تأثیر «حُمَید بن زیاد» بر انتقال حدیث راویان کوفی با تکیه بر الرجال نجاشی و الفهرست طوسی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم قرآن و حدیث، گروه الهیات، دانشکده ادبیات، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

2 دانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

3 دانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.

چکیده

شناسایی چهره­های علمی مطرح اما مغفول در تاریخ حدیث و رجال برای آشنایی با مراحل و تطورات پشت سرگذاشته این علم ضروری است. «حمید بن زیاد» از محدثان و راویان واقفی مشهور کوفی، در قرن سوم است که در اسناد احادیث و طرق کتاب‌های کوفیان، نامش فراوان دیده می­شود. اطلاعات زندگی­نامه­ای و نسب­شناسی درباره حمید بسیار اندک است؛ اما به کمک برخی عبارات نجاشی و طوسی می­توان گفت وی در اطراف کوفه زیسته و سپس مجاور مرقد امام حسین (علیه اسلام) در کربلا شده است. محدثان صاحب‌نام همچون کلینی، ابن­عقده و ابو غالب زراری از حمید سماع یا اجازه روایت داشتند. کلینی سبب رواج منقولات حدیثی حمید در کتب اربعه است. با تکیه بر الفهرست طوسی و الرجال نجاشی دریافتیم روی هم­رفته بالغ بر 250 بار با واسطه حمید به کتاب‌های محدثان کوفه طریق داده می­شود. بررسی سندی و شخصیتی این تعداد در دسته­بندی­هایی سه گانه انجام گرفت. آنچه در میان اساتید حمید برجسته می­نماید، حضور چشمگیر سران واقفه مانند محمد بن حسن بن سماعه است. با تطبیق اسناد الفهرست طوسی و الرجال نجاشی با محور قرار دادن طرق حمید، می­توان گفت طرق نجاشی کامل­تر و دقیق­تر از طوسی، اسناد حمید را ذکر می­کند. به نظر می­رسد خلاصه کردن اسناد الفهرست توسط طوسی سبب افتادگی­های سندی در این کتاب شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Effect of "Homaid Ibn Ziyad" on the Transmission of the Hadith of the Kufi Narrators Relying on the Rijal of Najashi and the list of Tusi

نویسندگان [English]

  • Azam Farjami 1
  • Khadijeh Mahdian Mehr 2
  • Zahra Rahmati 3
1 Assistant Professor of Quran and Hadith, Department of Theology, Faculty of Literature, Razi University, Kermanshah, Iran.
2 PhD student in Quran and Hadith, Ilam University, Ilam, Iran
3 PhD student in Quran and Hadith, Ilam University, Ilam, Iran.
چکیده [English]

"Homaid Ibn Ziyad" is one of the famous Waqefi narrators of Kufi in the third century. His remarkable presence in the documents of narrations of hadith societies and early Rejal sources, benefiting from famous Waqfi and Imami masters, listening to famous narrators such as Koleini and Abu Ghalib Zorari from Homaid, shows his undeniable influence on Shiite narrations and narrations. . In this research, the role of Homaid in the sources of the early Shiite rijali was emphasized by emphasizing the Tusi and Rijal Najashi lists. Among Homaid's books, there are two books by Rijali that have been made available to Najashi and Tusi; Because in the report of the hadith writings of the narrators, who have often been Kufis and all the Sadegh (AS), they give way to Homaid in a total of 250 times. These narrators were studied under three categories. The first group is the ancient narrators of Kufi, whose narrations are often narrated by Homaid through three intermediaries or more, and although their number is limited; But it shows Homaid's access to ancient hadith sources and its transmission to the fourth and fifth century narrators. The second group are the narrators narrated by Homaid through his teachers, and the most famous of them is Obais ibn Hisham. In the third category are Homaid's direct teachers, who according to studies, are undoubtedly Muhammad ibn Hassan ibn Samaa Waqfi, Homaid's most influential teacher. Considering all three categories and the number of Waqfi professors, it can be said that the influence of Homaid's religion on his movables is obvious. By comparing the documents of Tusi and Al-Rijal Najashi with the focus on Homaid's isnads, it can be said that Najashi's isnads mention Homaid's documents more completely and accurately than Tusi. It seems that Tusi's summary of the documents in the list has caused the documents to fall into this category.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Homaid Ibn Ziyad
  • History of Hadith
  • Rijal Hadith
  • Rijal Najashi
  • Kufi narrators
آقا بزرگ تهرانی (1408ق)، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت: دارالاضواء.
ابن بابویه، محمد بن علی(1377ش)، من لا یحضره الفقیه، تصحیح: علی اکبر غفاری، قم: جامعه حوزه مدرسین.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی (1406ق)، لسان المیزان، بیروت: مؤسسه الاعلمی.
ابن غضائری، احمد بن حسین (1422ق)، الرجال، تحقیق: محمدرضا حسینی، قم: دارالحدیث.
ابن ماجه، محمد بن یزید (1419ق)، سنن ابن ماجه، محقق: شیحا خلیل مامون، بیروت: دارالمعرفه.
ابوداود، سلیمان بن اشعث (1420ق)، سنن ابی داود، محقق: عبدالخیر عبدالقادر، قاهره: دارالحدیث.
ابوغالب زراری (1399ش)، رساله فی آل أعین، تحقیق: سید محمدعلی موسوی ابطحی، بی­جا: بی‌نا.
اصطخری، أبو اسحاق إبراهیم بن محمد (1425ق)، المسالک و الممالک، بیروت: دار صادر.
انصاری، عبد الرحمن بن عبد الکریم (1390ش)، تحفة المحبین والأصحاب فی معرفة ما للمدنیین من الأنساب، المحقق: محمد العرویسی المطوی، تونس: المکتبة العتیقة.  
بحرالعلوم، سید مهدی (1363ش)، الفوائد الرجالیة، تحقیق: محمد صادق بحر العلوم و حسین بحر العلوم، تهران: مکتبة الصادق.
بخاری، محمد بن اسماعیل (1410ق)، صحیح البخاری، مصر: إحیاء کتب السنة.
بلبلی، خدیجه (1398ش)، تحلیل و تطبیق روایات مهدویت در فرقه­های زیدیه، واقفیه و فطحیه، پایان­نامه کارشناسی ارشد، کرمانشاه: دانشگاه رازی.
جمعی از نویسندگان (1423ق)، الأصول الستة عشر من الأصول الأولیة، تحقیق: ضیاء الدین محمودی، قم: دارالحدیث.
حمادی، عبدالرضا؛ طباطبایی، محمدکاظم (1391ش)، «الکافی و گفتمان حدیثی قم»، علوم حدیث، شماره 66.
حمیری، محمد بن عبد المنعم (1400ق)، الروض المعطار فی خبر الأقطار، محقق: إحسان عباس، بیروت: مؤسسة ناصر للثقافة.
خطیب بغدادی، احمد بن علی (بی­تا)، تاریخ بغداد، بیروت: دارالکتب علمیه.
خویی، سید ابوالقاسم (1409ق)، معجم الرجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، قم: نشر آیت الله خویی.
رحمان ستایش، محمدکاظم؛ فرجامی، اعظم (1390ش)، «واکاوی مذهب و روایات «حسن بن صالح» در کتب امامیه»، مطالعات قرآن و حدیث، سال 5، شماره 9.
زرکلی، خیرالدین (1389ق)، الاعلام قاموس تراجم لاشهر الرجال والنساء من العرب والمستعربین و المستشرقین، بیروت: دار العلم للملایین.
سمعانی، عبدالکریم (1408ق)، الانساب، بیروت: دار الجنان.
طریحی، فخر الدین (1375ش)، مجمع البحرین، تحقیق: سید احمد حسینى، تهران: کتابفروشى مرتضوى.
طوسی، محمد بن حسن (1363ش)، الاستبصار فی ما اختلف الاخبار، تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، تهران: دارالکتب الاسلامی.
طوسی، محمد بن حسن (1365ش)، تهذیب الاحکام، تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طوسی، محمد بن حسن (1414ق)، الامالی، قم: دارالثقافه.
طوسی، محمد بن حسن (1415ق)، الرجال، تحقیق: جواد قیومی، قم: نشر فقاهت.
طوسی، محمد بن حسن (1417ق)، الفهرست، تحقیق: جواد قیومی، قم: نشر فقاهت.
طوسی، محمد بن حسن (1411ق)، الغیبه، قم: مؤسسه معارف الاسلامیه.
غلامعلی، مهدی (1393ش)، تاریخ حدیث شیعه در ماوراءالنهر و بلخ، قم: دارالحدیث.
کحاله، عمر رضا(1394ق)، معجم المؤلفین: تراجم مصنفی الکتب العربیه، مکتبة المثنی، بیروت.
کلینی، محمد بن یعقوب(1388ش)، الاصول من الکافی، تصحیح: علی اکبر غفاری، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
مامقانی، عبدالله (1412ق)، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم: مؤسسه آل البیت (ع) لاحیاءالتراث.
مروزی، اسماعیل بن حسین (1386ش)، الفخری فی انساب الطالبین، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
نجاشی، احمد بن علی (1407ق)، الرجال، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
نجفی، مهری (1388ش)، راویان واقفی مذهب در کتب اربعه و اعتبار روایات آن­ها، پایان­نامه کارشناسی ارشد، قم: دانشگاه اصول دین.
نسائی، احمد بن علی (1411ق)،  سنن الکبری، محقق: عبدالغفار سلیمان البنداری، بیروت: دارالکتب العلمیه.
نعمانی، محمد بن ابراهیم (1422ق)، الغیبه، تحقیق: فارس حسون کریم، قم: انوار الهدی.
نمیری، ابوزید عمر بن شبه (1417ق)، تاریخ المدینة المنورة، تحقیق: علی محمد دندل و یاسین سعد الدین بیان، بیروت: دار الکتب العلمیة.
یاقوت حموی، ابوعبدالله (بی­تا)، معجم البلدان، بیروت: دارالفکر.