بازتاب غزل‌ها و مثنوی مولانا از سعدی تا صائب
محورهای موضوعی : عرفانی(با ویژگی ادبی و هنری)
روح الله مظفری
1
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران.)
کلید واژه: مولانا, صائب تبریزی, نظیره پردازی, تضمین, مضمون پذیری,
چکیده مقاله :
بی‌گمان یکی از چکادهای شکوهمند ادبیات فارسی، مولانا جلال‌الدین بلخی (604-672) است. گرچه به فرمودۀ خودش در ادبیات فارسی و عرفان از پی سنایی و عطّار آمده است ولی سرآمد تمام سرایندگان شعر و ادب عرفانی به شمار می‌رود. این سوختۀ عقل و عشق که در سدۀ هفتم هجری می‌زیسته و به دلیل کوچیدن از شرق به غرب ایران زمین، تا سدۀ نهم در غربت غربیه از دید تاریخ‌نگاران و سرایندگان ادب فارسی مهجور ماند تا این که در سدۀ نهم عبدالرحمن جامی (817-818) عارف و شاعر برجستۀ در تذکرۀ نفحات الأنس خود به معرّفی او پرداخت و اطلّاعات سودمندی دربارۀ مولانا جلال‌الدین و خاندان و استادانش ارائه کرد. از سدۀ نهم است که آتش شوق مولانا سرزمین‌های مرکزی و شرقی پارسی زبانان را دامن می‌گیرد. البته شیخ اجل سعدی به دلیل جهانگردی، به قول خودش در بوستان با دوستان به روم برای دیدار مولانا عارف پاکیزه بوم رفته است که مستثنی از بی‌خبران از احوال مولانا می‌باشد. از نیمۀ دوم سدۀ نهم است که شیفتگان مولانا برای زیارت تربتش به قوینه می‌شنابند و سرایندگان ادب فارسی به نظیره پردازی، تضمین و مضمون پذیری از غزل‌ها و مثنوی شریف او می‌پردازند. عرفا به شرح مثنوی و شعرا به استقبال غزل‌های پرشور او اقدام می‌کنند. نگارنده این گفتار بر آن است تا به روش توصیفی- تحلیلی به معرفی تعدادی از بزرگان ادب فارسی از سعدی تا صائب که در غزلسرایی به مولانا اقتدا کرده و به اقتفای او رفته‌اند بپردازد.
Undoubtedly, one of the glorious manifestations of Persian literature is Maulana Jalaluddin Balkhi (604-672AH). Although, as he deems himself a follower of Sanai and Attar Neyshabouri in Persian literature and mysticism, he is considered as the leader of all poets of mystical poetry. Melted in wisdom and love, Rumi lived in the seventh century AH, and due to migration from east to west of Iran, he remained obscure from historians and the rest of poets. However, during ninth century Abd al-Rahman Jami (817-898), a prominent mystic and poet, introduced Rumi in his memoir "Nafahat al-Ons", and provided the readers with useful biographical information about the poet, his family and his masters. From the ninth century onwards, Rumi's enthusiasm increased in the central and eastern lands of the Persian speakers. Of course, Sheikh Ajal, Saadi, because of globe-trotting, in his own words in "Boostan", went to "Rome" with friends, to visit Rumi, " The wise mystic", who is an exception to the ignorant, yet unaware of Rumi’s greatness. It is from the second half of the ninth century that Rumi's admirers rush to Konya to visit his tomb, and the poets of Persian literature engage in "imitation", "estimation" and "thematization" of his lyric poems and Masnavi. Mystics began to describe Masnavi and poets embraced his passionate poems warmly. The researcher in the present article in a "descriptive-analytical" method intends to introduce a number of great figures of Persian literature, from Saadi to Saeb, who have followed Rumi in lyric poetry.
کتاب‌ها قرآن کریم (1384) ترجمه سید علی موسوی گرمارودی، تهران: انتشارات قدیانی. افلاکی، شمس‌الدین (1375) مناقب‌العارفین، جلد 1، تصحیح تحسین یازیجی، تهران: انتشارات دنیای کتاب. بهار، ملک‌الشعرا (1394) دیوان اشعار، تهران: نگاه. حافظ، شمس‌الدین محمد (1359) دیوان، به تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. حافظ، شمس‌الدین محمد (1386) دیوان، به اهتمام جهانگیر منصور، تهران، نشر دوران. جامی، عبدالرحمن (1341) دیوان، ویراسته هاشم رضی، تهران: انتشارات سکه. جامی، عبدالرحمن (1361) هفت اورنگ، مثنوی سلامان و ابسال، تصحیح آقا مرتضی مدرس گیلانی، تهران: کتاب فروشی سعدی. جامی، عبدالرحمن (1371) نفحات‌الاُنس من حضرات‌القدس، تصحیح محمود عابدی، تهران: انتشارات اطلاعات. زرین کوب، عبدالحسین (1371) پلّه پلّه تا ملاقات خدا، تهران: انتشارات علمی. سعدی، مصلح‌الدین (بی‌تا) کلیات، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: کتاب فروشی موسی علمی. سعدی، مصلح‌الدین (1389) بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: انتشارات خوارزمی. صائب تبریزی، محمدعلی (1364) دیوان، تصحیح محمد قهرمان، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی. صفا، ذبیح الله (1362) تاریخ ادبیات در ایران، جلد 3و 5، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. مصفّا، مظاهر (1348) قند پارسی، تهران: بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه. مولانا، جلال‌الدین (بی‌تا) مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: کتابخانه علی‌اکبر علمی. مولانا، جلال‌الدین (1363) کلیات شمس، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، 6 جزو، تهران: انتشارات امیرکبیر. منوچهری دامغانی، ابوالنجم احمد بن قوص بن احمد (1356) دیوان، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: انتشارات کتابفروشی زوّار. همایی، جلال‌الدین (1361) فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: انتشارات توکل.
_||_Books The Holy Quran (2005) Trans. Seyyed Ali Mousavi Garmaroodi,Tehran: Qadyani Publications. [In Persian] Aflaki, Shamsuddin (1996) Managheb Al-Arefin, Volume 1,corrected by Tahseen Yaziji, Tehran: Book World Publications. [In Persian] Bahar, Malek Al-Shaara (2014) Divan of Poems, Tehran: Negah. [In Persian] Hafez, Shamsuddin Mohammad (1980) Divan, edited by Parviz Natel Khanlari, Tehran: Iran Culture Foundation Publications. [In Persian] Hafez, Shamsuddin Mohammad (2007) Divan, by Jahangir Mansour, Tehran, Doran Publishing. [In Persian] Homayi, Jalaluddin (1982) Rhetoric techniques and literary crafts, Tehran: Tavakol Publications. [In Persian] Jami, Abdolrahman (1962) Divan, edited by Hashem Razi, Tehran: Sekke Publications. [In Persian] Jami, Abdolrahman (1982) Haft Aurang, Masnavi Salaman and Absal, edited by Agha Morteza Modarres Gilani, Tehran: Saadi Bookstore. [In Persian] Jami, Abdul Rahman (1992) Nafhat al-Ans by Hazrat Al-Quds, edited by Mahmoud Abedi, Tehran: Information Publications. [In Persian] Manouchehri Damghani, &Abul-Najm Ahmad bin Qus bin Ahmad (1977) Divan, by the efforts of Mohammad Dabir Siyaghi, Tehran: Zovar Bookstore Publications. [In Persian] Maulana, Jalaluddin (1984) Koliat Shams, corrected by Badi'at al-Zaman Forouzanfar, Tehran: Amirkabir Publications. [In Persian] Maulana, Jalaluddin (nd) Masnavi Manavi, edited by Reynold Nicholson, Tehran: Ali Akbar Scientific Library. [In Persian] Musaffa, Mazaher (1969) Persian sugar, Tehran: Safi Alisha Press Company. Saadi, Moslehuddin (2010) Bustan, edited by Gholam Hossein Yousefi, Tehran: Kharazmi Publications. [In Persian] Saadi, Moslehuddin (No date) Koliat, edited by Mohammad Ali Foroughi, Tehran: Musa Elmi Bookstore. [In Persian] Saeb Tabrizi, Mohammad Ali (1985) Divan, 6 volumes, edited by Mohammad Ghahraman, Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company. [In Persian] Safa, Zabihollah (1983) History of literature in Iran, Volumes 3 and 5, Part 1, Tehran: University of Tehran Press. [In Persian] Zarrinkoob, Abdolhossein (1992) Step by step to meet God, Tehran: Scientific Publications. [In Persian]