سطوح بازنمایی تجربۀ فنا از منظر راوی غزلیات شمس
محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی
رشید کاکاوند
1
(مربی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.)
کلید واژه: غزلیات شمس, نیم هشیاری, هشیاری, فنا, ناهشیاری,
چکیده مقاله :
فنا اگرچه در معنی لغوی نابودی است لیکن در مسیر عرفان، مرتبۀ بلندی از معرفت است که در محضر دوست، تجلی می یابد. هرکدام از عرفا، نظری و عملی، به این موضوع پرداخته اند. حکایات شورانگیزی از بزرگان عرفان نقل شده است که هر کدام اعتبار ایشان و نیز مفهوم واقعی فنا را بازمی نماید. بعد از جستجویی مفصل در جهان شگفت عرفا و یافتن نمونه هایی از نظریه های عرفا و صاحب نظران در تعریف و تعابیر ایشان در موضوع فنا، و پس از آن یافتن نمونه هایی از حکایات و تجربه های عملی فنا که در کتب و متون معتبر عرفانی نقل شده است، به غزلیات شمس رو کرده ایم. از خود بی خود شد ن های مولانا جلوه ای از فنا است که از انتخاب اوزان ضربی و طرب انگیز، قافیه های مکرر میانی، برهم زدن قواعد زبان و حتی قالب شعری، هنجارشکنی های ریز و درشت زبانی و شعری، بیان پارادوکسی، تا ایجاد فضاهای وهم انگیز و اصطلاحات سوررئال را شامل می شود. برای هر کدام مصادیقی در غزل مولانا جستیم و در دسته بندی منظم قرار دادیم. راوی غزل های مولانا در سه موضع، با فنا مقابل می شود: هشیار، نیم هشیار و ناهشیار. راوی هشیار غزل ها آگاهانه و منطقی، از فنا می گوید و مریدان را آموزش می دهد وبه تعبیری به شکل نظری از فنا می گوید و شرایط و جزئیات آن را بازمی نماید. راوی نیم هشیار این غزل ها می داند و از دانایی خود با حالی شیفته وار سخن می گوید؛ در واقع، در میانۀ هشیاری بارقه هایی از ناخودآگاه او می درخشد. اما راوی ناهشیار غزل های مولانا، لحظۀ ناگفتنی حضور و دیدار را مستحیل و از دست رفته روایت می کند. در این لحظات است که خوانندۀ غزلیات شمس با لحظاتی شگفت و بی سابقه روبرو می شود؛ لحظاتی سرشار از حیرت و گیج کننده. نهایتا تنوع شگفتی در غزلیات شمس ایجاد می شود که بخشی از هنجارشکنی های مولانا در قالب و وزن و قافیه و زبان را در برمی گیرد.
Although annihilation literally means destruction, but in the path of mysticism, it is a high level of knowledge that is manifested in the presence of a friend, and in the words of Abolhassan Kharghani: "A friend, when he comes with a friend, sees just friend, does not see himself." Mystics, theoretical and practical, have addressed this issue. Exciting anecdotes have been narrated from the great mystics, each of which reveals their credibility as well as the true meaning of annihilation. After a detailed search in the wonderful world of mystics and finding examples of theories of mystics and experts in their definitions and interpretations on the subject of annihilation, and then finding illustrative examples of anecdotes and practical experiences of annihilation quoted in authentic mystical books and texts Yes, we have turned to the sun's lyric poems. Rumi's spontaneity is a manifestation of annihilation that ranges from the selection of percussion and melodic weights, repeated intermediate rhymes, breaking the rules of language and even the form of poetry, small and large language and poetic norms, paradoxical expression, to creating spaces. Includes eerie and so-called surreal. We looked for examples of each of these effects in Rumi's sonnets and placed them in a regular category. The narrator of Rumi's sonnets confronts annihilation in three positions: conscious, semi-conscious and unconscious. The conscious narrator of the sonnets consciously and logically speaks of annihilation and educates the disciples, and in a theoretical sense, speaks of annihilation and reveals its conditions and details. The half-conscious narrator of these sonnets is in a state of fascination and perdition, but he has not completely lost it yet; Knows and speaks of his wisdom with a fascinated state; In fact, sparks of his subconscious shine in the middle of consciousness. But the unconscious narrator of Rumi's sonnets narrates the unspoken and abandoned, unselfish and mortal, impossible and lost moment of presence and meeting. It is the unconscious release of the narrator who speaks. It is in these moments that the singer of Shams's lyric poems encounters wonderful and unprecedented moments; Moments full of astonishment, and confusing. I am the narrator in these third type narratives; Because individuality and in other words: Rumi's personal experiences are expressed in this section. Finally, a surprising variety is created in Shams's sonnets, which includes some of Rumi's norm-breaking in form, weight, rhyme and language.
کتاب‌ها
انصاری، خواجه عبدالله (1361) طبقات الصوفیه، تصحیح محمد سرور مولایی، تهران: توس.
حافظ شیرازی، خواجه شمس‌الدین (1384) دیوان حافظ، تصحیح خلیل خطیب رهبر، جلد سی و هشتم، تهران: صفی علیشاه.
خیام نیشابوری، ابوالفتح (1367) رباعیات خیام (طربخانه)، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: هما.
رازی، نجم‌الدین (1366) برگزیدۀ مرصادالعباد، تصحیح محمد امین ریاحی، تهران: توس.
سراج توسی، ابونصر (1380) اللمع فی التصوف، تصحیح رینولد آلن نیکلسون، تهران: نشر فیض.
سعدی، مصلح‌الدین (1387) کلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: هستان.
شبستری، شیخ محمود (1368) گلشن راز، تصحیح غلامحسین رضانژاد، تهران: فرهنگسرا.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1384) دفتر روشنایی، جلد 2، تهران: سخن.
عطار، شیح فریدالدین (1366) تذکرة‌الاولیا، تصحیح نیکلسون با مقدمه محمد قزوینی، تهران: گنجینه.
غنی، قاسم (1331) بحثی در تصوف، تهران: انتشارات مجله یغما.
قشیری، ابوالقاسم (1374) ترجمۀ رسالۀ قشیریه، بدیع‌الزمان فروزانفر، جلد4، تهران: علمی و فرهنگی.
مستملی بخاری، ابو ابراهیم (1366) شرح التعرف لمذهب التصوف، تصحیح محمد روشن، تهران: اساطیر.
معین، محمد (1375) فرهنگ فارسی، جلد9، تهران: امیرکبیر.
مولوی، جلال‌الدین (1372) کلیات شمس تبریزی، بدیع‌الزمان فروزانفر ،جلد 13، تهران: امیرکبیر.
مولوی، جلال‌الدین (1378) مثنوی معنوی، تصحیح رینولد آلن نیکلسون، تهران: ناهید.
نیکلسون، رینولد آلن (1366) عرفان عارفان مسلمان، ترجمۀ اسدالله آزاد، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
همدانی، عین‌القضات (1380) لوایح، تصحیح رحیم فردمنش، تهران: منوچهری.
مقالات
رحیمی، فاطمه. (1392). بررسی نقش نشانه‌ها و نمادواژه‌ها در زبان شعری مولانا با رویکرد نشانه‌شناسی. عرفان اسلامی، 9(35)، 29-55.
صرفی، محمدرضا. (1388). بررسی کارکردهای نمادین زمان در شعر عرفانی با تکیه بر دیوان حافظ. نثرپژوهی ادب فارسی ، 10(25)، 93-113.
میرباقری فرد، سیدعلی اصغر، رضایی، مهدی. (1389). جایگاه صحو و سکر در مکتب عرفانی بغداد و خراسان. نثرپژوهی ادب فارسی، 11(28)، 339-359.
وکیلی، هادی. (1390). چیستی و ویژگی‌های تجربۀ عرفانی. حکمت معاصر، 1(2)، 107-119.
_||_Books
Ansari, Khaje Abdullah (1982) Tabaqat al-Sufiyyah, corrected by Mohammad Sarwar Moulai, Tehran: Tos.
Attar, Sheikh Farid al-Din (1987) Tadzkirah Al-Awliya, revised by Nicholson with an introduction by Mohammad Qazvini, Tehran: Ganjineh.
Ghani, Qasem (1952) A Discussion in Sufism, Tehran: Yaghma Magazine Publications.
Hafez Shirazi, Khaje Shamsuddin (2005) Diwan Hafez, revised by Khalil Khatib Rahbar, Volume 38, Tehran: Safi Alisha.
Hamedani, Ain al-Qozat (2001) Lavayeh, edited by Rahim Fardmanesh, Tehran: Manouchehri.
Khayyam Neishabouri, Abul Fatah (1988) Khayyam's Quartets (Tarabkhaneh), edited by Jalaluddin Homai, Tehran: Homa.
Moin, Mohammad (1996) Farhang Farsi, Volume 9, Tehran: Amir Kabir.
Mostamli Bukhari, Abu Ebrahim (1987) A description of the interpretation of Sufism, edited by Mohammad Roshan, Tehran: Asatir.
Mulavi, Jalaluddin (1993) Shams Tabrizi's Generalities, Badi-ul-Zaman Forozanfar, Volume 13, Tehran: Amir Kabir.
Mulavi, Jalaluddin (1999) Masnavi Manavi, edited by Reynolds Allen Nicholson, Tehran: Nahid.
Nicholson, Reynold Allen (1987) The mysticism of Muslim mystics, translated by Asadullah Azad, Mashhad: Mashhad Ferdowsi University Press.
Qosheyri, Abolqasem (1995) Translation of the treatise of Qashiriyyah, Badi-ul-Zaman Forozanfar, Volume 4, Tehran: Scientific and Cultural.
Razi, Najm-al-Din (1987) selected by Mursad al-Abad, edited by Mohammad Amin Riahi, Tehran: Tos.
Saadi, Mosleh-ul-Din (2008) Saadi's Generalities, edited by Mohammad Ali Foroughi, Tehran: Hestan.
Seraj Tosi, Abu Nasr (2001) Al-Lama fi Al Sufism, revised by Reynolds Allen Nicholson, Tehran: Faiz Publishing House.
Shabestri, Sheikh Mahmoud (1989) Gulshan Raz, edited by Gholamhossein Rezanjad, Tehran: Farhangsara.
Shafi'i Kadkani, Mohammad Reza (2004) Lighting Office, Volume 2, Tehran: Sokhn.
Articles
Mir Bagheri Fard, S. A. A., Rezaei, M. (2010). The position of Sahu and Sekar in the mystic school of Baghdad and Khorasan. Prose Research of Persian Literature, 11(28), 339-359.
Rahimi, F. (2014). Study Of the Role Of Signs and Icons in Rumis Poetry through Semiotics. Islamic Mysticism, 9(35), 29-55.
Sarafi, M. (2009). Examining the symbolic functions of time in mystical poetry based on Diwan Hafez. Persian Literature Prose Research, 10(25), 113-93.
Vakili, H. (2011). Mystical Experience: Its Nature Features. Contemporary Wisdom, 1(2), 107-119.