بررسی و تحلیل چگونگیِ رسیدن به حیرت از گذر نفس در آراء عبداله انصاری، احمد غزالی و نجم رازی
محورهای موضوعی : تطبیقی (با ویژگی ادبی و هنری)
هایده احمدی
1
(دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.)
شهرزاد شیدا
2
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.)
کلید واژه: عرفان, حیرت محمود, فنا, نفس,
چکیده مقاله :
یکی از مهمترین مباحث در عرفان و فلسفه اسلامی، بی شک، نفس ومراتب و حالات آن است. این مسأله آن چنان حائز اهمیت است که حتی بارها نویسندگان بزرگ حوزة عرفان و تصوّف؛ به نگارش کتاب‌هایی مستقل در زمینه نفس پرداخته اند. اگرچه درباره نفس تاکنون مطالب فراوانی بیان و نوشته شده، هنوز جای تحلیل و شناسایی برخی موضوعات در این زمینه، خالی است از جمله این مباحث، رابطه میان نفس و حیرت محمود در عرفان است. حیرت به دو نوع محمود و مذموم نقسیم می شود. حیرت محمود برخلاف مذموم، علاوه بر اینکه باعث تعالی سالک در راه سلوک می شود، سالکی که به آن مقام دست می‌یابد، به بالاترین مقام در عرفان و حقیقت، دست یافته است و در واقع، این حیرت است که به فنا فی الله و فنای صوفیانه می‌انجامد. در این مقاله، چگونگی دستیابی به حیرت محمود از گذرگاه پرورش و تزکیه نفس پرداخته می‌شود و با توجه به آرای عرفای بزرگ اسلام، متوجه می شویم که تربیت نفس چگونه منجر به رسیدن به مقام حیرت محمود می گردد. دیگر اهمیت این تحقیق، شناسایی و تحلیل آراء مشابه سه تن از بزرگترین عرفای تاریخ ایران، عبدالله انصاری، احمد غزالی و نجم رازی دربارة نفس است. بیان شباهت ها و تفاوت ها و ریشة آن‌ها، در مطالعات در زمانیِ یک مفهوم، بسیار مفید و روشن کننده است.
One of the most important subjects in Islamic mysticism is undoubtedly the human self and its mood and ranks. This is such an important concept that some expert writers in Islamic mysticism have written on it in details. Although many aspects and features of the self have been considered so far, some arguments like the relationship between the mind and sense of wonder have not been argued yet. Wonder is classified as positive and negative .Unlike the negative wonder which is destructive, in positive wonder the mystic’s soul is elevated in his path of truth and so this essay is going to study the given subject. The mystic’s ultimate union with divine. Wonder has a close relationship with self-annihilation that is the highest position in mysticism. We are going to show how to achieve the constructive wonder through purification of the self. Another merit of this study refers to highlighting the similar views of three great mystics of Iran’s history Qazali, Ansari and Najm Razi.
کتاب‌ها انصاری هروی، خواجه عبدالله (1356) طبقات الصوفیه، تصحیح عبدالحی حبیبی قندهاری، به تصحیح مجدد نصرالله پورجوادی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. انصاری هروی، خواجه عبدالله (1389) مجموعه رسائل، تصحیح دکتر محمد مولایی، تهران: حیدری. انصاری هروی، عبدالله بن محمد (1384) منازل السائرین، تصحیح محمد خواجوی، تهران: دارالعلم. بیات، محمدحسین (1378) مبانی عرفان و تصوف، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی. بینا، محسن (1378) مقامات معنوی، شرح بر منازل السائرین عبدالله انصاری، تهران: مروی. رازی، ابوبکر محمد نجم‌الدین (1365) مرضاد العباد، به اهتمام محمدامین ریاحی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. سپهری، سهراب (1391) کلیات آثار، تهران: روزنه. سراج طوسی، ابونصر (1388) اللمع فی التصوف، تصحیح رینولد نیکلسون، ترجمه مهدی محبتی، تهران: اساطیر. شریف رضی، حسین بن محمد (1384) نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم: قدس. غزالی، ابوحامد محمد (1379) معارج القدس فى مدارج معرفة النفس، تصحیح احمد صدفی، تهران: روزنه. غزالی، ابوحامد محمد (1386) احیاء علوم الدین، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: علمی و فرهنگی. کلاباذی، ابوبکر محمد (1419ق) خلاصه شرح تعرّف، تصحیح احمدعلی رجایی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. مسکویه، ابوعلی (1373) تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، تهران: انتشارات بیدار. مولوی، جلال‌الدین محمد (1373) مثنوی معنوی، تصحیح توفیق سبحانی، تهران: وزارت ارشاد اسلامی. میری، محمد (1389) نحوه وجود نفس و چگونگی تجرد آن از دیدگاه ابن عربی و ملاصدرا، تهران: موسسه پژوهشی امام خمینی. نوربخش، جواد (1378) دل و نفس، تهران: یلدا قلم. هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1387) کشف المحجوب، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، تهران: سروش. مقالات جعفری، انسیه، و عباسی، فرزاد. (1398). نفس واحده در عرفان. عرفان اسلامی، 15(60)، 149-132. شهرآبادی، راضیه، و عقدایی، تورج. (1398). نقد، بررسی و تقابل حیرت و یقین در غزلیات عطار. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 11(42)، 82-61. پایان‌نامه احمدی، علی (1384) مفهوم نفس در فلسفه و عرفان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه رازی کرمانشاه.
_||_Books Ansari Heravi, Khwaja Abdullah (1977) Tabaqat al-Sufiyyah, revised by Abdulhai Habibi Kandahari, & Nasrullah Pourjavadi, Tehran: Farhang Iran Foundation. [In Persian] Ansari Heravi, Khwaja Abdullah (2010) A collection of letters, edited by Dr. Mohammad Moulaei, Tehran: Heydari. [In Persian] Ansari Heravi, Abdullah bin Mohammad (2005) Manazel al-Saerin, edited by Mohammad Khajawi, Tehran: Dar al-Alam. [In Persian] Bayat, Mohammad Hossein (1999) Basics of mysticism and sufism, Allameh Tabatabai University Publications. [In Persian] Bina, Mohsen (1999) Spiritual authorities, commentary on the Houses of Al-Saerin Abdullah Ansari, Tehran: Maravi. [In Persian] Razi, Abu Bakr Mohammad Najm-al-Din (1986) Marzad al-Abad, by the effort of Mohammad Amin Riahi, Tehran: Book Translation and Publishing Company. [In Persian] Sepehri, Sohrab (2012) Generalities of works, Tehran: Rozeneh. [In Persian] Siraj Tousi, Abu Nasr (2009) Al-Lama fi al-Susuf, revised by Reynolds Nicholson, Trans. Mehdi Mohabati, Tehran: Asatir. [In Persian] Sharif Razi, Hossein bin Muhammad (2005) Nahj al-Balagha, Trans. Mohammad Dashti, Qom: Quds. [In Persian] Ghazali, Abu Hamed Mohammad (2000) Ma'araj al-Quds in the Madaraj al-Nafs, corrected by Ahmad Sadfi, Tehran: Rozana. [In Persian] Ghazali, Abu Hamed Mohammad (2007) Revival of Ulum al-Din, by Hossein Khadiojam, Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian] Kalabazhi, Abu Bakr Mohammad (1998) Summary of the definition of taarof, edited by Ahmad Ali Rajaee, Tehran: Farhang Iran Foundation. [In Persian] Moskoye, Abu Ali (1994) Tahhib al-Akhlaq and Tathir al-Iraq, Tehran: Bidar Publications. [In Persian] Maulvi, Jalaluddin Mohammad (1994) Masnavi Manavi, edited by Tawfiq Sobhani, Tehran: Ministry of Islamic Guidance. [In Persian] Miri, Mohammad (2010) How the soul exists and how to separate it from the point of view of Ibn Arabi and Mulla Sadra, Tehran: Imam Khomeini Research Institute. [In Persian] Nourbakhsh, Javad (1999) Del and Nafs, Tehran: Yalda Qalam. [In Persian] Hajwiri, Abulhasan Ali bin Othman (2008) Kashf al-Mahjub, corrected and annotated by Mahmoud Abedi, Tehran: Soroush. [In Persian] Articles Shahrabadi, R., & Aghdaei, T. (2019). Review and analysis a contract between certainty and bewilderment in Attar`s Gazal. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 11(42), 61-82.[In Persian] jafari, E., & Abasi, F. (2019). One soul in mysticism. Islamic Mysticism, 15(60), 132-151.[In Persian] These Ahmadi, Ali (2005) The concept of self in philosophy and mysticism, Master's thesis of Razi University of Kermanshah. [In Persian]