نگاهی فقهی به قرارداد اجاره به‌شرط‌تملیک بانک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آیت‌الله بروجردی، بروجرد، ایران

2 استادیار دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

چکیده

عقود اسلامی جایگزین قرض ربوی در نظام بانکی از اهمیت فراوانی برخوردار می‌باشند؛ زیرا هم باید کارکرد قرض را داشته و هم از شبهات وارده مصون باشد. اگر هر‌یک از این دو با خدشه مواجه شود، عقد جایگزین نمی‌تواند گزینه‌ مناسبی برای قرض ربوی در نظام بانکی قرار گیرد. آنچه مهم است، در طول سال‌های اخیر محققان بانکداری اسلامی بیشترین تلاش خود را برای معرفی عقود جایگزین که دو شرط فوق را داشته باشد، معطوف نموده و از بررسی قراردادهایی که در نظام بانکی به‌نام عقود اسلامی در حال اجرا است، غافل گردیده‌اند. در این تحقیق نگارندگان تلاش نموده‌اند با بررسی بنود قرارداد اجاره به‌شرط‌تملیک و با فرض تبیین ماهیت آن به‌عنوان عقد اجاره، اشکالات فقهی وارد بر این قرارداد را مورد بررسی قرارداده، به برخی پاسخ و برخی دیگر را اصلاح و آنچه قابلیت اصلاح نداشته را معیّن نمایند. نتیجه آنکه این قرارداد خالی از اشکال نبوده و نیاز بازنگری در تنظیم بندهای آن از لحاظ فقهی دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Banking Contract Lease on Condition of Ownership a Jurisprudential Approach

نویسندگان [English]

  • Mahmoud Akbari 1
  • Sadegh Elham 2

1 Assistant Professor, Department of Law, Faculty of Humanities, Ayatollah Boroujerdi University, Boroujerd, Iran

2 Assistant Professor, Faculty of Theology, Islamic Studies and Guidance, Imam Sadiq (A.S) University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Islamic contracts that replace usury in the banking system are of great importance; Because it must both function as a loan and be safe from suspicions. If either of these is compromised, an alternative contract
cannot be a viable option for a usury loan in the banking system. What is important is that in recent years, Islamic banking researchers have focused their efforts on introducing alternative contracts that meet the above two conditions, and have neglected to examine the contracts that are being implemented in the banking system called Islamic contracts. In this research, the authors have tried to examine the lease agreement on the condition of ownership and assuming the explanation of its nature as a lease contract, examining the jurisprudential problems entered into this contract, some answers and others corrected and what could not be corrected. To determine. The result is that this contract is not without its flaws and needs to be reconsidered in its jurisprudential clauses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Lease on Condition of Ownership
  • Banking Contract
  • Islamic Banking
  • Usury
آبی، فاضل؛ حسن بن ابی‌طالب یوسفی (1417ق). کشف الرموز فی شرح مختصر النافع. 2 جلد. چاپ سوم. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
اردیبلی، احمد بن محمد (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. چاپ اول. ‌قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
اصفهانی (کمپانی)، محمد‌حسین (1419ق). حاشیة کتاب المکاسب. چاپ اول. قم: أنوار الهدی.
امامی، سید حسن (1340‌). حقوق مدنی (امامی). 6 جلد. تهران: انتشارات اسلامیه.
انصاری‌ دزفولی، مرتضی بن محمد امین (1415ق). کتاب المکاسب (للشیخ الأنصاری، ط ـ الحدیثة).
6 جلد. چاپ اول. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1387‌). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. تهران: کتابخانه گنج دانش‌.
حاج‌زاده، هادی (1394). «فتوای معیار در قانون‌گذاری نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران». مطالعات اسلامی: فقه و اصول. سال 47. شماره 102‌.
حائری، سید علی بن محمد طباطبایی (1418ق). ریاض المسائل (ط ـ الحدیثة). چاپ اول. قم: مؤسسه آل البیت (:).
حلی، حسن بن یوسف (1388ق). تذکرة الفقهاء (ط ـ القدیمة). چاپ اول. قم: مؤسسه آل البیت (:).
حلی، حسن بن یوسف (1413ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. 3 جلد، چاپ اول‌. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حلی، نجم‌الدین، جعفر بن حسن (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. 4 جلد. چاپ دوم. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
حلی، حسن‌ بن ‌یوسف (1378‌). تحریر الأحکام الشرعیه علی مذهب الإمامیه. 5 جلد، قم: مؤسسه امام صادق (7)‌.
خمینی، روح‌الله (1421ق). کتاب البیع (للإمام الخمینی). 5 جلد. چاپ اول‌. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (1).
خمینی، روح‌الله (بی‌تا). تحریر الوسیلة. 2 جلد. چاپ اول. قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
خویی، سید ابوالقاسم (بی‌تا). مصباح الفقاهة. بی‌جا.
خویی، سید محمد‌تقی موسوی (1414ق). الشروط أو الالتزامات التبعیة فی العقود. چاپ اول‌. بیروت: دار المؤرخ العربی.
سبزواری، سید عبد الأعلی (1413ق). مهذّب الأحکام (للسبزواری). 30 جلد. چاپ چهارم‌. قم: مؤسسه المنار.
سنهوری، عبد‌ الرزاق احمد (1985م). الوسیط‌ فی‌ شرح القانون المدنی. 10 جلد. لبنان: دار احـیاء التراث العربی‌.
شریف مرتضی، علی بن حسین موسوی (1415‌ق). الانتصار فی انفرادات الإمامیة. چاپ اول‌. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
صفایی، سید‌حسین (1383‌). دوره مقدماتی حقوق مدنی قواعد عمومی قراردادها. جلد دوم. تهران: نشر میزان.
صیمری، مفلح بن حسن (حسین) (1420ق). غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام. 4 جلد، چاپ اول‌. بیروت: دار الهادی.
طوسی، ابوجعفرمحمد بن حسن (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیة. 8 جلد. چاپ سوم‌. تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
عاملی، حرّ، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعة. 30 جلد، چاپ اول‌. قم: مؤسسه آل البیت (:).
عاملی، سید جواد بن محمد حسینی (1419ق). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة (ط ـ الحدیثة)، 23 جلد چاپ اول‌.‌ قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عاملی، سید محمد حسین ترحینی (1427ق). الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة. 9 جلد، چاپ چهارم‌. قم: دار الفقه للطباعة و النشر.
عاملی، شهید اول، محمد بن مکی (1417ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة. چاپ دوم‌. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عاملی، شهید ثانی، زین الدین بن علی (1412ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّی ـ سلطان العلماء). 2 جلد. چاپ اول‌. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
علی اکبریان، حسنعلی (1392). فتوای معیار در قانون‌گذاری. حقوق دین و قانون. شماره 2.
قائم‌مقامی، عبدالمجید (1356‌). حقوق تعهدات: نظریه کلی تعهدات قانون مدنی. تهران: دانشگاه تهران.
کاتوزیان، ناصر (1385‌). حقوق مدنی، قواعد عمومی قرادادها. 5 جلد. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کرکی، عاملی محقق ثانی، علی بن حسین (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. 13 جلد. چاپ دوم‌. قم: مؤسسه آل البیت (:).
کلینی، ابو جعفر، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی (ط ـ الإسلامیة). 8 جلد. چاپ چهارم. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
گیلانی نجفی، میرزا حبیب‌الله رشتی (1311ق). کتاب الإجارة (للمیرزا حبیب الله). چاپ اول. بی‌نا.
لنکرانی، محمد فاضل موحدی (1416ق). القواعد الفقهیة (للفاضل). چاپ اول. قم: چاپخانه مهر‌.
مرکز تحقیقات فقهی قوه قضائیه (معاونت آموزش و تحقیقات) (بی‌تا). مجموعه آرای قضائی در امور حقوقی، قم: مرکز تحقیقات فقهی قوه قضائیه‌.
مصطفوی، سید محمد‌کاظم (1423ق). فقه المعاملات. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
موسویان، عباس (1390‌). طرح تحول نظام بانکی: اصلاح قانون الگوی عمیلاتی بانکداری بدون ربا. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی‌.
نائینی، میرزا محمد حسین غروی (1373ق). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب. چاپ اول. تهران: المکتبة المحمدیة.
نائینی، میرزا محمد حسین غروی (1413ق). المکاسب و البیع (للمیرزا النائینی). 2 جلد. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
نجفی، صاحب الجواهر، محمد حسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. 43 جلد. چاپ هفتم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نوری، حسین بن محمد تقی (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. 28 جلد. چاپ اول. قم: مؤسسة آل البیت (:).
واعظ‌زاده خراسانی، محمد (1420ق). نصوص الاقتصاد الاسلامی. چاپ اول. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
هاشمی شاهرودی، سید محمود (1429ق). کتاب الإجارة. 2 جلد. قم: دائرة المعارف الفقه الإسلامی.
یزدی، سید کاظم (1415ق). سؤال و جواب (للسید الیزدی). چاپ اول. تهران: مرکز نشر العلوم الإسلامی.
یزدی، سید کاظم (1421ق). حاشیة المکاسب (للسید للیزدی). 2 جلد. چاپ دوم. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
یزدی، سید ‌کاظم (1409ق). العروة الوثقی (للسید الیزدی)، 2 جلد. چاپ دوم‌. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.