بررسی تطبیقی میزان تناسبات حاکم در اصول صفحه‌آرایی قرآن‌های مذهب عصر تیموری موجود در موزه‌های آستان قدس رضوی و آستانه مقدسه قم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد هنرهای اسلامی-نگارگری، دانشگاه هنر اسلامی تبریز. دانشکده هنرهای صناعی اسلامی

2 دانشیار و عضو هیأت علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز، دانشکده هنرهای صناعی اسلامی

3 استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز، دانشکده ی هنرهای صناعی اسلامی

چکیده

هدف:هدف این مقاله بررسی مؤلفه‌های حاکم درصفحه‌آرایی نسخه‌های قرآنی عصرتیموری است.از طرفی ضمن تشریح میزان عملکرد وکارکرد تناسبات در اصول صفحه‌آرایی این نوع نسخه‌ها، میزان اندازه‌گیری‌های شاخص و غالب درصفحه‌آرایی نسخه‌های دوموزه‌ نام‌برده را مورد ارزیابی، تحلیل و تطبیق قرار می‌دهد.
روش پژوهش/جامعه آماری: این پژوهش ضمن توصیف آثار موردنظر به روش پیمایشی انجام شده است و با رویکرد تحلیلی-تطبیقی مورد بررسی قرارگرفته است. گردآوری مطالب ازطریق منابع کتابخانه‌ای است. به دلیل محدودیت تعداد بالای اخذ نسخه‌ها از موزه‌های مورد نظر، انتخاب نمونه‌های مطالعاتی اندک بوده و با مشاوره کارشناسان خبره این بخش‌ها، به روش هدفمند آثاری مورد مطالعه قرار گرفتند که دارای صفحات افتتاح و تزئینی باشند. لذا 5 مصحف مذهب قرآنی از هر موزه منتخب گردید.
یافته‌ها: تناسبات حاکم در اصول صفحه‌آرایی و قطع نسخه‌های قرآن‌های مورد مطالعه از موزه‌های مذکوربر مبنای تناسبات طلایی و مستطیل پویا است. با این تفاوت که تناسبات طلایی، مستطیل پویا با معیار 2√ و قطع صفحات آثار قم با 8 /52 درصد بیشتر ازآثار رضوی سنجیده شده است. در بررسی صفحه‌آرایی و تطبیق آن با دیگر کادرهای موجود صفحه میزان تناسبات حاکم بر اساس نسبت‌های مستطیل ایستا استنباط گردید به گونه‌ای که آثار رضوی با 6/ 57 درصد بیشتر از آثار قم از این مقیاس برخوردار است.
نتایج: برآیند این پژوهش نشان داد، مهمترین و اصلی‌ترین عامل مؤثر در صفحه‌آرایی نسخه‌های قرآنی مذهب انتخاب قطع ‌کاغذ بوده است. سایز خوشنویسی و کتابت نیز در میزان طراحی و مسطرکشی، نوع فرم و کارکرد تذهیب‌ها نیز نقش تعیین‌کننده‌ای درترسیم داخلی آرایش صفحات دارند. ضابطه شاخص در اندازه‌گیری اوراق، تناسبات طلایی محاسبه شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Governing Proportions on Principles of the Timurid Quranic Scriptures in Astan-e Quds Razavi and Astaneh Moghaddas Qom Museums

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Ghafourifar 1
  • Mehdi Mohammadzadeh 2
  • Farnoosh Shamili 3
1
2
3

آرشیو نسخ خطی، موزه آستان قدس رضوی.

آرشیو نسخ خطی، موزه آستانه مقدسه قم.

افشارمهاجر، کامران (1383). پایه و اصول صفحه­‌آرایی، تهران: شرکت نشر کتاب­‌های درسی ایران.

اگوستین (1376). بیان الادیان، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: روزنه.

آیت­الهی، حبیب­الله (1385). مبانی نظری هنرهای تجسمی، تهران: سمت.

بوزجانی، ابوالوفا (1369). هندسه ایرانی، ترجمه: سید علی­رضا جذبی، تهران: سروش.

پاکباز، رویین (1386). دایره المعارف هنر،تهران:نشر فرهنگ و هنر معاصر.

پاک­سرشت، مرتضی (1379). خوشنویسی در خدمت کتابت قرآن مجید، تهران:نشر قدیانی.

پورتر، ایو (1389). آداب و فنون نقاشی و کتاب‌­آرایی، ترجمه: زینب رجبی. تهران: نشر متن.

جیمز، دیوید (1381). پس از تیموری قرآن‌نویسی تا قرن دهم هجری، ترجمه: پیام بهتاش. تهران: نشر کاررنگ.

حسینی راد، عبدالمجید (1382). مبانی هنرهای تجسمی (قسمت اول)، تهران: شرکت چاپ و نشر کتب درسی.

دروش، فرانسوا (1383). سطراندازی و صفحه­‌آرایی، نامه بهارستان، ترجمه: محمدحسین مرعشی، 1-2، 65-84.

ریاضی، محمدرضا (1379). کتابت دوران اسلامی، باستان­‌شناسی و هنر، 2-3، 36-48.

شایسته­‌فر، مهناز (1388). کتابت و تذهیب قرآن­‌های تیموری در مجموعه­ داخلی و خارجی، دوفصلنامه­ مطالعات هنرهای اسلامی، 10، 74-81.

صحراگرد، مهدی؛ عبادی، محسن؛ فدائیان، مجید (1393). شاهکارهای هنری در آستان قدس رضوی (مجموعه قرآنهای نفیس از سده­ دهم تا چهاردهم هجری قمری)، مترجم: شادی غفوریان، جلد دوم، مشهد: مؤسسه­ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، مؤسسه­ آفرینش­‌های هنری آستان قدس رضوی.

غفوری ­فر، فاطمه (1395). طراحی و اجرای تذهیب قرآنی بر اساس نمونه­‌های تیموری موزه­ آستانه مقدسه قم، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنراسلامی تبریز، تبریز.

فدائی، غلامرضا (1386). آشنایی با نسخ خطی و آثار کمیاب، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاه‌ها، سمت.

کارگر، محمدرضا؛ ساریخانی، مجید (1390). کتاب‌­آرایی در تمدن اسلامی،تهران: نشر سمت.

کاظمی، سامره (1387). بررسی اصول صفحه­‌آرایی قرآن‌­های دوره ایلخانی،مجله­ دانشگاه تهران، 33، 95-102.

گرابار، الگ؛ اتینگهاوزن، ریچارد (1387). هنر و معماری اسلامی 1، ترجمه: یعقوب آژند. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاه‌ها.

مایل هروی، نجیب (1372). کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.

محفوظی، محمدصادق؛ هاشمیان، محمدتقی (1387). آئینه مآثر، قم: مؤسسه تحقیقاتی تاریخ تمدن شرق.

محمدی، حسن (1392). خوشنویسی و تذهیب در کتاب­آرایی دوره تیموری، دوسالانه‌­های تذهیب­‌های قرآنی.

مرآثی، محسن؛ خدام محمدی، مریم (1394). بررسی طرح و تزیین در نشان‌های پنج آیه در قرآن­های سده اول تا نهم هجری قمری ایران، مجله نگره، 33(10). 5-15.

هامبی و ویدن، گرن (1376). هنر مانوی و زردشتی، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: مولی.

یاری داد، احد (1375). بررسی صفحه­آرایی در نسخ خطی باقی مانده از قدیم (یک دوره پانصد ساله از عهد تیموری تا پیدایش چاپ سنگی)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.

 

References
Afshar Mohajer, K. (2004). Basics and Principles of Page Layout, Tehran: Iran Textbook Publishing Company. (in Persian)
Augustine (1997). Bayan al-Adian, by Mohammad Dabir Siyaghi, Tehran: Rozaneh.
Ayatollah, H. (2006). Theoretical Foundations of Visual Arts, Tehran: Samat. (in Persian)
Buzjani, A. (1990). Iranian Geometry, Translated by Seyed Ali Reza Jazbi, Tehran: Soroush. (in Persian)
Daroush, F. (2004). Line-drawing and page layout, Baharestan letter, translated by Mohammad Hossein Marashi, 1-2, 65-84. (in Persian)
Fadaei, G. (2007). Introduction to Manuscripts and Rare Works, Tehran: Organization for the Study and Compilation of Islamic Science Books in Universities, SAMT. (in Persian)
Ghafourifar, F. (2016). Design and implementation of Quranic gilding based on Timurid examples of the Holy Threshold Museum of Qom, Master Thesis, Tabriz University of Islamic Arts, Tabriz. (in Persian)
Ghyka, M. (1977). The Geometriy if Art and Life, New York, Dover Publications
Grabar, A., & Ettinghausen, R. (2008). Islamic Art and Architecture 1, translated by Yaghoub Azhand. Tehran: Organization for the Study and Compilation of University Islamic Books.
Hamby, A., & Wieden, G. (1997). Manichaean and Zoroastrian Art, translated by Yaghoub Azhand, Tehran: Molly.
Hosseini Rad, A. (2003). Fundamentals of Visual Arts, Tehran: Textbook Publishing Company.
James, D. (2002). After Timurid writing of the Qur'an until the tenth century AH, translation: Behtash message. Tehran: Karrang Publishing.
Kargar, M. R., & Sarikhani, M. (2011). Book Design in Islamic Civilization, Tehran: Publication.
Kazemi, S. (2008). A Study of the Principles of Layout of Qurans of the Ilkhanid Period, Journal of the University of Tehran, 33, 95-102.
Mahfouzi, M. S., & Hashemian, M. T. (2008). Aineh Mathir, Qom: Research Institute for the History of Eastern Civilization.
Manuscript Archive, Astan Quds Razavi Museum
Manuscript Archive, Holy Threshold Museum of Qom
Riyazi, M. R. (2000). Islamic Writing, Archeology and Art, 2- 3, 36-48.
Mayel Heravi, N. (1993). Book Design in Islamic Civilization, Mashhad: Astan Quds Razavi, Islamic Research Foundation.
Mohammadi, H. (2013). Calligraphy and Illumination in the Book Design of the Timurid Period, Biennial of Quranic Illumination.
Pakbaz, R. (2007). Encyclopedia of Art, Tehran: Publication of Culture and Contemporary Art.
Pakseresht, M. (2000). Calligraphy in the service of writing the Holy Quran, Tehran: Qadyani Publishing. (in Persian)
Porter, E. (2010). Etiquette and techniques of painting and book decoration, translated by Zeinab Rajabi. Tehran: Text publishing. (in Persian)
Sahragard, M., Ebadi, M., & Fadaian, M. (2014). Artistic Masterpieces in Astan Quds Razavi (Collection of Exquisite Qurans from the Tenth to the Fourteenth Century AH), Translator: Shadi Ghafourian, 2, Mashhad: Astan Quds Razavi Publishing Institute, Institute Artistic creations of Astan Quds Razavi. (in Persian)
Shayestehfar, M. (2009). Writing and Illumination of Timurid Qurans in Domestic and Foreign Collections, Two Scientific-Research Quarterly of Islamic Arts Studies. (in Persian)
Yari Dad, A. (1996). A Study of Page Layout in Ancient Manuscripts (A period of five hundred years from the Timurid period to the advent of lithography), Master Thesis, Tarbiat Modares University, Tehran. (in Persian)
Mohsen, M., & Khodam Mohammadi, M. (2015). A Study of Design and Decoration in the Signs of Five Verses in the Qurans of the First to Ninth Centuries of Iran. Look magazine. https://article.tebyan.net/339261. (in Persian)