اسطورۀ «قدر و منزلت سرآغاز» در اندیشۀ سهراب سپهری
محورهای موضوعی : عناصر اسطوره‌ایی
علی اصغر زارعی
1
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آباده، دانشگاه آزاد اسلامی، آباده، ایران)
کلید واژه: طبیعت, تمدن, سرآغاز, برگشت, سادگی,
چکیده مقاله :
در نقد اسطوره ایِ ادبیات معاصر، به جریانِ قابل توجهی برمی خوریم که نویسندگان و شاعرانِ پیرو آن، شیفتۀ برگشت به زندگی انسان هایی شدند که پیش از تاریخ و تمدن می زیستند. آن ها معتقدند هنگامی که بشر از وضعیتِ پیشا ـ اجتماعی خویش فاصله گرفت، به بی اخلاقی دچار گردید و از زمانی که به سوی تمدن حرکت کرد، نوعی عشق به خویشتن را به وجود آورد، که بسیار تصنعی و بیشتر بر پایۀ فخرفروشی و حسادت بود. در همین راستا، الگوی برگشت به سرآغاز به وجود آمد، که پیروانِ آن گرایش زیادی به برگشت به دنیای نخستین داشتند. این الگو با عبارت های بازگشت به ریشه و روییدن بر ریشه نیز تعبیر می شود. سهراب سپهری که در میان شاعران معاصر، یکه تاز این قلمرو است مخاطب را به بازگشت به سرشت نخستین و راستین در آثار خود، فرامی‌خواند. درواقع، این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی، در پی آن است که به بررسی الگوی برگشت به سرآغاز در نقد ادبیات معاصر بپردازد، الگویی که از اهمیت بسزایی برخوردار است و نویسندگان، عارفان و شاعران جهان بسیار از این بن‌مایه بهره گرفته‌اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که سهراب سپهری به دنبال رؤیای سرآغاز و خاطره های ازلی بوده و تلاش کرده بر فراز شرایط انسانِ معاصرِ به فساد گراییده، قرار بگیرد و تا جایی که ممکن است، حالت انسانِ بدوی را تجربه کند؛ انسانی که در متن عناصر می خوابید و با فلسفه های لاجوردی اش خوش بود.
In the realm of mythological criticism in contemporary literature, there is a noticeable trend among writers and poets who are captivated by the idea of exploring the lifestyles of prehistoric people. They believe that as mankind has moved away from its 'pre-social' state, it has descended into immorality. Additionally, upon progressing towards civilization, a sense of self-love emerged, which they perceive as highly artificial and rooted in excessive boasting and jealousy. In this context, the concept of "returning to the origin" emerged, with its proponents demonstrating a strong inclination towards going back to the initial world. This concept is also referred to as "returning to the roots" and "building upon the roots". Sohrab Sepehri, a leading figure in this field among contemporary poets, calls his audience to return to the origin in his works. Using a descriptive-analytical method, this research aims to examine the prevalence of this "returning to the origin" pattern in contemporary literary criticism. The pattern holds significant importance and has been utilized by writers, mystics, and poets worldwide. The results of the research indicate that Sohrab Sepehri actively sought to capture the dreamlike essence of beginnings and eternal memories. He endeavored to transcend the confines of the "corrupted contemporary man" and experience the state of primitive man to the fullest extent possible – a human who "sleeps in the text of the elements" and "is happy in his azure philosophies".
اردلانی، شمسالحاجیه، 1395. کارکرد اسطورهها در اشعار سهراب سپهری، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطورهشناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. 12(42)، صص. 25-13.
اسماعیلپور، ابوالقاسم، 1390. زیر آسمانههای نور. چ 3. تهران: قطره.
الیاده، میرچا، 1382. اسطوره. رؤیا. راز. ترجمۀ رؤیا منجم. چ 3. تهران: علم.
ـــــــــــ ، 1391. اسطوره و واقعیت. ترجمۀ مانی صالحی علامه. چ2. تهران: کتاب پارسه.
ـــــــــــ ، 1390. اسطورۀ بازگشت جاودانه. ترجمۀ جلال ستاری. چ3. تهران: نشر طهوری.
بلالیاسکویی، آزیتا و محمد، عسکری خشوئی، 1400. «کاربست مهتابی در مسجد-مدرسههای دورۀ قاجار، دوماهنامۀ علمی تخصصی پژوهش در هنر و علوم تخصصی، 6(1)، صص. 28-13.
تارو، هنری دیوید، 1395. والدن. ترجمۀ سید علیرضا بهشتی شیرازی. چ1. تهران: روزنه.
داد، سیما، 1385. فرهنگ اصطلاحات ادبی. چ2. تهران: مروارید.
دباغ، سروش، 1394. در سپهر سپهری. چ2. تهران: نگاه معاصر.
ـــــــــــ ، 1398. نبض خیس صبح». چ2. تهران: بنیاد سهروردی.
دورانت، ویلیام، 1388. تاریخ فلسفه. ترجمۀ عباس زریاب خویی. چ22. تهران: علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــ ، 1389. لذات فلسفه. ترجمۀ عباس زریاب خویی. چ22. تهران: علمی و فرهنگی.
حکمت، شاهرخ. 1389. تجلی اسطوره و برخی کارکردهای آن در شعر سهراب سپهری، نشریۀ اندیشههای ادبی، 2(6)، صص. 159-147.
حیدریان شهری، احمدرضا، 1391. بررسی تطبیقی شهرگریزی و بدویگرایی در شعر سهراب سپهری و عبدالمعطی حجازی، نشریۀ زبان و ادبیات عربی. 10(6)، صص. 62-39.
روسو، ژان ژاک، 1396. امیل. ترجمۀ غلامحسین زیرکزاده. چ2. تهران: ناهید.
زارعی، علی‌اصغر و علیرضا، مظفری، 1395. بررسی بنمایۀ تنزّل آغازین با نگاهی به تفسیر کشف الاسرار و عدّة الابرار، نشریۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، 12(42)، صص. 68-34.
سپهری، سهراب، 1376. اتاق آبی. چ3. تهران: سروش.
ـــــــــــــــ ، 1377. هشت کتاب.». چ21. تهران: کتابخانۀ طهوری.
ــــــــــــــ ، 1398. هنوز در سفرم. به کوشش پریدخت سپهری. چ5. تهران: فرزان روز.
سلمانینژادمهرآبادی، ساغر، 1394. واکاوی و تحلیل گونههای مختلف اسطوره در شعر سهراب سپهری، نشریۀ ادبیات پارسی، 5(2)، صص. 138-115.
شمیسا، سیروس، 1399. نگاهی به سپهری. چ1. تهران: مروارید.
شوپنهاور، آرتور، 1400. در باب حکمت زندگی. ترجمۀ محمد مبشری. چ14. تهران: نیلوفر.
شومین، ژراژ، 1380. قراردادهای اجتماعی. ترجمۀ مرتضی کلانتریان. چ2. تهران: آگه.
گرین، ویلفرد و همکاران، 1380. مبانی نقد ادبی. ترجمۀ فرزانۀ طاهری. چ2. تهران: نیلوفر.
مرادیکوچی، شهناز، 1380. معرفی و شناخت سهراب سپهری. چ1. تهران: قطره.
میبدی، ابوالفضل، 1361. کشف الاسرار و عدة الابرار». به اهتمام علی اصغر حکمت. چ1. تهران: امیرکبیر.
ونیرگ چای، چوجای، 1387. تاریخ فلسفۀ چین. ترجمۀ ع.پاشایی. چ1. تهران: نگاه معاصر.
هراری، یوال. نوح، 1397. انسان خردمند. ترجمۀ نیک گرگین. چ12. تهران: فرهنگ نشر نو.
یونگ، کارل گوستاو، 1384. انسان و سمبولهایش. ترجمۀ محمود سلطانیه. چ5. تهران: جامی.
_||_Ardalānī, Šamso al-hājīyyeh. (2018/1395SH). Kār-karde Ostūrehā dar Aš’āre Sohrāb Sepehrī (The function of myths in Sohrab Sepehri's poems). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 12th Year. No. 42. Pp. 13-25. Doi: 20.1001.1.20084420.1395.12.42.1.4
Balālī Oskūyī and Āzītā & Mohammad Askarī Xošūyī. (2021/1400SH). Kār-baste Mahtābī dar Masjed- Madresehā-ye Dowre-ye Qājār. The second specialized scientific journal of research in specialized arts and sciences. 6th Year. No. 1. Pp. 13-28. [In Persian].
Chojai and Vibrang Jai. (2008/1387SH). Tārīx Falsafe-ye Čīn (The Story Of Chinese Philosophy). Tr. by Pāšāyī. 1st ed. Tehrān: Negāhe Mo’āser.
Dabbāq, Sorūš. (2017/1394SH). Dar Sepehre Sepehrī (In the sky of sepehri). 2nd Ed. Tehrān. Negāhe M’āser.
Dabbāq, Sorūš. (2021/1398SH). Nabze Xīse Sobh (Wet pulse in the morning). 1st ed. Tehrān: Sohravardī.
Dād, Sīmā. (2006/1385SH). Farhange Estelāhāte Adabī. 2nd ed. Tehrān: Morvārīd.
Durant. William James. (2010/1389SH). Lazzāte Falsafe (The pleasures of philosophy). Tr. by Abbās Zaryāb Xoyī. 22th ed. Tehrān. Elmī va Farhangī.
Durant. William James. (2009/1388SH). Tārīxe Falsafe (History of philosophy). Tr. by Abbās Zaryāb Xoyī. 22th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.
Eliade, Mircea. (2003/1382SH). Ostūreh, Rowyā, Rāz. Tr. by Rowyā Monajjem. 3rd ed. Tehrān: Elm.
Eliade, Mircea. (2011/1391). Ostūreh va Vāqe’īyyat. (Myth and reality) Tr. by Mānī Sālehī Allāmeh. 2nd ed. Tehrān: Pārseh.
Eliade, Mircea. (2010/1390). Ostūreh-ye Bāz-gašte Jāvedāne. Tr. by Jallāl Sattārī. 3rd ed. Tehrān: Tahūrī.
Esmā’īl-pūr, Abo al-qāsem. (2011/1390SH). Zīre Āsemānehā-ye Nūr (Under the domes of light). 3rd ed. Tehrān.Qatre.
Guerin, Wilfred L. (2001/1380SH). Mabānī-ye Naqde Adabī (A handbook of critical approaches to literature). Tr. Farzāne Tāherī. 2nd ed. Tehrān: Nīlūfar.
Harari, Yuval N. (2020/1397SH). Ensāne Xeradmand (Sapiens: a brief history of humankind). Tr. by Nīk Gorgīn. 12th ed. Tehrān: Farhange Našre Now.
Hekmat, Šāhrox. (2010/1389SH). Tajallī-ye Ostūre va Barxī Kār-kardhā-ye ān dar Še’re Sohrāb Sepehrī. Journal of Literary Thoughts. 2nd Year. No. 6. Pp. 147-159. [In Persian].
Heydarīyān Šahrī, Ahmad-rezā. (2011/1391). Barrasī-ye Tatbīqī-ye Šahr-gorīzī va Bavavī-gerāyī dar Še’re Sohrāb Sepehrī va Abdo al-mo’tī Hejāzī. Arabic language and literature magazine. 10th Year. No. 6. Pp. 39-62. Doi: 10.22067/JALL.V4I6.16281
Jung, Carl Gustav. (2005/1384SH). Ensān va Sambolhā-yaš (Man and his symbols). Tr. by Mahmūd Soltāni-yeh. 5th ed. Tehrān: Jāmī.
Meybodī, Abo al-fazl. (1982/1361SH). Kašfo al-asrār va Oddato al-abrār. With the Effort of Alī-asqar Hekmat. 1st ed. Tehrān: Amīr-kabīr.
Morādī kūčī, Šahnāz. (2001/1380SH). Mo’arefī va Šenāxte Sohrāb Sepehrī. 1st ed. Tehrān: Qatreh.
Rousseau, Jean Jacques. (2019/1396SH). Emīl (Emile = Emile: or, On education). Tr. by Qolām-hoseyn Zīrak. 2nd ed. Tehrān: Nāhīd.
Rousseau, Jean Jacques. (2001/1380SH). Qarārdādhā-ye Ejtemā’ī (Du contrat social). Tr. by Mortezā Kalāntarīyān. 2nd ed. Tehrān: Āgah.
Salmānī-nežād Mehr-ābādī, Sāqar. (2017/1394SH). Vā-kāvī va Tahlīle Gūnehā-ye Moxtalefe Ostūre dar Še’re Sohrāb Sepehrī. Persian literature magazine. 5th Year. No. 2. Pp. 115-138. [In Persian].
Šamīsā, Sīrūs. (2022/1399SH). Negāhī be Sepehrī. 1st ed. Tehrān: Morvārīd.
Schopenhauer, Arthur. (2023/1400). Dar Bābe Hekmate Zendegī (Aphorismen zur Lebensweisheit). Tr. by Mohammad Mobaššerī. 14th ed. Tehrān: Nīlūfar.
Sohrāb, Sepehrī. (2021/1398SH). Hanūz dar Form. With the Effort of Parī-doxt Sepehrī. 5th ed. Tehrān: Forūzān-far.
Sohrāb, Sepehrī. (1998/1377SH). Hašt Ketāb. 21th ed. Tehrān: Tahūrī.
Sohrāb, Sepehrī. (1997/1376SH). Otāqe Ābī. 3rd ed. Tehrān: Sorūš.
Thoreau, Henry David. (2018/1395SH). Wālden (Walden). Tr. by Seyyed Alī-rezā Beheštī Šīrāzī. 1st ed. Tehrān: Rowzane.
Zāre’ī, Alī-asqar and Alī-rezā Mozaffarī. (2018/1395SH). Barrasī-ye Bon-māyehā-ye Tanazzole Āqāzīn bā Negāhī be Tafsīre Kašfo al-asrār va Oddato al-abrār. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 12th Year. No. 42. Pp. 34-68.