طراحی نظام حکمرانی منابع مشترک مرتعی در جمهوری اسلامی ایران؛ کاربستی از رویکرد تحلیل نهادی

نوع مقاله : مقاله علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت و معارف اسلامی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران ایران

2 استادیار گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت و معارف اسلامی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران ایران

چکیده

منابع مشترک همچون مراتع، دارای کارکردهای اقتصادی و اجتماعی گسترده­ای است که در پیشرفت اقتصادی و اجتماعی کشورها بسیار مؤثر است. اما آنچه که میزان و نحوه پیشرفت مبتنی بر این منابع را شکل می­دهد سازوکارهای حکمرانی است که تعیین­کننده قواعد و حقوق هر یک از کنش­گران است. منابع مشترک از جمله مراتع ضمن داشتن کارکردهای زیست­محیطی همچون حفظ آب و خاک و پرورش گونه­های گیاهی و جانوری، سبب شکل‌گیری ارزش‌های اقتصادی و کسب­وکارهای مختلف در حوزه‌های دامداری، دیم­کاری و استحصال گیاهان دارویی است. اداره این منابع و ثرو‌ت‌های طبیعی که از سالیان دراز در اختیار جوامع محلیِ روستایی و عشایری قرار داشته، در سده اخیر با تحولات نهادی روبرو شده و پس از اجرای «قانون ملی شدن جنگل­ها و مراتع»، در اختیار دولت قرار گرفته است. این تحولات نهادی و سیاستی، سبب بروز بسیاری از مسائل و پیامدها شده که اکنون نیز ادامه دارد. این مقاله تلاش داشته به طراحی نظام حکمرانی مطلوب منابع مشترک با استفاده از چارچوب تحلیل نهادی بپردازد. برای دستیابی به این هدف در چارچوب رویکرد کیفی از روش مصاحبه نیمه­ساختاریافته و واکاوی اسناد و سیاست­های مربوطه با استفاده از تکنیک «تحلیل مضمون» استفاده شده است. در نهایت ضمن ارائه مدل مطلوب در نظام حکمرانی منابع مشترک، راه­حل اصلی برای رفع مسائل این بخش از طریق اصلاح قانون منابع طبیعی و ساختارهای مربوطه با واگذاری حقوق مالکیت به مردم با اولویت بهره­برداران محلی معرفی شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آبراهامیان، اروند (1390). تاریخ ایران مدرن. تهران: نی.
استرم، الینور (1394). فهم تنوع نهادی (سید جمال­الدین محسنی زنوزی، مترجمان). تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق علیه‌السلام.
ازکیا، مصطفی؛ و ایمانی، علی (1390). تحلیل نظری نظام‌های بهره‌برداری از مراتع. فصلنامه توسعه محلی. 3(10). 1-28.
اسکندری، نگهدار؛ علیزاده، عسگر و مهدوی، فاطمه (1387). سیاست­های مرتع‌داری در ایران. تهران: پونه.
ای سی گرایس و کی سی هادکینسون (1395). مراتع جهان، پیشرفت­ها و چشم‌انداز آینده. (حسین ارزانی، مسعود برهانی، ندا چاره­ساز، مترجمان). تهران: پونه (نشر اصلی اثر 2002).
باقری، محسن (1399). طراحی نظام حکمرانی مراتع در جمهوری اسلامی ایران (پایان­نامه دکتری). دانشگاه امام صادق علیه السلام. تهران. ایران.
پاپلی یزدی، محمدحسین؛ و لباف خانیکی، مجید (1379). مرتع؛ نظام­های بهره­برداری مرتع. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. 15 (2). 7-40.
خمینی، روح­الله (1370). تحریرالوسیله (محمدباقر موسوی همدانی، مترجم). اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه­ای قائمیه اصفهان.
خنیفر، حسین و مسلمی، ناهید (1397). اصول و مبانی روش­های پژوهش کیفی. تهران: نگاه دانش.
دلاور، علی (1383). مبانی نظری و عملی پژوهش. تهران: رشد.
دهقان، مینا؛ و دهقان، لیلا(1394). قاعده ید. دومین همایش ملی عدالت، اخلاق، فقه و حقوق.
زارعی، محمدحسین؛ حسنوند، محمد؛ و سلمانی‌سیبنی، مرضیه (1396). مفهوم حکمرانی تنظیمی. جستارهای حقوق عمومی. 1 (1).124-147.
صفی‌نژاد، ‌جواد (1383). ساختار اجتماعی عشایر ایران. فصلنامه مطالعات ملی. 17(65).
43-84.
قانون حفاظت و بهره­برداری از جنگل­ها و مراتع مصوب سال 1346.
قانون ملی شدن جنگل­ها و مراتع کشور، سال 1341.
قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، سال 1383.
سیاست­های کلی اصل 44 قانون اساسی، مجمع تشخیص مصلحت نظام.
کرسول، جان (1394). پویش کیفی و طرح پژوهش؛ انتخاب از میان پنج رویکرد (روایت­پژوهی، پدیدارشناسی، نظریه داده­بنیاد، قوم­نگاری، مطالعه موردی). (حسن دانایی­فرد و حسین کاظمی، مترجمان) تهران: صفار (نشر اصلی اثر 2007).
کفاش، مریم (1393). مالکیت منابع طبیعی در اندیشه فقهی امام خمینی و آیت الله سید محمدباقر صدر (پایان نامه کارشناسی ارشد). قم: دانشکده اصول الدین.
لمتون، آ.ک.س (1339). مالک و زارع در ایران (منوچهر امیری، مترجم). تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی (نشر اصلی اثر 1991).
فراهانی‌فرد، ‌سعید (1385). اندیشه. بهره­برداری از منابع طبیعی در نظام اقتصادی اسلام.فصلنامه  اقتصاد اسلامی. 21(81). 11-44.
مرادی، عزت­اله؛ و میردیلمی، سیده زهرا (1397). نظام­های مدیریت مراتع ایران. اصفهان: جهاد دانشگاهی اصفهان.
میردیلمی، سیده زهره؛ و مرادی، عزت­اله (1396). ارزیابی کارآمدی نظام مرتع‌داری ایران در نیم قرن گذشته. فصلنامه مرتع. 4(13). 405-421.
نیومن، ویلیام لارنس (1389). شیوه­های پژوهش اجتماعی: رویکردهای کمی و کیفی. (حسن دانایی­فرد و سیدحسین کاظمی، مترجمان). تهران: مهربان نشر (نشر اصلی 2000).
پایگاه اطلاع­رسانی سازمان جنگل­ها، مراتع و آبخیزداری کشور، 15/10/1397.
Boyatzis, Richard E. (1998). Transforming qualitative information: Thematic analysis & code development. Thousand Oaks: Sage Publication.
Creswell, John W. (2015). Qualitative inquiry and research design: choosing among five approaches. 2nd ed. Tehran: Saffar.
Flick, Uwe (1998). An introduction to qualitative research. Thousand Oaks. CA: sage.
Geoffrey, Brennan; Buchanan, James M. (1985). The reason of rules. Constitutional political economy. In The Collected Works of James M. Buchanan (Indianapolis, IN: Liberty Fund, 2000).
Herrera, Pedro M.; Davies, Jonathan; Baena, Pablo Manzano (2014). The Governance of Rangelands. Collective action for sustainable pastoralism. Routledge.
Lynn, Laurence E. (2010). What endures? Public governance and the cycle of reform. In: The New Public Governance? Routledge. 121–140.
Marshall, G. (1998). Dictionary of Sociology Oxford University Press. In New York.
Mirdeilami Z, Moradi E. (2018). Evaluating the efficiency of rangeland management system over the past half century.  Jurnal of Rangeland. 11(4). 405-421.
Meinzen-Dick, Ruth; DiGregorio, Monica; McCarthy, Nancy (2004). Methods for studying collective action in rural development. In Agricultural systems. 82 (3). 197–214.
Kiser, Larry; Ostrom, E. (1982). Strategies of Political Action, chapter The Three Worlds of Action: Sage. Beverly Hills.
Olson, Mancur (1965). The Logic of Collective Action. Cambridge: Harvard University Press.
Ostrom, E., and Ostrom, V. (1977). Public Goods and Public Choices. In Alternatives for Delivering Public Services, ed. E. S. Savas, 7-49. Boulder, Colo.: Westview Press.
Ostrom, Elinor (2005). understanding institutional diversity: Princeton University Press.
Ostrom, Elinor (2003). How types of goods and property rights jointly affect collective action. In Journal of theoretical politics. 15 (3). 239–270.
Ryan, Gery W. & Bernard, H. Russell (2003). Techniques to identify themes. Field methods. 15 (1). 85-109.
Safinejad, j. (2004). Social structure among nomads in iran. Natural studies. 1(17). 43-84.
Scott, W. Richard (2014). Institutions & Organizations; Ideas, Interests, Identities. USA: Sage Publications.
http://www.frw.org.ir
  • تاریخ دریافت: 18 بهمن 1399
  • تاریخ بازنگری: 20 آبان 1400
  • تاریخ پذیرش: 13 اردیبهشت 1400