Roehner, B. M. (1995), Evolution of urban Systems in the Pareto Plan. Journal of Regional Science, 35(18), 234-268.
Pumain, Dennise (2003), Scaling Laws and Urban Systems. Massachusetts.
Stevenson, Andrew R. (2007), Elites, Regimes, and Growth Machines: The Politics of Parks Deveiopment in Chicago and London” A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirement for the Degree of Bachelor of Arts with Honors in Environmental Studies, Williams College.