مؤلفه‌های ‏انس با قرآن کریم بر اساس تحلیل مضمونی دعای ختم قرآن صحیفه سجادیه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار الهیات و معارف اسلامی، دانشکده‌ی علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران، بابلسر، مازندران، ایران.

چکیده

مطابق با آیات و روایات، انس با قرآن کریم زمینه‌ساز تربیتِ افراد و جامعه‌ مبتنی بر آموزه‌های وحیانی است. دستیابی به این هدف، نیازمند لوازم و مقدماتی است که فقدان آن‌ها می‌تواند نتیجه‌ی عکس برای انسان به همراه داشته باشد. لذا معصومان(ع) به این مهم توجه داشته و بیانات ارزشمندی را در این خصوص ایراد فرموده‌اند که از جمله‌ی آن‌ها، دعای 42 صحیفه‌ی سجادیه با عنوان دعای ختم قرآن است. در این پژوهش تلاش شده با استفاده از روش تحلیل مضمونی و با دو رویکرد کمّی و کیفی در سه گام تجزیه، تشریح و ترکیب متن، به استخراج مضامین پایه، سازمان دهنده و فراگیر دعای ختم قرآن امام سجاد(ع) پرداخته و راهکارهای مطرح در این دعا به‌منظور کشف الگوی صحیح انس با قرآن کریم از منظر آن امام تبیین شود. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که از منظر امام سجاد(ع) انس با قرآن نیازمند لوازمی است که به‌شرط حصول آن‌ها، آثار و نتایجی را هم در دنیا و هم در آخرت برای انسان به ارمغان می‌آورد. مهم‌ترین لوازم انس با قرآن عبارتند از: شناخت اوصاف قرآن، شناخت آثار تبعیت از قرآن، شناخت شرایط بهره‌مندی از قرآن، شناخت مقدمات انس با قرآن، شناخت مفسران حقیقی قرآن، دعا برای پیامبر اکرم(ص) و پیروی از پیامبر اکرم(ص). در پایان این مقاله نیز الگوی انس با قرآن از منظر امام سجاد(ع) ترسیم شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Components of Familiarity with the Holy ‎Quran ‎Based on the Thematic Analysis of Prayer ‎after ‎Reading the Whole Quran in The Sahifa ‎Sajjadieh

نویسندگان [English]

  • Hasan Zarnooshe farahani 1
  • Alireza Zarnooshe Farahani 2
1 Assistant Professor of Theology and Islamic Education, Faculty of Humanities, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran.
2 PhD student in Quranic and Hadith Sciences, University of Mazandaran, Babolsar, Mazandaran, Iran.
چکیده [English]

According to verses and hadiths, familiarity with the Holy Qur'an lays the foundation for the education of individuals and society based on the teachings of revelation. Achieving this goal requires tools and preconditions, the lack of which can have the opposite effect on humans. Therefore, the Infallibles (AS) have paid attention to this important issue and have made valuable statements in this regard, among which is the prayer of 42 Sahifa Sajjadieh entitled the prayer for the end of the Qur'an. In this research, using thematic analysis method and with two quantitative and qualitative approaches in three stages of analyzing, explaining and combining the text, to extract the basic, organizing and comprehensive themes of Imam Sajjad (AS) Quran recitation prayer and the solutions proposed in This prayer should be explained from the perspective of that Imam in order to discover a comprehensive pattern of familiarity with the Holy Quran. The research findings show that from the point of view of Imam Sajjad (AS), familiarity with the Qur'an requires accessories that, if they exist, will bring effects and results both in this world and in the hereafter for human beings. The most important tools of familiarity with the Qur'an are: knowing the attributes of the Qur'an, recognizing the effects of following the Qur'an, knowing the conditions of using the Qur'an, knowing the basics of familiarity with the Qur'an, knowing the true interpreters of the Qur'an, praying for the Holy Prophet (PBUH) and following the Holy Prophet (PBUH). At the end of this article, a comprehensive model of familiarity with the Qur'an from the perspective of Imam Sajjad (AS) is drawn.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Sajjad (AS)
  • Sahifa Sajjadieh
  • Prayer after reading the whole Quran
  • familiarity with the Quran
  • thematic analysis method
قرآن کریم.
ابن بابویه، محمد بن علی (1378)، عیون اخبار الرضا، تهران: نشر جهان.
ابن درید، محمد بن حسن (1988)، جمهرة اللغة، بیروت: دار العلم للملایین.
ابن طاووس، على بن موسى (1409)‏، إقبال الأعمال، تهران‏: دار الکتب الإسلامیة.
ازهرى، محمد بن احمد (1421)، تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
بروجردی، سیدحسین (1416)، البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر- تقریر بحث البروجردی للشیخ المنتظری، قم: مکتبة آیت‌الله المنتظری.
التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری (ع)، (1409ق)، قم:‏ مدرسة الإمام المهدی (عج‏).
جوادی آملی، عبدالله (1395)، همتایی قرآن و اهل ‌بیت، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1397)، قرآن در قرآن، قم: اسراء.
حلوانى، حسین بن محمد (1408)، نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، قم: مدرسة الإمام المهدی (عج).
خمینی، سید روح‌الله (1394)، صحیفه‌‌ نور، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
خمینی، سید روح‌الله (1410)، المکاسب المحرمة، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
راجانی، کمیل؛ مؤدب، سیدرضا (1397)، «بررسی تحلیلی حدیث إِنَّمَا یَعْرِفُ الْقُرْآنَ مَنْ خُوطِبَ بِه‌»، دوفصلنامه کتاب قیم، شماره18، صص339-365.
شریف الرضی، محمد بن حسین (1414)‏، نهج البلاغة، تحقیق: صبحی صالح، قم: هجرت.
شعیری، محمد بن محمد (بی‌تا)، جامع الأخبار، نجف‏: مطبعة حیدریة.
صحیفه‌ سجادیه، (1391ش)، ترجمۀ: حسین انصاریان، تهران: مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران.
صفار، محمد بن حسن (1404)، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
طباطبایی، سید محمد حسین (1390)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طوسى، محمد بن الحسن (1411)، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، بیروت‏: مؤسسة فقه الشیعة.
طیب، عبدالحسین (1369)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن‏، تهران‏: اسلام.
عابدی جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمدسعید؛ فقیهی، ابوالحسن؛ شیخ زاده، محمد (1390)، «تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده­های کیفی»، اندیشه مدیریت راهبردی، شماره 10، صص151-198.
عترت دوست، محمد؛ نصیری، امید؛ غیاثی، هادی (1398)، «شبکه مضامین عوامل ایجاد فقر در جامعه اسلامی از منظر آیات قرآن و احادیث اهل‌بیت (علیهم السلام)»، دوفصلنامه مطالعات قرآن و حدیث، سال13، شماره 28، صص159-187.
عیاشى، محمد بن مسعود (1380)، تفسیر العیّاشی‏، تهران: المطبعة العلمیة.
غلامعلی، احمد (1392)، «اعتبارسنجی الصحیفة السجادیة»، فصلنامه علوم حدیث، شماره 69، صص 32-58.
قرشى، على اکبر (1371)، قاموس قرآن‏، تهران‏: دار الکتب الاسلامیه.
‏قمى، على بن ابراهیم (1404)، تفسیر القمی‏، قم: دار الکتاب.
کفعمی، ابراهیم بن علی عاملی (1405)، المصباح للکفعمی، قم: دارالرضی.
کلینى، محمد بن یعقوب (1407)‏، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مدنی شیرازی، سید على خان بن احمد (1409)، ریاض السالکین فی شرح صحیفة سیّد الساجدین‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
معارف، مجید؛ نجار زادگان، فتح الله؛ مهدوی راد، محمدعلی (1396)، علوم قرآنی (وحی، اعجاز، تحریف ناپذیری)، تهران: سمت.
نجار زادگان، فتح الله (1391)، تفسیر موضوعی قرآن کریم: قرآن در قرآن، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
نوری، حسین بن محمدتقی (1408)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسة آل البیت.
وحید بهبانی، محمدباقر (بی‌تا)، الفوائد الرجالیة، بی‌جا: بی نا.
هلالى، سلیم بن قیس‏ (1405)، کتاب سلیم بن قیس هلالی، قم‏: الهادى.
Attride Stirling, J (2001), “Thematic Networks: An Analytic Tool for Qualitative Reasearch”, Qualitative Reasearch, Vol.1, No.3, Pp.385-405.
Braun, V. & Clarke, V (2006), “Using thematic analysis in psychology”, Qualitative Research in Psychology, Vol. 3, No. 2, Pp. 77-101.
Given L.M (2008), the sage encyclopedia of qualitative Methods. Vol. 1-2 California: sage.