نقد رویة قضایی در اعمال حق حبس زوجه در پرتو سابقة فقهی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، واحد رشت،دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

2 استادیار مدعو گروه حقوق خصوصی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران و استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

3 استادیار گروه حقوق خصوصی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

4 دانشیار مدعو گروه حقوق خصوصی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران و دانشیار گروه حقوق دانشگاه گیلان، رشت، ایران

چکیده

حق حبس اختیاری برای هر یک از طرفین قرارداد است که براساس آن حق دارند اجرای تعهد خود را موکول به اجرای تعهد دیگری کنند. این مسئله که آیا حق حبس زوجه خودداری از تمکین عام و خاص است و یا تنها تمکین خاص را دربر می‌گیرد و همچنین تأثیر علم زوجه به اعسار زوج بر حق حبس وی، علاوه بر اینکه در فقه اختلاف‌برانگیز است، منجر به رویة قضایی متعارض و صدور دو رأی وحدت رویه نیز شده است. در این مقاله سابقة فقهی و رویة قضایی این موضوع بررسی شده است و در این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی همراه با نقد رویة قضایی به نگارش درآمده است،این نتیجه به دست آمد که عقد نکاح عقدی است موجد تعهدات متقابل، و نمی‌توان پذیرفت که زن بدون هیچ نوع تمکینی، تقاضای اجرای تعهدات مرد درخصوص مهریه و نفقه را داشته باشد؛ به‌ویژه زمانی که دربارة مهریه حکم اعسار صادر شده و در حال اجرا باشد. چنین رویکردی برخلاف تعهدات متقابل طرفین خواهد بود. لزوم تمکین عام زن و اختصاص حق حبس وی به تمکین خاص مستند به سابقة فقهی موضوع و رویة قضایی دادگاه‌های تالی است و از سوءاستفاده‌ از حق حبس پیشگیری می‌کند و درعین‌حال، رأی وحدت رویه شمارة 718، قلمرو حق حبس را به‌شدت محدود می‌کند، به‌نحوی‌که هر نوع تبعیت زن از مرد می‌تواند منجر به سقوط حق حبس زن شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Critique of Judicial Procedure in Exercising the Wife's Imprisonment Right in the Light of Jurisprudential background

نویسندگان [English]

  • yousef forotan 1
  • Isa Moghadam 2
  • Mohammadreza Dadashiniaki 3
  • Reza maghsoudi 4
1 Rasht azad university
2 guilan university
3 Assistant Professor of Law, Islamic Azad University, Rasht Branch, Gilan, Iran
4 Associate Professor, Department of Law, University of Guilan, Guilan, Iran
چکیده [English]

The right to imprisonment is an option for each party in marriage contract and the couples postpone the performance of their obligation to the performance of another obligation according to this right. The question of whether the wife's imprisonment right is a refusal of general and specific obedience or includes only specific obedience, and also, the effect of the wife's knowledge of the husband's insolvency on her imprisonment right, has been controversial in jurisprudence, and also led to conflicting judicial procedure and the issuance of two votes of unity of procedure. In this article, which is done by descriptive- analytic method, the jurisprudential background and the judicial procedure on this issue and its critique have been studied. The results have been shown the marriage is a contract that creates reciprocal obligations, and it cannot be accepted that the woman without any kind of obedience can request the fulfillment of a man's obligations regarding dowry and alimony, especially where the couple has been declared insolvent by the court. Such an approach would be contrary to the mutual obligations of the parties. The necessity of general obedience of a woman and the assignment of her imprisonment right to special obedience is based on the jurisprudential background of this subject and judicial procedure of the subsequent courts (Tali Courts), and prevents the abuse of the imprisonment. At the same time, the vote of unity of Procedure No. 718 severely limits the scope of imprisonment right, so that any kind of obedience of a woman to her husband can lead to the cancel of the wife's imprisonment right.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Couple insolvency
  • Mutual obligations
  • Special obedience
  • General obedience
  • judicial precedure

مراجع

انتشارات اسلامی حوزه اسلامی قم.
اراکی، محمدعلی(1419هـ). کتاب النکاح. قم: نورنگار.
امامی، سیدحسن(1377). حقوق مدنی. جلد 4،  تهران: اسلامیه.
انصاری، مرتضی(1411هـ). مکاسب. قم: انتشارات دار الذخائر.
انصاری، مسعود؛ طاهری، محمدعلی(1388). دانش‌نامه حقوق خصوصی. تهران: جنگل.
آراد، علی(1341). مهر، تاریخچه، ماهیت و احکام آن. تهران: انتشارات مصطفوی.
بحرانى، شیخ یوسف(1405هـ). الحدائق الناضرة فى احکام العترة الطاهرة. بیروت: دار الاضواء.
تقی‌زاده، علی؛ یاوری، سجاد(1399). مطالعه تطبیقی رجوع از هبه در حقوق ایران و پیش‌نویس قانون مدنی اتحادیه اروپ(DCFR). پژوهش حقوق خصوصی، تابستان، 8(31)، ص9ـ34.
جعفری لنگرودی‌، محمدجعفر(1382). ترمینولوژی حقوق‌. تهران: گنج دانش، چاپ سیزدهم.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر(بی‏تا). حقوق خانواده. تهران: چاپخانه حیدر، چاپ اول.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر(1385). دائره‌المعارف حقوق (دانشنامه حقوقی). تهران: امیرکبیر، چاپ نهم.
جهانگیری، محسن یزدانی، غلامرضا(1391). تاریخچه و قلمرو حق حبس در فقه امامیه (با نگاهی تطبیقی به فقه اهل سنت و حقوق غربی). آموزه‌های فقه مدنی، 4 (6)، 23-46.
حائری شاهباغ، سیدعلی(1382). شرح قانون مدنی. تهران: گنج دانش، چاپ اول.
دیانی، عبدالرسول(1379). حقوق مدنی. تهران: انتشارات امیر دانش.
ره‌پیک، سیامک؛ جانباز سوادکوهی، علی(1391). اثر تمکین عام در سقوط حق حبس زوجه، مجله رویه قضایی. 1(1)، ص73ـ103.
شایگان، سیّد علی(1375)، حقوق مدنی. قزوین: طه، چاپ اول.
صفایی، سیدحسین؛  امامی، اسدالله(1380). مختصر حقوق خانواده. تهران: میزان، چاپ اول.
طبرسی، فضل بن حسن)1408هـ). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفه.
عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی(1410هـ). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: انتشارات داوری.
 قاسم‌زاده، مرتضی؛ ره‌‌پیک، حسن؛ کیایی، عبدالله(1382). تفسیر قانون مدنی: اسناد، آراء و اندیشه‌های حقوقی. تهران: سمت.
کاتوزیان، ناصر(1382). حقوق خانواده. تهران: میزان، چاپ نهم.
کاتوزیان، ناصر(1381). حقوق مدنی‌، اعمال حقوقی(قرارداد ـ ایقاع). تهران: میزان، چاپ هشتم.
کاتوزیان، ناصر(1373)، حقوق مدنی، معاملات معوض- عقود تملیکی، تهران: شرکت انتشار، چاپ پنجم.
گرجی، ابوالقاسم؛  صفایی، سید حسین، عراقی، عزت الله، امامی، اسدالله،  قاسم‌زاده، مرتضی،  صادقی، محمود، برزویی، عباس، حمید زاده، احمد، آهنی، بتول (1384). بررسی تطبیقی حقوق خانواده. تهران: دانشگاه تهران، چاپ اول.
مبین، حجت؛ امیرحسینی، امین(1398). قضاوت، تحلیل فقهی حقوقی آثار شرط عوض در عقد هبه بر مبنای نظریه تقابل تعهدات. قضاوت، 19(99)، ص131ـ151.
محقق حلی، جعفر بن حسن(1415 ه.ق). شرایع الاسلام. جلد دوم، تهران:انتشارات استقلال.
محقق داماد، سید مصطفی(1376). تحلیل فقهی حقوقی خانواده. تهران: نشر علوم اسلامی، چاپ ششم.
محقق کرکی، علی بن حسین(1414هـ)، جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسه آل البیت.
مراغی حسینی، میر عبد الفتاح(1417هـ). العناوین الفقهیة. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
موسوی خمینی(1407هـ). تحریر الوسیله. بیروت: سفارت جمهوری اسلامی ایران.
موسوی‌نسب، سید جلال؛ مختاری افراکتی، نادر؛ مؤمنی، عابدین؛ سالارزایی، امیر حمزه(1397). تأملی نو دربارة حق حبس زوجه در فقه امامیه و نظام حقوقی ـ قضایی ایران. فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، 20(80)، ص117ـ141.
میرداداشی، سید مهدی(1388). حق حبس زوجه با تکیه بر فقه امامیه. حقوق اسلامی (فقه و حقوق)، 6(21)، ص7ـ29.
نجفی خوانساری(1376). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب. قم: مکتبة المحمدی.
نجفی، محمد حسن(1367). جواهر الکلام. تهران: انتشارات دار الکتب الاسلامیه.
نجفی، محمدحسن(1404هـ). جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام(عباس قوچانی، علی آخوندی، محققان). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نوذری فردوسیه، محمد؛ عباس حمید، محمد‌مهدی(1397). بازپژوهی فقهی ـ حقوقی شرایط اعمال حق حبس زوجه در عقد نکاح. مطالعات فقهی حقوقی زن و خانواده، پاییز و زمستان، 1(2)، ص83ـ109.
 
Araki, Mohammad Ali, (1419), Kitab al-Nikah, Qom, Noornegar, first edition.
Emami, Seyed Hassan, (1998), Civil Law, Tehran, Islamic.
Ansari, Sheikh Morteza, Makaseb, Qom, Dar Al-Zakhair Publications, (1411), first edition.
Ansari, Massoud and Mohammad Ali Taheri, (2009), Encyclopedia of Private Law, Tehran, Jangal, first edition.
Arad, Ali, (1341), Mehr, History, its nature and rules, Tehran: Mostafavi Publications, first edition.
Bahrani, Sheikh Yusuf, (1405هـ), Al-Hadaiq Al-Nadhara in the rules of Al-Atrah Al-Tahira, Beirut: Dar Al-Azwa, second edition.
 Taghizadeh, Ali; Yavari, Sajjad; (1399), A Comparative Study of Hebeh Reference in Iranian Law and the Draft Civil Code of the European Union (DCFR), Private Law Research»Summer, 8 (31), 9-34.
Jabai Ameli (Shahid Thani), Zayn al-Din ibn Ali, (1410) "Al-Rawdha al-Bahiyya fi Sharh al-Lama'a al-Damashqiyya", Qom, Davari Publications, first edition
Jafari Langroudi, Mohammad Jafar, (2003), Legal Terminology, Tehran, Ganj-e-Danesh, 13th edition.
Jafari Langroudi, Mohammad Jafar, (Bita), Family Law, Tehran, Haidar Printing House, first edition.
Jahangiri, Mohsen Yazdani, Gholamreza, (2012), History and Realm of the lien Right in Imami Jurisprudence (with a Comparative Look at Sunni Jurisprudence and Western Law) ”, Teachings of Civil Jurisprudence, 4 (6), 23-46.
Haeri Shahbagh, Seyed Ali, (2003), Description of Civil Law, Tehran: Ganje danssh, first edition.
Ebn edris Helli, Mohammad Ibn Mansour, (1410), Al-Sarair Al-Hawi for writing Fatwas, Qom, Qom Islamic Publications Office.
Hali, Ja'far ibn al-Hassan, (2010), Sharia al-Islam, Tehran, Scientific Publications, first edition.
Khomeini, Seyyed Ruhollah, (1379), Tahrir al-Wasileh, Tehran: Imam Khomeini Publishing House.
Diani, Abdolrasoul, (2000), Civil Law, Tehran: Amir Danesh Publications, First Edition.
Rahpik, Siamak, Ali Janbaz Savadkoohi, (2012), The effect of general obedience on the fall of the wife's right to imprisonment ", Journal of Judicial Procedure, 1 (1), 73-103.
Shaygan, Seyed Ali, 1996, Civil Law, Qazvin, Taha, first edition. Safaei, Seyed Hossein and Assadollah Emami, (2001), Brief Family Law, Tehran: Mizan, First Edition.
Tabarsi, Fadl Ibn Hassan, (1408), Majma 'al-Bayan fi Tafsir al-Quran, Beirut, Dar al-Ma'rifah. Tusi, Mohammad Ibn Al-Hassan, (1387),
Al-Mabsut, Tehran. Mortazavi Library, first edition. Ameli, Mohammad Hussein, (1104),
Shiite means, vol. 2, Qom, Al-Bayt Institute for the Revival of Heritage, second edition. Akbari Baghdadi, Mohammad Ibn Mohammad Ibn Noman, (Sheikh Mofid), (1413),
Qomi, Abolghasem, (2001), Jame Al-Shattat, Research, Suspension and Translation of Issa Valaei, under the supervision of Abolghasem Gorji, Tehran: Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, First Edition.
Katozian, Nasser, (2003), Family Law, Tehran, Mizan, ninth edition.
Katozianeh, Nasser, Civil Law, Legal Practices (Contract - Iqaa), (2002), Tehran, Mizan, eighth edition.
Karki, Ali ibn Hussein Ameli, (1414), Jame 'al-Maqassid fi Sharh al-Qawa'd, Qom: Al-Bayt Institute, first edition.
Gorji, Abolghasem, Hossein Safaei, Ezatullah Iraqi, Assadollah Emami, Morteza Ghasemzadeh, Mahmoud Sadeghi, Abbas Borzoi, Ahmad Hamidzadeh, Batool Ahani, (2005), A Comparative Study of Family Law, Tehran: University of Tehran, First Edition.
Langroudi, Mohammad Jafar, (2006), Encyclopedia of Law (Legal Encyclopedia), Tehran, Amirkabir, ninth edition.
Mubin, Hojjat, Amir Hosseini, Amin, (1398), "Judgment, legal jurisprudential analysis of the effects of" condition of exchange "in the contract of gift based on the theory of reciprocity of obligations", Judgment, 19 (99), 131-151.
Mohaghegh Damad, Seyed Mostafa, (1997), Legal Jurisprudence Analysis of the Family, Tehran, Islamic Sciences Publishing, sixth edition.
Maraghi Hosseini, Mir Abdolfattah, (1417), Al-Anawin Al-Fiqhiya, Qom, Islamic Publishing Institute, first edition.
Mousavi Khomeini, (1407), Tahrir al-Waseela, Beirut, Embassy of the Islamic Republic of Iran.
Mousavi Nasab Seyed Jalal, Nader Mokhtari Afrakati, Abedin Momeni, Amir Hamzeh Salarzaei, (2015), "A New Reflection on the Right of Imprisonment in Imami Jurisprudence and the Legal-Judicial System of Iran", Quarterly Journal of Women and Family Social Cultural Council, 20 (80), 117-141.
Mir Dadashi, Seyyed Mehdi, (2009), "The right of imprisonment of the wife based on Imami jurisprudence", Islamic law (jurisprudence and law), 6 (21), 7-29.
Najafi Al-Khansari, (1376), Minya al-Talib in the margins of achievement, Qom, Al-Muhammadi Library.
Najafi, Mohammad Hassan, (1988), Jawahar al-Kalam, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiyya Publications, third edition.
Najafi, Mohammad Hassan, (1404هـ), Jawahar al-Kalam fi Sharh Sharia al-Islam, research and correction by Abbas Quchani-Ali Akhoondi, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi, first edition.
Nozari Ferdowsieh, Mohammad; Abbas Hamid, Mohammad Mahdi; (1397), "Jurisprudential-legal review of the conditions for exercising the right of imprisonment of the wife in marriage", Jurisprudential legal studies of women and family, autumn and winter, 1 (2), 83-109. 
فقه و حقوق خانواده
دوره 25، شماره 73
آبان 1399
صفحه 211-185

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار