استقرارگاه‌های دوران تاریخی در شاه‌کوهِ شهرستان نهبندان – خراسان جنوبی (محوطه‌های آتشکده، کلاته بَل بَتو و گورستان تاسکا)
محورهای موضوعی : باستان‌شناسی تاریخی
محمد فرجامی
1
(میراث فرهنگی خراسان جنوبی، ایران.)
علی اصغر محمودی نسب
2
(مدرس مدعو گروه باستان‌شناسی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.)
کلید واژه: معماری, ساسانی, سفال, آتشکده, شهرستان نهبندان, شاه‌کوه,
چکیده مقاله :
شهرستان نهبندان واقع در خراسان جنوبی، از نواحی مهم در پژوهش های باستان‌شناسی دوران تاریخی و اسلامی به شمار می‌رود. دامنه غربی شاه کوه در غرب این شهرستان، به دلیل وجود شرایط مساعد اقلیمی و محیطی، استقرارها و سکونتگاه‌های مهم و گسترده‌ای را در خود جای داده است که نشان از اهمیت آن‌ها در برهمکنش های درون و برون منطقه ای دوران تاریخی دارد. از جمله این یادگارهای بی همتا، بخش های برجای مانده از بنای معروف به آتشکده در روستایی با همین نام جای است که شوربختانه بخش های اندکی از این سازه برجای مانده است. پیرو برنامه گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محدوده بنا و شواهد معماری موجود و نیز معماری کنونی در بافت روستا، گمان آن می رود که این سازه با نقشه چلیپایی و چهار دیوار سنگی و پوشش گنبدی پایه گذاری شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که بنای معروف به آتشکده (؟) در دوره ساسانی ساخته شده و در سده های نخستین اسلامی نیز همچنان کاربری داشته و به عنوان یک مکان مذهبی، با محوطه های پیرامون خود مانند کلاته بَل بَتو و گورستان تاسکا در ارتباط بوده است. ضمن معرفی این اثر، به تحلیل بقایای فرهنگی سطحی محوطه های مذکور نیز پرداخته می شود. یافته های سطحی این محوطه ها در پیوند با دوران تاریخی (هخامنشی ـ ساسانی) است که نشان از تداوم سکونت و برهم کنش‌های فرهنگی در این منطقه از آغاز دوران تاریخی تا دوران اسلامی دارد. هدف اصلی، شناخت بنای معروف به آتشکده (؟) با توجه به شواهد و داده های باستان شناسی و همچنین، معرفی محوطه های دیگر دوران تاریخی مانند کلاته بل بتو و تاسکا است. این پژوهش با گردآوری یافته ها به صورت میدانی و تحلیل آن‌ها از طریق پژوهش های کتابخانه ای با رویکرد تاریخی ـ فرهنگی و به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است.
Nehbandan County is considered one of the important areas in the archaeological research of the historical and Islamic period of South Khorasan. The eastern region of Shah Kouh in the west of this county, due to the existence of suitable and favorable climatic and land conditions, contains important and spacious settlements, which shows their importance in intra- and extra-regional interactions in historical times. Among these unique monuments, there are the remaining parts of the building known as Atashkadeh (Fire Temple) in the village of the same name, but unfortunately, only a few parts of this structure are left. According to the results of the excavation project to determine the core zone and suggest the buffer zone of the building as well as the existing architectural evidence and the current architecture in the context of the village, it is believed that this structure was founded with a cruciform pattern and four stone walls and a dome cover. The study shows that this building was built in the Sassanid period and was still standing in the early Islamic centuries as a religious place and in connection with the surrounding sites. Here, some of the nearby sites such as Kalate Bal Batu and Taska Cemetery were introduced and their surface cultural remains were also discussed and analyzed. This research aims to recognize the Fire Temple building according to the archaeological evidence and also to introduce other sites of the historical era such as Klate Bel Beto and Taska. Collecting the findings has been conducted in the field and analyzing them through Library research has been done with a historical-cultural approach and descriptive-analytical method.
_||_