پژوهش‌نامه فرهنگ و رسانه (نامه فرهنگ و ارتباطات)

تأثیر دو فضایی شدن روابط خویشاوندی بر عمق، گستره و نوع روابط (مطالعه موردی گروه‌های تلگرامی فامیلی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقر العلوم(ع)،

2 دانشجوی دکتری علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه تهران. طلبه سطح سوم مطالعات زنان، جامعه الزهرا(س)، (نویسنده مسئول)

چکیده

با ظهور فنّاوری‌های جدید قسمت اعظمی از روابط روزمره انسان‌ها به فضای دوم (فضای مجازی) انتقال یافته و این مسئله چالش‌ها و فرصت‌هایی را برای روابط به وجود آورده است. کشیده شدن روابط خویشاوندی به این فضا برخی را به بازتولید جمع‌های خانوادگی قدیم و اصلاح روندهای کنونی امیدوار ساخت. برخی نیز این روند را نه یک چرخش اصلاحی بلکه ادامه راه مدرنیته و در راستای دامن زدن به فردیت هرچه بیشتر توصیف کردند. این پژوهش به دنبال فهم تأثیر دو فضایی شدن ارتباطات خویشاوندی مجازی بر عمق، سطح و نوع ارتباطات است. برای این منظور 20 نفر از اعضای گروه‌های تلگرامی خانوادگی به روش نیمه ساخت‌یافته مصاحبه به عمل آمد و یافته‌ها به روش تحلیل مضمون با نرم‌افزار مکس کیودا  مورد تحلیل قرار گرفتند. برای تبیین این تغییرات از نظریه «دو فضایی شدن» دکتر عاملی و «جامعه و اجتماع» فردینان تونیس  استفاده شد. نتایج نشان داد «فاصله زدایی» و «فاصله زایی» دو مضمون فراگیر در بیان تغییرات حاصل از دو فضایی شدن ارتباطات خویشاوندی هستند. به‌طورکلی فضای مجازی با «فاصله زدایی» در ابعاد مادی به گسترش سطح ارتباطات خویشاوندی انجامیده و در بعد صوری (گزل شافتی) موفق عمل کرده اما هم‌زمان با «فاصله زایی» در ابعاد معنوی سبب کاهش عمق ارتباطات شده و در بعد معنوی (گیمان شافتی) چندان موفق نبوده است.

کلیدواژه‌ها

  1. اطیابی، اعظم (1386). ﺭﻭﺍﺑﻂ ﺧﻮﯾﺸﺎﻭﻧﺪﯼ ﻭ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺯﻧﺪﮔﯽ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ. نشریه پیوند، فروردین و اردیبهشت، شماره 330 و 331، 52-54.
  2. پیرجلیلی، زهرا؛ مهدوی، سیدمحمدصادق؛ و ازکیا، مصطفی (1397). آسیب‌شناسی تأثیر شبکه اجتماعی تلگرام بر روابط خانوادگی زوجین (شهر تهران سال 1395). فصلنامه بررسی مسائل اجتماعی ایران، بهار و تابستان، شماره 1، 70 –
  3. جفاله، عبدالله (1395). شبکه‌های اجتماعی مجازی و تأثیر آن بر کاهش روابط خویشاوندی. سومین کنفرانس بین‌المللی روانشناسی، علوم تربیتی و سبک زندگی.
  4. خجیر، یوسف؛ خانیکی، هادی (1397). گفت‌وگو در شبکه‌های اجتماعی مجازی (تحلیل سیستماتیک پژوهش‌های مرتبط).فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، بهار، شماره 54، 53-77.
  5. رضایی، محمد؛ غلام‌زاده، مهدی (2018). تحلیل فردگرایی در شبکه‌های اجتماعی مجازی. مطالعات رسانه‌های نوین، 4(15), 1-33.‎
  6. ساروخانی، باقر (1370). درآمدی بر دایره المعارف علوم اجتماعی. تهران: انتشارات کیهان.
  7. عابدی جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمدسعید؛  فقیهی، ابوالحسن؛ و شیخ‌زاده، محمد (1390) تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی. اندیشه مدیریت راهبردی، 151-198.
  8. عاملی، سعیدرضا، (1395). مطالعات جهانی‌شدن: دو فضایی شدن‌ها و دو جهانی شدن‌ها. تهران: انتشارات سمت.
  9. عاملی، سعیدرضا (1396). خانواده مسلمان و فضای مجازی. تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
  10. عبداللهیان، حمید، شیخ انصاری، مهین (1392). تبیینی بر همبستگی بین شدت استفاده از فیس‌بوک و سرمایه اجتماعی کاربران فیس‌بوک.جامعه‌شناسی کاربردی، شماره 52، 119 –
  11. عدلی پور، صمد؛ سپهری، آسیه؛ و علی زاده، محمدحسین (1392). شبکه اجتماعی فیس‌بوک و روابط خانوادگی کاربران جوان ایرانی. رسانه و خانواده، پاییز و زمستان، سال دوم و سوم - شماره 8 و 9، 71 –
  12. عطایی، پری (1394). تحلیل جامعه‌شناختی تأثیر استفاده از فضای مجازی بر فرهنگ شفاهی (مورد مطالعه: شهر اصفهان).‎ دومین کنفرانس بین‌المللی علوم رفتاری و مطالعات اجتماعی.
  13. کاستلز، مانوئل (1393). قدرت ارتباطات (حسین بصیریان‌جهرمی، مترجم). تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
  14. کانتونی، اورنزو، تاردینی، استفانو (1391). اینترنت (گروه مترجمان، سرویراستار سید سعیدرضا عاملی). تهران: انتشارات امیرکبیر.
  15. مهدی زاده، سید محمد (1393). نظریه‌های رسانه؛ اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی. تهران: انتشارات همشهری.
  16. وارتز، مالکوم (گردآوری)(1381). جامعه سنتی و جامعه مدرن، مقاله فردیناند تونیس. تهران: انتشارت نقش جهان.
  17. وکیل‌ها، سمیرا (1392). تأثیر ﻓﻀﺎی ﻣﺠﺎزی ﺑﺮ ﻋﺮﺻﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ. ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت جامعه‌شناختی اﻳﺮان، 3(9); 63-75.
  18. یوسفی، علی؛ اوجاقلو، کمال (2017). آثار ارتباطات مجازی بر بیگانگی جمعی (مورد مطالعه: شهر مشهد). مطالعات رسانه‌های نوین، 3(9), 195-219.‎

 

  1. Attride-Stirling, J. (2001), “Thematic Networks: An Analytic Tool for Qualitative Research”, Qualitative Research, Vol. 1, No. 3, Pp. 385-405.
  2. Bruess, C. J. (Eds). (2015). Family Communication in the Age of Digital and Social Media. Bern, Switzerland: Peter Lang US.
  3. Hertlein, K. M. (2012). Digital dwelling: Technology in couple and family relationships. Family Relations, 61(3), 374-387.
  4. Latifi, Z. (2015). Investigating the Effect of Participation in the Cyberspace in the Relations between Spouses. Journal of Education and Practice, 6(34), 13-16.
  5. S&Dworkin.j (2017) Near, far, wherever you are: Siblings and social media communication, Social Media is Changing Family Interactions, NCFR Annual Conference.
  6. Mann, S. (2016). From Family to Friend: Family Communication Patterns and the Impact on Young Adults' Family Interaction via Facebook (Doctoral dissertation, University of the Pacific).
  7. McKenna, K. Y. & Green, A. S. (2002). Virtual group dynamics. Group dynamics: theory, research, and practice, 6(1), 116.
  8. Mesch, G. S. (2003). The family and the Internet: The Israeli case. Social Science Quarterly, 84(4), 1038-1050.
  9. Onyeator, I., & Okpara, N. (2019). Human communication in a digital age: Perspectives on interpersonal communication in the family. New Media and Mass Communication, 78, 35-45.
  10. Salgür, S. A. (2016). HOW DOES THE USE OF SOCIAL NETWORKING AFFECT FAMILY COMMUNICATION OF TEENAGERS?. Euromentor Journal-Studies about education, (01), 21-32.
  11. Ulusoy, Ş. G., & Atar, Ö. G. (2020). Reflection of Social Media Addiction on Family Communication Processes. Adam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 425-445.
  12. Underwood, H. & Findlay, B. (2004). Internet relationships and their impact on primary relationships. Behaviour Change, 21(2), 127-140.
پژوهش‌نامه فرهنگ و رسانه (نامه فرهنگ و ارتباطات)
دوره 5، شماره 2 - شماره پیاپی 10
شهریور 1400
صفحه 248-279