راهکارهای تغییر خلق از دیدگاه ابن سینا

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم، قم، ایران.

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه امام صادق (ع). پردیس خواهران، تهران، ایران.

چکیده

یکی از مباحث مهم در علم اخلاق و حکمت عملی، بررسی امکان و کیفیت تغییر خلق است. ابن­ سینا ازجمله حکمای قائل به تغییرپذیری خلق بوده و در آثار متعددی چگونگی این تغییر را بیان کرده است. وی ریشۀ خلقیات ناپسند را نبودِ اعتدال در قوای نفس و به­ ویژه قوای محرکۀ نفس حیوانی دانسته و از این روی، معتقد است تغییر خلق، تنها با تعدیل قوا و همچنین غلبۀ قوۀ عاقله محقق می­ شود. مقصود ابن­­ سینا از تعدیل قوا برقراری ملکۀ توسط بین دو حد افراط و تفریط است. به­ اعتقاد وی این امر از دو طریق حاصل می ­شود: طریق اول مبتنی­ بر اهتمام به افعال حسنه و مواظبت بر وظایف شرعی و عبادات است که علم اخلاق، آن را تبیین می ­کند؛ طریق دوم بر تعدیل مزاج بنا نهاده شده که ازدیدگاه وی راهی دشوارتر است و در علم طب به آن پرداخته می­ شود. ابن ­سینا تعدیل مزاج را از دو طریق، امکان­پذیر دانسته است: یکی استفاده از ادویه و اغذیۀ مصلح مزاج و دیگری تخیل مزاج معتدل. ازدیدگاه وی طریق دوم به ­جهت شأن نفس در تدبیر و تصرف بدن و شدت نفوذ نفس در بدن، اثری به­ مراتب بیشتر نسبت ­به طریق اول دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Ways for Alteration of Disposition from Avicenna’s Point of View

نویسندگان [English]

  • Hanieh Sharafi 1
  • Fateme Soleimani 2
1 Master student of Islamic philosophy and theology, Qom University, Qom, Iran.
2 Associate Professor of the department of Philosophy and Islamic Theosophy, Imam Sadeq University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

An important task in the fields of ethics and practical wisdom is the examination of whether and how alteration of dispositions is possible. Avicenna is among the philosophers who believed in the alterability of dispositions, and in his several works explained how the alteration could happen. He thought that deplorable dispositions have their roots in lack of moderation in powers of the soul, especially the powers stimulating the animal soul. Therefore, from his point of view, alteration of disposition is realized only through moderation in those powers as well as through the triumph of intellectual power. By moderation in powers, Avicenna means the establishment of a middle course between two extremes, and believes that this is realized in two ways; The first way is based on trying to do good deeds and being careful about one’s jurisprudential duties and prayers, and ethics is responsible for explaining these affairs. The second way is through moderation in temperament, which is more difficult and studied in medical science. Moderation in temperament, he thinks, is possible, first, through using foods and spices that right the temperament, and, second, through imagining a moderate temperament. In his view, the second way is far more impactful than the first, due to the status of the soul in managing and affecting the body and the degree to which the soul can influence the body.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Alteration of disposition
  • Vaporous spirit (rūḥ-i bukhārī)
  • Temperament
  • Moderation in powers
  • Avicenna
ابن­ رشد اندلسی (بی­تا). شرح ابن­رشد لأرجوزة ابن­سینا. قطر: جامعة قطر.
ابن‏ سینا، حسین بن عبدالله (1319). ابن­سینا و تدبیر منزل (محمد نجمی زنجانی، مترجم و نگارنده). تهران: مجمع ناشر کتاب.
ابن ‏سینا، حسین بن عبدالله (1326). تسع رسائل فی الحکمة و الطبیعیات. قاهره: دار العرب.
ابن‏ سینا، حسین بن عبدالله (1352). معراجنامه. رشت: مطبعة عروة الوثقى‏.
ابن‏ سینا، حسین بن عبدالله (1364). ترجمۀ رسالۀ اضحویه (حسین خدیو جم، مصحح، مقدمه­نویس و تعلیقه­نویس). تهران: اطلاعات.
ابن ‏سینا، حسین بن عبدالله (1370). شرح رسالة الطیر (عمر بن سهلان ساوی، شارح و محقق). تهران: الزهراء.
ابن ‏سینا، حسین بن عبدالله (1375). الإشارات و التنبیهات. قم: نشر البلاغة.
ابن ‏سینا، حسین بن عبدالله (1379). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات. تهران: دانشگاه تهران.
ابن ‏سینا، حسین بن عبدالله (1383). رسالۀ نفس (موسی عمید، مقدمه­نویس و حاشیه­نویس). همدان: دانشگاه بوعلی­سینا.
ابن ‏سینا، حسین بن عبدالله (1386). ترجمۀ قانون در طب. تهران: مرسل.
ابن‏ سینا، حسین بن عبدالله (1387). نفس شفا (محمدحسین ناییجی، شارح و مترجم). قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
ابن‏ سینا، حسین بن عبدالله (1388). رسالة فی الأدویة القلبیة. تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ پزشکی.
ابن ‏سینا، حسین بن عبدالله (1404ق). الشفا (طبیعیات). قم: مرعشی نجفی.
ابن ‏سینا، حسین بن عبدالله (1953م). رسائل ابن­سینا (2ج). استانبول: دانشکدۀ ادبیات استانبول.
ابن سینا، حسین بن عبدالله (1987م). الإنصاف. کویت: وکالة المطبوعات.
ابن ‏سینا، حسین بن عبدالله (2005م). القانون فی الطب. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ابن‏ سینا، حسین بن عبدالله (2007م). رسالة فی النفس و بقائها و معادها (فؤاد الاهوانی، مقدمه­نویس و محقق). پاریس: دار بیلبیون.اسفراینی نیشابوری، فخرالدین (1383). شرح النجاة. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
بهشتی، احمد (1386). تجرید شرح نمط هفتم از کتاب الإشارات و التنبیهات. قم: بوستان کتاب.
پارسایی، جواد؛ و غفاری، حسین (1398). کیفیت پیدایش خلق ازدیدگاه ابن­سینا، ملاصدرا و فیزیکالیسم. فصلنامۀ ذهن، 78، 175-194.
حقانی، حسین (1373). نظام اخلاقی اسلام. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
فارابی، محمد بن محمد (1371). التنبیه علی سبیل السعادة. تهران: حکمت.
فارابی، محمد بن محمد (1405ق). الجمع بین رأیی الحکیمین. تهران: مکتبة الزهراء.
فخر رازی (1384). شرح الإشارات و التنبیهات. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1413ق). اخلاق ناصری. تهران: علمیۀ اسلامیه.