بازشناسی دلالت‌های معنایی انواع نما در انطباق با پاسخ عاطفی ناظران؛ نمونۀ خیابان شریعتیِ تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر، استان تهران، شهر تهران

چکیده

به‌رغم اهمیت نماهای شهری، روند شکل‌گیری و طراحی آنها در دوره‌های اخیر به‌گونه‌ای بوده است که کلیتی ناهماهنگ و غیرقابل ادراک را به‌وجود آورده و به ناخوشایندی، عدم انگیزش و ناآرامی بصری منجر شده است. با نگاهی اجمالی به ویترین پایتخت نیز می‌توان ناهماهنگی، اغتشاش و هویت بصری ناهمخوان با زمینه را مشاهده نمود. در این نوشتار ضمن تبیین فرآیند ادراک، تأثیرپذیری لایۀ تفسیر و دلالت‌های معنایی، از لایۀ احساس تبیین شده و سپس مبتنی بر مدل‌های ترجیح محیطی، دلالت‌های انواع نماها شناسایی شده است. به این منظور نماهای خیابان شریعتی به‌عنوان نمونۀ موردی انتخاب شده است. روش پژوهش در جمع‌آوری داده‌ها در گام اول مبتنی بر پیمایش تصویری بوده و سپس به‌وسیلۀ روش کیفی، تحلیل و نماها در چهار گونۀ نماهای هیجانی، آرامش‌بخش، کسل‌کننده و استرس‌زا دسته‌بندی شده‌اند. به‌منظور شناسایی دلالت‌ها، با روشی کیفی و منطبق بر تکنیک دلفی، از نظر 20 طراح استفاده شده است. همچنین نظر به اینکه معنا فرهنگی است و دلالت‌های معنایی تحت تأثیر بافتار اجتماعی-فرهنگی هستند، از نظرات 160 ناظر نیز بهره برده شده است. داده‌ها با استفاده از روش کمّی (پرسش‌نامۀ بسته) جمع‌آوری و به‌صورت آماری تحلیل شده‌اند. نتایج نشان می‌دهد که دلالت‌های معنایی نما در انطباق با پاسخ‌های عاطفی بوده و برای جلوگیری از ایجاد نماهای کسل‌کننده باید از چه مواردی حذر نمود.

کلیدواژه‌ها


-    احمدی، فصل الله، نصیریانی، خدیجه و اباذری، پروانه (1387). تکنیک دلفی: ابزاری در تحقیق. آموزش در علوم پزشکی، ‌8 (1)، 175-185.
-    آرنهایم، رودولف (1388). پویه‌شناسی صور معماری. ترجمه: مهرداد قیومی بیدهندی. انتشارات سمت، تهران.
-    اریس، بهاره (1391)، شناخت جایگاه مؤلفه معنا در شهر و کاربست آن در ارتقاء کیفیت فضاهای شهری (نمونه مورد مطالعه: رودخانه قره‌سو در شهر کرمانشاه و حوزه پیرامونی آن)، پایان نامه کارشناسی ارشد طراحی شهری، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ نشده.
-    اکو، امبرتو (1387). نشانه شناسی. ترجمه: پیروز ایزدی (چاپ اول). نشر ثالث، تهران.
-    پاکزاد، جهانشاه (1385). مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری، جلد اول (چاپ اول). وزارت مسکن و شهرسازی، تهران.
-    پاکزاد، جهانشاه (1388).‌ سیر اندیشه‌ها در شهرسازی (3): از فضا تا مکان. انتشارات شهیدی، تهران.
-    چامسکی، نوام (1377). زبان و ذهن. ترجمه: کوروش صفوی. نشر هرمس، تهران.
-    حبیب، فرح (1385). کندوکاوی در معنای شکل شهر. هنرهای زیبا، 25، 5-15.
-    دهخدا، علی اکبر (1377). لغت نامه. انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران.
-    راپاپورت، آموس (1384). معنی محیط ساخته شده: رویکردی در ارتباط غیر کلامی. ترجمه: فرح حبیب، شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، تهران.
-    رضازاده، راضیه (1383). بررسی نقش معماری در تداعی معانی و انتقال مفاهیم معماری مسجد: سنتی یا نوآورانه. هنرهای زیبا، 18، 37-48.
-    رضازاده، راضیه (1385)، اصول و معیارهای ساماندهی و ضوابط و مقررات سیمای شهری در ساخت و ساز. گزارش طرح پژوهشی وزارت مسکن و شهرسازی. معاونت شهرسازی و معماری: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
-    زاهدی، کیوان (1385). زبان شناسی چامسکی. پژوهشنامه علوم انسانی. ویژه نامه فلسفه، 50، 13-36.
-    ساجدی، ابوالفضل (1390). هستی شناسی معنا. معرفت فلسفی، (2) 9، 85-113.
-    سجودی، فرزان (1387). نشانه شناسی کاربردی. (ویرایش دوم) (چاپ اول). نشر علم، تهران.
-    سجودی، فرزان (1388). مسئله روش در نشانه شناسی: از روش شناسی اثبات گرا (پوزیتویستی) تا روش شناسی پیداشی. در نشانه شناسی: نظریه و عمل، (چاپ اول). نشر علم، تهران.
-    سرمد، زهره، بازرگان، عباس و حجازی، الهه (1391). روش تحقیق در علوم رفتاری. نشر آگه، تهران.
-    شهرداری تهران (1392). دستورالعمل ساماندهی نماهای شهر تهران. شهرداری تهران.
-    صفوی، کورش (1392). درآمدی بر معنی‌شناسی. سوره مهر، تهران.
-    کارمونا، متیو، هیت، میت، اک، تنر، تسیدل، استیون (1388)، مکان‌های عمومی-فضاهای شهری. ترجمه: فریبا قرایی، مهشید شکوهی، زهرا اهری و اسماعیل صالحی. انتشارات دانشگاه هنر، تهران.
-    گروتر، یورگ (1388). زیبایی شناسی در معماری. ترجمه: جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون. دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
-    لنگ، جان (1386). آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. ترجمه: علیرضا عینی‌فر. انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
-    لینچ، کوین (1381). تئوری شکل خوب شهر. ترجمه حسین بحرینی. انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
-    معین، محمد (1386). فرهنگ معین، انتشارات زرین، تهران.
-    مهندسین مشاور فرنهاد (1388). طرح تفصیلی منطقه 7 شهرداری تهران. مهندسین مشاور فرنهاد.
-    نسبیت، کیت (1394)، نظریه‌های پسامدرن در معماری. ترجمه: محمدرضا شیرازی. نشر نی، تهران.
-    نوربرگ شولتز، کریستین (1391). روح مکان (به‌سوی پدیدارشناسی معماری). ترجمه: محمدرضا شیرازی. انتشارات رخداد نو، تهران.
 
-    Berlyne, D.E. (1974). Aesthetics and psychobiology, Appleton-Century-Crofts Press.
-    Kaplan, R. Kaplan, S (1989). The Experience of Nature: A Psychological Perspective, New York: Cambridge University Press.
-    Kaplan, S. (1979), Perception and Landscape: Conceptions and misconceptions. In Proceedings of our national landscape Conference. USDA Forest Service General Technical Report PSW 35, 241-248.
-    Koseoglu, E. & Onder, D.E. (2011), "Subjective and Objective Dimensions of Spatial Legibility", Procedia - Social and Behavioral Sciences, 30, 1191-1195.
-    Nasar, J.L. (2011). “Environment psychology and urban design”, in Companion to Urban Design. Edited by Tridib Banerjee, Routledge.
-    Russell, J.A., and Snodgrass, J. (1989). “Emotion and Environment”. In Stokols, D. and Altman, I. (Eds.), Handbook of Environmental Psychology, Vol. 1, New York: John Wiley.
-    Snodgrass, J., Russell, J. A., & Ward, L. M. (1988). “Planning, mood and place-liking”, Journal of Environmental Psychology, 8(3), 209–222.